Warzywa liściowe - charakterystyka, przykłady, rodzaje

Warzywa liściowe to duża grupa roślin smacznych i dostępnych przez cały rok. Warzywa z tej grupy charakteryzują się krótkim okresem wegetacji i niewielkimi wymaganiami termicznymi. Przykłady warzyw liściowych to: sałata, szpinak, roszponka oraz boćwina. Poznaj wszystkie rodzaje warzyw liściowych, ich wartości odżywcze oraz zasady uprawy.

Warzywa liściowe - różne rodzaje sałat
Fot. pixabay

Warzywa liściowe - charakterystyka

Warzywa liściowe uprawiane w naszym kraju należą do różnych rodzin, ale wszystkie są warzywami o krótkim okresie wegetacji. Dlatego są uprawiane jako przedplon, na przykład przed ogórkiem, pomidorem, dynią czy papryką, a także jako poplon po warzywach wcześniej schodzących z pola, np. po porze, cebuli czy fasoli.

Do tej grupy warzyw zaliczamy nie tylko sałaty i szpinak, ale też cykorię, buraka liściowego, roszponkę czy szpinak nowozelandzki.

Warzywa liściowe ze względu na płytki system korzeniowy mają duże wymagania pokarmowe oraz wodne. Najlepiej rosną w pełnym słońcu na glebach żyznych, próchniczych i wilgotnych. Nie mają dużych wymagań termicznych - dobrze rosną w temperaturze 12-14°C i znoszą niskie temperatury.

Burak liściowy

Burak liściowy (Beta vulgaris var. cicla) zwany boćwiną jest rośliną dwuletnią należącą do rodziny komosowatych (Chenopodiacae). Częścią jadalną tego warzywa są liście lub mięsiste ogonki liściowe wraz z blaszką liściową. Warzywo to jest niskokaloryczne, a dzięki zawartej w nim betainie, wspomaga oczyszczanie organizmu i funkcjonowanie wątroby.

Burak liściowy, boćwina
Fot. depositphotos

Burak liściowy ma małe wymagania glebowe i jest odporny na niskie temperatury. Uprawia się go w pierwszym lub drugim roku po oborniku.

Nasiona buraka na zbiór wczesny wysiewamy pod osłonami lub na parapecie pod koniec lutego. Rozsadę sadzimy do gruntu po 40-45 dniach od siewu nasion. Rozstawa sadzenia buraka liściowego powinna wynosić 40-50 x 20-30 cm. Nasiona boćwiny na zbiór letni wysiewamy w kwietniu i maju, a na zbiór jesienny i wiosenny w drugiej połowie lata.

Endywia

Endywia (Cichorium endivia) to warzywo tworzące gęstą rozetę liści o gorzkawym smaku. Jeżeli chcemy pozbyć się goryczki w smaku tego warzywa liściowego musimy rośliny bielić.

• Bielenie warzyw - selera naciowego, endywii i szparagów

Endywia ma 2 odmiany botaniczne:

• szerokolistną (Cichorium endivia var. latifolia), zwaną eskariolą, którą charakteryzuje rozeta dużych, całobrzegich liści;
• kędzierzawą (Cichorium endivia var. crispum), zwaną też mchową, o mocno powcinanych, kędzierzawych liściach.

Endywia jest przystosowana do długiego dnia i umiarkowanego klimatu. Znosi krótkotrwałe przymrozki do -4-5°C, ale nie toleruje suszy i upałów. To warzywo liściowe wymaga stanowiska słonecznego i próchniczej, lekkiej gleby. Najlepiej uprawiać je w II lub III roku po oborniku. Endywia stanowi dobry poplon po kalarepie lub rzodkiewce.

Endywia uprawiana na działce
Fot. depositphotos

Na zbiór wczesny nasiona endywii wysiewamy na przełomie marca i kwietnia pod osłonami a rozsadę sadzimy do gruntu po 4-8 tygodniach od siewu nasion. Endywię możemy także wysiewać od końca maja do połowy czerwca na rozsadniku. Rozsadę sadzimy na miejsce stałe, gdy wykształci 4-5 liści. W uprawie endywii stosujemy rozstawę 40x30 cm. Na dwa tygodnie przed zbiorem przeprowadzamy bielenie endywii, dzięki czemu liście tracą nieprzyjemny, gorzki posmak. Dostępne są także odmiany samobielące endywii takie jak np. endywia 'Cigal'.

Cykoria sałatowa

Cykoria sałatowa (Cichorium intybus) to niskokaloryczne warzywo liściowe, bogate w błonnik, kwas foliowy oraz potas. Jej bielone liście można spożywać w okresie zimowym, gdy brakuje innych świeżych warzyw.

