Rzepa - wartości odżywcze, odmiany, uprawa

Rzepa to warzywo powszechnie uprawiane już w starożytności. Niezwykle zdrowa i smaczna rzepa jest łatwa w uprawie i mało wymagająca. Poznaj właściwości odżywcze i zdrowotne rzepy oraz jej popularne odmiany. Dowiedz się także, jakie wymagania należy spełnić, żeby rzepa zdrowo rosła i dawała obfity plon. Podpowiadamy też jak jeść rzepę aby cieszyć się jej smakiem i walorami odżywczymi!

Rzepa - Brassica rapa subsp. rapa
Fot. pixabay

Rzepa (Brassica rapa subsp. rapa) zaliczana jest do grupy warzyw rzepowatych. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego oraz południowo-zachodniej Azji. Rzepa nie występuje w stanie naturalnym, jest wyłącznie rośliną hodowlaną. Uprawiano ją już w starożytnym Babilonie, Egipcie, Grecji i Rzymie. W Europie rzez długi czas była jednym z głównych źródeł pożywienia - pieczona, gotowana czy suszona miała wiele zastosowań. Straciła na popularności, wraz z pojawieniem się ziemniaków.

Obecnie to nieco zapomniane warzywo ponownie zobaczyć można zarówno w ogrodach, jak i na sklepowych półkach. Nie można zapomnieć, że rzepa stanowi pokarm nie tylko dla ludzi - odmiany rzepy o większych, mniej smacznych korzeniach hoduje się jako paszę dla zwierząt.

Jak wygląda rzepa?

Rzepa jest rośliną dwuletnią ale uprawiamy ją zazwyczaj jako jednoroczną, gdyż nie zależy nam na jej kwiatostanach, a jedynie wytwarzanym wcześniej korzeniu. Rzepa wysiana wiosną tworzy kwiatostany jeszcze w tym samym roku. Jeśli posiejemy ją w późniejszym okresie, to w pierwszym roku wytworzy korzeń spichrzowy, a w drugim kwiatostany. Bulwiaste zgrubienie rzepy, będące częścią jadalną jest zaokrąglone i często spłaszczone. Przeważnie bywa koloru białego i żółtego. Istnieją też odmiany o różowych, purpurowych i zielonkawych zgrubieniach. Rzepa tworzy rozetę dużych liści na długich ogonkach. U niektórych odmian rzepy młode liście nadają się do spożycia.

Rzepa - Brassica rapa subsp. rapa
Fot. pixabay

Rzepa biała, a rzepa czarna

W powszechnym użyciu funkcjonuje podział na rzepę białą i czarną, ale jest on błędny. Tak zwana "czarna rzepa" to po prostu jedna z odmian rzodkwi (Raphanus sativus var. niger) o ciemnej skórce. Jej najbardziej znane odmiany to 'Murzynka' i 'Czarna Kula'. Rzodkiew, tak jak rzepa, należy do rodziny kapustowatych i jest popularna zwłaszcza w Japonii. U nas jest to dość rzadko spotykane warzywo.

Warto zatem zapamiętać, że to rzodkiew możemy kupić białą lub czarną. Błędne określenie "czarna rzepa" wzięło się prawdopodobnie od popularnych kulistych odmian rzodkwi o czarnej skórce. Czarna rzodkiew wyglądem przypomina rzepę i wiele osób myliło te gatunki. W efekcie czarne odmiany rzodkwi błędnie nazywano czarną rzepą.

Obecnie najczęściej można kupić białą rzodkiew o wydłużonych bulwach, co pozwala ją odróżnić od rzepy, która ma bulwy wyraźnie okrągłe. Jeżeli zaś widzimy warzywo podobne do rzepy o bulwach okrągłych i czarnych, możemy mieć pewność, że to czarna rzodkiew, a nie rzepa.

Rzepa - wartości odżywcze i zdrowotne

Ostrawy smak rzepa zawdzięcza glikozydom gorczycznym poprawiającym trawienie. Dzięki nim rzepa wspomaga metabolizm i zapobiega zaparciom. To niepozorne warzywo posiada cenne wartości odżywcze. Zawiera witaminy: A, C, PP, B, a także wapń, magnez, potas i fosfor, antyoksydanty i olejki eteryczne.

Dietetyczna i niskokaloryczna rzepa (tylko 22 kcal na 100 g) ma także właściwości lecznicze - działa moczopędnie, łagodząco przy chorobie wrzodowej oraz zapaleniu żołądka i jelit. Dzięki zawartości fitoncyd rzepa ma także działanie antyseptyczne i wspomaga gojenie się ran.

