Warzywa korzeniowe - charakterystyka, przykłady, lista gatunków i odmian

Marchew, burak, seler czy pietruszka to warzywa korzeniowe znane i wykorzystywane od wieków. Warto uprawiać je od wiosny do późnej jesieni, bo są smaczne, zdrowe i doskonale się przechowują. Dowiedz się czym charakteryzują się warzywa korzeniowe oraz poznaj przykłady warzyw korzeniowych doskonałych do uprawy w ogrodzie i na działce!

Warzywa korzeniowe
Fot. depositphotos

Warzywa korzeniowe - charakterystyka

Warzywa korzeniowe to rośliny dwuletnie o długim okresie wegetacji, które w pierwszym roku uprawy tworzą korzeń spichrzowy będący częścią jadalną, a w drugim roku kwitną, zawiązują owoce i nasiona. Ponieważ zależy nam głównie na pozyskaniu ich korzeni, warzywa te uprawia się jako jednoroczne.

Częścią jadalną warzyw korzeniowych jest spichrzowy korzeń powstający z części nadliścieniowej i podliścieniowej łodygi oraz górnej części korzenia palowego. Smaczne i zdrowe korzenie zawierają dużo błonnika, cukrów a także witamin oraz innych związków korzystnych dla naszego zdrowia.

Zaletą warzyw korzeniowych jest także możliwość ich długiego przechowywania i spożywania świeżych przez cały rok. Poza tym umiarkowane wymagania klimatyczne i glebowe sprawiają, że warzywa z tej grupy można uprawiać na terenie całego kraju. Za wyjątkiem selera, wszystkie warzywa korzeniowe uprawiamy z siewu nasion wprost do gruntu. Warzywa z tej grupy nie wymagają szczególnych zabiegów pielęgnacyjnych, ale należy je często odchwaszczać i regularnie podlewać.

Warzywa korzeniowe - seler
Fot. pixabay

Warzywa korzeniowe - lista gatunków i odmian

Warzywa korzeniowe goszczą na naszych stołach od niepamiętnych czasów i nadal są jednymi z najpopularniejszych. Poznaj znane i mniej znane, lecz równie smaczne i wartościowe, gatunki warzyw korzeniowych hodowanych w naszym kraju. Dowiedz się także jakie odmiany warzyw korzeniowych polecane są do uprawy na działce i w ogrodzie.

Warzywa korzeniowe - burak ćwikłowy

Burak ćwikłowy (Beta vulgaris) jest uważany za jedno z najzdrowszych warzyw. Korzeń buraka ma wysoką wartość odżywczą, zawiera znaczne ilości błonnika, przeciwutleniaczy i saponin, a także witaminę C, karotenoidy, żelazo, wapń i cynk. Jadalne są nie tylko korzenie buraka o kształcie kulistym, spłaszczonym lub cylindrycznym, ale także młode liście zawierające duże ilości związków mineralnych.

Warzywa korzeniowe - burak ćwikłowy
Fot. pixabay

Burak preferuje miejsca słoneczne, a gleby żyzne, próchnicze, wilgotne i zasadowe. Jest wrażliwy na niedobór boru w glebie przyczyniający się do występowania takich chorób fizjologicznych jak sucha zgnilizna korzeni i zgorzel liści sercowatych.

Buraki mają umiarkowane wymagania nawozowe, dlatego uprawiamy je w II lub III roku po oborniku. Unikamy stanowiska po innych warzywach korzeniowych oraz po szpinaku należącym rodziny roślin komosowatych (Chenopodiaceae) - tej samej co burak.

Terminy wysiewu nasion buraka:

• w kwietniu na wczesny zbiór;
• w maju na późniejszy zbiór;
• w czerwcu na przechowywanie.

Wczesne odmiany buraka dojrzewają po ok. 90 dniach a późne nawet po 130 dniach.

Warzywa korzeniowe - burak ćwikłowy
Fot. pixabay

Odmiany buraka polecane do uprawy amatorskiej to:

• wczesne odmiany buraka - 'Astar', 'Egipski', 'Patryk', 'Cylindra', 'Rywal';
• średniowczesne odmiany buraka - 'Czerwona Kula', 'Okragły Ciemnoczerwony', 'Betina';
• późne odmiany buraka - 'Egipski Crosby', 'Jawor', 'Betako'.

Warzywa korzeniowe - marchew

Marchew (Daucus carota) jest doskonałym źródłem prowitaminy A, wapnia, fosforu, żelaza, potasu i magnezu. Korzenie marchwi dobrze się przechowują. Można je spożywać na świeżo, po ugotowaniu, przyrządzać z nich surówki i soki.

Warzywa korzeniowe - marchew
Fot. pixabay

Najlepsze do uprawy marchwi są miejsca słoneczne i gleby gliniasto-piaszczyste oraz zasobne w próchnicę. Warzywo to ma średnie wymagania pokarmowe i najlepiej udaje się w II roku po oborniku, po warzywach takich jak: kapusta, kalafior i fasola szparagowa. Nie należy uprawiać marchwi po sobie ani po innych warzywach korzeniowych częściej niż co 4 lata ze względu na ryzyko przenoszenia chorób i szkodników charakterystycznych dla tego warzywa.