Cykoria najlepiej rośnie w słońcu na lekkiej, dość żyznej i wilgotnej glebie. Jest odporna na niskie temperatury, ale źle reaguje na niedobory wody. Najlepiej uprawiać ją w II roku po oborniku, a przed siewem zastosować nawozy azotowe, fosforowe i potasowe.

Cykoria sałatowa

Cykorię sałatową sieje się wprost do gruntu od połowy mają do połowy czerwca w rzędy co 30 cm. Główki cykorii zbieramy po 4-5 miesiącach od siewu - w październiku lub listopadzie. Po zbiorze główek możemy wykorzystać korzenie do pędzenia roślin i uzyskania jeszcze jednego zbioru w okresie zimowym.

Pietruszka naciowa

Pietruszka naciowa (Petroselinum crispum) ma gęstą rozetę liści i rozgałęziony korzeń. Jadalne liście są skarbnicą wapnia, potasu, fosforu, żelaza, witamin; C, A, B1, B2.

Pietruszka naciowa nie jest wymagająca co do temperatury - doskonale zimuje w gruncie zachowując liście które można zbierać przez całą zimę. Dobrze udaje się w II roku po oborniku oraz po jesiennym nawożeniu potasowym i fosforowym.

Pietruszka naciowa
Fot. pixabay

Nasiona pietruszki wysiewamy jak najwcześniej wiosną w rozstawie 30x10 cm. Natomiast pietruszkę na przezimowanie wysiewamy w lipcu.

Roszponka

Roszponka (Valerianella locusta) to warzywo liściowe bogate w witaminę C, prowitaminę A, witaminy z grupy B oraz związki mineralne fosforu, potasu i wapnia. Roszponka jest też bogatym źródłem białka i błonnika. Warzywo to ma spore wymagania glebowe - najlepiej rośnie na glebach żyznych i lekko wilgotnych. Doskonale radzi sobie w umiarkowanym klimacie i dobrze zimuje w gruncie. Roszponka jest rośliną dnia krótkiego. Dlatego najlepiej wysiewać ją wprost do gruntu w 3 terminach:

• na przełomie marca i kwietnia na zbiór późnowiosenny;
• od końca lipca do końca sierpnia na zbiór jesienny;
• we wrześniu i później na zbiór zimowy i wczesnowiosenny.

Roszponka na grządce warzywnej
Fot. depositphotos

Nasiona roszponki sieje się w rozstawie 15-20x15 cm, a rośliny zbiera regularnie w miarę potrzeby.

Seler naciowy

Seler naciowy (Apium graveolens var. dulce) uprawia się ze względu na mięsiste ogonki liściowe stanowiące część jadalną tego warzywa. W odróżnieniu od selera korzeniowego nie tworzy on dużego zgrubienia, lecz tylko wiązkę cienkich korzeni.

Seler naciowy dobrze rośnie na żyznej i wilgotnej glebie, natomiast słabo toleruje upały i suszę. To warzywo liśćiowe ma duże wymagania wodne, zwłaszcza w okresie najsilniejszego wzrostu - od lipca do września. Seler uprawia się w I roku po oborniku oraz po warzywach, które pozostawiają glebę w dobrej kulturze.

Seler naciowy
Fot. pixabay

Seler naciowy uprawia się wyłącznie z rozsady - nasiona wysiewa się w lutym lub marcu. Gotową rozsadę sadzimy do gruntu w kwietniu. Na późniejszy zbiór nasiona sieje się w kwietniu a rozsadę sadzi do gruntu w czerwcu. Rozstawa sadzenia selera naciowego to 40-50x20 cm. Ogonki selera można bielić. Zbiór przeprowadza się regularnie w miarę dorastania roślin.

Sałata głowiasta

Sałata głowiasta (Lactuca sativa var. capitata) jest źródłem wielu witamin i minerałów oraz jednym z pierwszych wiosennych warzyw.

Popularnymi odmianami botanicznymi sałaty głowiastej są:

• sałata masłowa o luźniejszej rozecie, miękkich liści;
• sałata krucha, zwana także lodową, tworząca zwarte główki, kruchych liści.

Sałata głowiasta może być uprawiana jako przedplon, śródplon i poplon. Jest warzywem liściastym o krótkim okresie wegetacji i niewielkich wymaganiach cieplnych - znosi spadki temperatury do -5°C.

Sałata masłowa
Fot. pixabay

Żeby mieć w ogrodzie sałatę przez cały rok można ją wysiewać co dwa tygodnie. Najwcześniej wysiewa się nasiona sałaty pod osłonami w lutym a rozsadę sadzi do gruntu na przełomie marca i kwietnia. W kwietniu sieje się już tylko sałatę kruchą na letni i jesienny zbiór. Można także późną jesienią sadzić rozsadę sałaty zimowej na wiosenny zbiór. Sałatę masłową sadzi się w rozstawie 25-30x20-25 cm, a sałatę kruchą w rozstawie 35x35 cm.