Rzepa - Brassica rapa subsp. rapa
Fot. depositphotos

Jak jeść rzepę?

Rzepę można jeść zarówno na surowo, jak i po ugotowaniu lub usmażeniu. Może być stosowana jako dodatek do zup, szczególnie do warzywnych zup typu krem.

Najczęściej rzepę je się na surowo jako dodatek do surówek. Przykładowo do startej świeżej rzepy dodaje się startą marchew, seler, posiekaną nać pietruszki i jogurt. Doprawia się to solą i pieprzem.

Popularny jest też przepis na placki z rzepy z marchwią i jajkiem. Najpierw przygotowuje się ciasto łącząc ze sobą: 1 jajko, ¼ szklanki mąki pszennej, ¼ szklanki wody. Do powstałej masy dodaje się posiekany ząbek czosnku, szklankę utartej rzepy białej i szklankę tartej marchwi. Całość doprawiamy jeszcze solą i pieprzem. Po dokładnym wymieszaniu składników formujemy placki i smażymy aż do uzyskania złocistej barwy. Taka porcja powinna wystarczyć jako danie dla 2 osób.

Warto wiedzieć, że jadalne są również młode liście rzepy. Zawierają dużo błonnika, wapnia, witaminy C i żelaza. Po podsmażeniu na maśle można je dodawać do farszów, podobnie jak szpinak. W stanie świeżym będą doskonałą dekoracją do wspomnianych wyżej placków z tartej rzepy.

Rzepa - odmiany

Rzepa 'Di Milano a Colletto Viola' - to odmiana zaliczana do wczesnych. Ma dwukolorowe, różowo-białe zgrubienia o delikatnym smaku i soczystym miąższu. Jadalne są także młode liście. Jest to wczesna odmiana rzepy o dość krótkim okresie wegetacji, trwającym około 60 dni.

Rzepa 'Golden Ball' – to popularna odmiana, smaczna i plenna. Jej okrągłe, regularne zgrubienia mają nietypowe, żółte wybarwienie skórki oraz miąższu. Ta średnio-późna odmiana doskonale nadaje się do przechowywania.

Rzepa 'Snowball' – jest odmianą średniowczesną o zgrubieniu dużym, kulistym lub nieco wydłużonym. Skórka i miąższ mają kolor biały. Polecana do uprawy jako warzywo poplonowe i przedplonowe.

Rzepa 'De Nancy' – to odmiana o delikatnym, słodkawym i szklistym miąższu oraz biało-różowej skórce. Jest odporna na parcenie. Może być uprawiana z siewu wczesną wiosną lub latem na zbiór jesienny.

Na wyróżnienie zasługują japońskie odmiany rzepy, które mają łagodny, świeży smak z orzechową nutką. Oprócz zgrubienia jadalne są również młode liście tych odmian.

Rzepa 'Tokyo Top' F1 - odmiana o okrągłym i białym zgrubieniu o średnicy 5-7 cm. Charakteryzuje się wysoką jakością, dobrą trwałością oraz delikatnym i słodkim smakiem. Ta odmiana nie wykazuje tendencji do szybkiego wybijania i jest polecana do uprawy od wiosny do jesieni.

Rzepa 'Tokyo Cross' F1 – to odmiana o okrągłych i białych zgrubieniach o średnicy ok. 6 cm. Ma słodki, jędrny miąższ i nadaje się do bezpośredniego spożycia. Nasiona wysiewamy najwcześniej po 15 maja. Okres wegetacji: około 35 dni od siewu.

Rzepa 'Oasisi' F1 – ma gładkie, jędrne, okrągłe zgubienia o białej skórce. Uprawiamy ją latem i jesienią.

Rzepa 'Falko' F1 – ma okrągłe zgrubienia o ciekawiej, fioletowej skórce. Odznacza się odpornością na wysokie temperatury. Przeznaczona na zbiór letni i jesienny.

Rzepa 'Purple Crown' F1 – należy do odmian wczesnych i ciekawym różowopurpurowym zabarwieniu połowy owocu. Zgrubienia są duże (8-10 cm średnicy) i są bardzo wyrównane.

Rzepa - Brassica rapa subsp. rapa
Fot. depositphotos

Rzepa - uprawa

Rzepę zaleca się uprawiać po ziemniakach, dyni, pomidorach, ogórkach i warzywach strączkowych. Nie należy siać jej w miejscach, gdzie wcześniej rosły inne warzywa kapustne.

Rzepy najlepiej radzą sobie na glebach lekkich gliniastych i piaszczysto-gliniastych, przepuszczalnych i żyznych. Najlepsze jest stanowisko w 2-3 roku po oborniku. Gleby kwaśne nie nadają się pod uprawę rzepy. Rośliny preferują miejsca słoneczne lub lekko ocienione.