Sałata łodygowa

Sałata łodygowa (Lactuca sativa var. augustana) nazywana głąbikiem krakowskim lub sałatą szparagową jest ciekawym gatunkiem o jadalnych, mięsistych pędach oraz liściach tworzących szczytową rozetę. Soczyste pędy tego warzywa spożywa się surowe, gotowane lub kiszone a liście jako dodatek do sałatek.

Sałata łodygowa, głąbik krakowski
Fot. depositphotos

Sałata łodygowa ma wymagania uprawowe mniejsze od sałaty głowiastej. Hoduje się ją siejąc nasiona w marcu pod osłonami a rozsadę sadząc do gruntu w kwietniu w rozstawie 40x30 cm. Można także wysiewać nasiona bezpośrednio do gruntu w kwietniu lub w lipcu. Pędy sałaty zbieramy, gdy osiągną wysokość 25-30 cm, co następuję po około 3 miesiącach od siewu.

Sałata rzymska

Sałata rzymska (Lactuca sativa var. longifolia) tworzy zwarte, wydłużone, duże główki. Soczyste i grube liście sałaty rzymskiej z dobrze widocznym nerwem głównym mają wygięty kształt. Zewnętrzne liście mają gorzkawy posmak.

Sałata rzymska
Fot. depositphotos

Wymagania glebowe i termiczne sałaty rzymskiej są takie jak sałaty głowiastej. Uprawia się ją najczęściej z rozsady:

• na zbiór wczesny - siejąc nasiona w marcu a rozsadę sadząc w maju;
• na zbiór jesienny - siejąc nasiona w lipcu na rozsadniku i po 5 tygodniach sadząc rozsadę na miejsce stałe.

Rozsadę tego warzywa liściowego sadzi się w rozstawie 30x25 cm.

Szpinak zwyczajny

Szpinak warzywny (Spinacia oleracea) jest warzywem liściowym bogatym w witaminy i związki mineralne a przy tym doskonale rośnie w naszym klimacie.

Szpinak ma niewielkie wymagania termiczne, ale duże wymagania glebowe oraz wodne. Korzystnie jest uprawiać szpinak po roślinach hodowanych na oborniku. Roślina szybko wybija w pędy kwiatostanowe i dlatego nie powinna być uprawiana latem. Może być przedplonem dla warzyw takich jak: pomidor, ogórek, kapusta późna, seler albo poplonem dla wczesnych warzyw takich jak: kalafior, kapusta wczesna.

Liście szpinaku
Fot. pixabay

Szpinak zwyczajny wysiewa się w następujących terminach:

• wczesną wiosną na zbiór majowy;
• pod koniec lipca i na początku sierpnia na zbiór jesienny;
• we wrześniu i później na przezimowanie.

Zbiór szpinaku następuje po 30-60 dniach od siewu.

Szpinak nowozelandzki

Szpinak nowozelandzki (Tetragonia tetragonioides), czyli trętwian, tworzy soczyste, długie łodygi porośnięte mięsistymi, niedużymi liśćmi. To właśnie pędy i liście są jadalną częścią tego warzywa liściowego. Są spożywane i przygotowywane podobnie jak szpinak zwyczajny.

W odróżnieniu od szpinaku zwyczajnego, szpinak nowozelandzki jest wrażliwy na niskie temperatury. Uprawia się go na ciepłych, wilgotnych i żyznych glebach w II roku po oborniku. Nasiona szpinaku nowozelandzkiego można wysiewać wprost do gruntu od połowy maja w rozstawie 60x60 cm. Jako że nasiona długo kiełkują wskazana jest produkcja rozsady z siewu nasion w marcu lub kwietniu. Rozsadę produkuje się w doniczkach i sadzi do gruntu w drugiej połowie maja.

Siejąc nasiona wprost do gruntu można uprawiać szpinak nowozelandzki współrzędnie z gatunkami o krótkim okresie wegetacji, jak np. rzodkiewka, rzepa czy szpinak zwyczajny. Zbiór szpinaku przeprowadza się sukcesywnie od końca czerwca aż do przymrozków.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Warzywa kapustne - rodzaje, gatunki, przykłady. Lista polecanych odmian
• Mizuna zielona i czerwona. Właściwości, uprawa, jak jeść
• Warzywa na balkonie - uprawa, jak zrobić warzywniak balkonowy

Opracowano na podstawie:
1. R. Dobromilska, K. Kunder, Mało znane warzywa liściowe w Działkowiec 12/2007, s. 46-47;
2. M. Orłowski, E. Kołota, I. Strychacz, Uprawa warzyw w gruncie, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988, s. 164-183;
3. E. Sikora, Warzywa liściowe w Działkowiec 3/2017, s. 50-51.