Rzepa - wysiew nasion

Rzepę wysiewamy wprost do gruntu wiosną, najwcześniej w kwietniu. Nie przeszkadzają jej chłody - optymalna temperatura rozwoju to 12-20°C. Okres wegetacji, w zależności od odmiany, wynosi 60-80 dni.

Nasiona rzepy siejemy w rzędy co 20-30 cm na głębokość 1-3 cm. Kiełkują w temperaturze 2-3°C, a siewki są odporne na krótkotrwałe przymrozki. Po wschodach siewki przerywamy, pozostawiając pomiędzy poszczególnymi roślinami 8-10 cm w rzędzie.

Siew rzepy można przeprowadzić nie tylko wczesną wiosną, ale także późnym latem od połowy sierpnia. Do uprawy letniej polecane są odmiany japońskie rzepy, które nie tracą walorów smakowych przy wysokich temperaturach i niedoborach wody.

Rzepa - podlewanie i pielęgnacja

Pielęgnacja rzepy polega na regularnym i obfitym podlewaniu, spulchnianiu gleby i odchwaszczaniu. Utrzymanie odpowiedniej wilgotności (ok. 80%) podłoża na wyrównanym poziomie jest kluczowe w uprawie rzepy. W ten sposób uzyskujemy bulwy o jędrnej skórce, delikatnym smaku oraz zwięzłym miąższu. Susza naraża rośliny na atak szkodników (pchełki ziemne) oraz pogarsza smak i jędrność zgrubień. Bardzo niekorzystne są gwałtowne zmiany wilgotności, powodujące pękanie korzeni rzepy.

Rzepa - nawożenie

Rzepa ma spore wymagania pokarmowe zwłaszcza w okresie intensywnego wzrostu. Dlatego poza nawożeniem organicznym rośliny zasilamy także nawozami mineralnymi: azotem, fosforem i potasem (2:2:3) w ilości 20g na m². Z mikroelementów ważny dla rozwoju rzepy jest bor, którego niedobory objawiają się parceniem korzeni.

Rzepa - zbiór i przechowywanie

Bardzo ważny jest terminowy zbiór zgrubień rzepy, które zbyt długo przetrzymywane ulegają drewnieniu. W przypadku zbiorów jesiennych, ważne jest, aby zdążyć przed nadejściem mrozów. Przemrożone korzenie nie nadają się do spożycia.

Młode rośliny odmian wczesnych o średnicy zgrubienia 3 - 8 cm zbieramy w miarę dojrzewania począwszy od czerwca, odmiany późne - w październiku i listopadzie. Młode, jadalne liście rzepy zbieramy na bieżąco na bezpośrednie spożycie.

Rzepę przechowuje się przez zimę przykrytą 1-1,5 cm warstwą piasku w temperaturze 0-1°C i wilgotności 90-95%. Umieszczona w lodówce może utrzymać świeżość przez ok. 2 tygodnie.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. Stępkowska A., Rzepowate poplony w Działkowiec 8/2004, s.46-47
2. Ambroszczyk A., Zdrowe jak rzepy w Działkowiec 6/2011, s. 58-59
3. Orłowski M., Kołota E., Strychacz I., Uprawa warzyw w gruncie, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988, s. 190-191

Przeczytaj również:

Warzywa łatwe w uprawie. Mają krótki okres wegetacji i można je uprawiać w domu!
Warzywa łatwe w uprawie, o krótkim okresie wegetacji, to doskonałe rozwiązanie dla początkujących ogrodników. Wiele warzyw można z powodzeniem uprawiać w domu przez cały rok, nawet nie mając dużego doświadczenia. Więcej...

Rzodkiewka - właściwości, uprawa, odmiany
Rzodkiewka to popularne warzywo korzeniowe o ostrym smaku. Uprawa rzodkiewki jest bardzo łatwa, a przy tym możliwa od wiosny aż do jesieni. Poznaj bliżej właściwości odżywcze i zdrowotne rzodkiewki, dowiedz się więcej o uprawie tego warzywa i wybierz jedną z odmian polecanych do uprawy ogrodowej! Więcej...

Pietruszka korzeniowa. Uprawa w ogrodzie i polecane odmiany
Podpowiadamy jak powinna być prowadzona uprawa pietruszki korzeniowej w ogrodzie, a także które odmiany pietruszki korzeniowej warto wybrać do uprawy na działce. Zobacz jak pielęgnować pietruszkę korzeniową aby uzyskać jak najwyższe zbiory :-) Więcej...