Odporna na niskie temperatury marchew jest wysiewana wprost do gruntu już od początku kwietnia. Dla przyspieszenia zbioru można przykryć zagony folią perforowaną. Zbiór następuje po około 12 tygodniach od siewu nasion. Natomiast marchew do przechowywania siejemy w drugiej połowie maja i zbieramy w październiku.

Marchew to doskonałe warzywo na sok
Fot. pixabay

Do amatorskiej uprawy marchwi na działce lub w ogrodzie polecane są:

• wczesne odmiany marchwi - 'Amsterdam 3', 'Pierwszy Zbiór', 'Kamila', 'Kinga';
• średniowczesne odmiany marchwi - 'Jagna', 'Galicja', 'Nantejska Polana', 'Adelaide', 'Narbonne';
• późne odmiany marchwi - 'Dolanka', 'Flamanka', 'Koral', 'Lang Rote'.

Warzywa korzeniowe - pasternak

Nieco mniej znanym warzywem korzeniowym jest pasternak. Częścią jadalną pasternaku (Pastinaca sativa) jest kremowy korzeń zawierający dużą ilość błonnika, witaminy: C, E, B oraz olejki eteryczne nadające mu specyficzny zapach. Regularne spożywanie pasternaku poprawia trawienie, krążenie i pracę nerek oraz działa uspokajająco.

Warzywa korzeniowe - pasternak
Fot. depositphotos

Pasternak należy do warzyw bardzo wytrzymałych na mróz i może zimować w gruncie bez osłaniania. Dobrze rośnie w słońcu na glebach ciężkich i próchniczych. Wymaga regularnego podlewania zwłaszcza w okresie wschodów i intensywnego wzrostu.

Zaleca się uprawę pasternaku w II lub III roku po oborniku wysiewając nasiona do gruntu od połowy marca do polowy kwietnia. Korzenie pasternaku do przechowywania zbieramy od października aż do przymrozków.

Do upraw ogrodowych polecane są odmiany pasternaku: 'Bielas', 'Hollow Crown', 'Lech', 'Półdlugi Biały', 'White Gem'.

Warzywa korzeniowe - pietruszka

Pietruszka korzeniowa (Petroselinum crispum) to warzywo bogate w błonnik, witaminy: C, A oraz sole mineralne. Zawartość olejków eterycznych sprawia, że korzeń pietruszki odznacza się silnym aromatem.

Pietruszka korzeniowa
Fot. pixabay

Pietruszka jest odporna na niskie temperatury, ale za nie toleruje suszy. Najlepiej rośnie w słonecznym miejscu na glebach wilgotnych i próchniczych o odczynie zbliżonym do obojętnego. Zaleca się uprawiać pietruszkę w II roku po oborniku.

Nasiona pietruszki siejemy do gruntu w rzędy co 30 cm w terminach:

• listopad i grudzień na zbiór w maju;
• marzec i kwiecień na zbiór pod koniec czerwca;
• koniec kwietnia na zbiór w październiku.

Do amatorskiej uprawy polecane są następujące odmiany pietruszki korzeniowej:

• wczesna odmiana pietruszki korzeniowej - 'Cukrowa';
• średniowczesne odmiany pietruszki korzeniowej - 'Lenka', 'Eagle', 'Kaśka';
• średniopóźne odmiany pietruszki korzeniowej - 'Sonata', 'Osborne';
• późne odmiany pietruszki korzeniowej - 'Berlińska', 'Ołomuńcka', 'Vistula', 'Warta', 'Konika', 'Brandenburska'.

Warzywa korzeniowe - salsefia

Salsefia (Tragopogon perrifolius) ma dużą wartość odżywczą. Jej wydłużony korzeń o szarej skórce zawiera błonnik oraz węglowodany i jest jadalny po obróbce termicznej.

Warzywa korzeniowe - salsefia
Fot. Benreis, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Uprawia salsefii jest stosunkowo łatwa. Warzywo to dobrze znosi mróz i dość dobrze radzi sobie z niedoborami wody. Najlepiej udaje się na glebach zasobnych, próchniczych i wilgotnych. Uprawiamy ją w II roku po oborniku po roślinach motylkowych oraz warzywach, które się płytko korzenią.

Nasiona salsefii wysiewamy do gruntu w kwietniu w rzędy co 20-25 cm na głębokość 2 cm. Korzenie zbieramy sukcesywnie od października do grudnia. Możemy także, podobnie jak w uprawie skorzonery, zostawić korzenie na zimę w gruncie i wykopywać je w miarę potrzeb.

Odmianą salsefii do uprawy w ogrodach jest 'Mamut'. Czasem spotykana jest inna pisownia nazwy tej odmiany: 'Mammouth'.

Warzywa korzeniowe - seler

Kulisty korzeń selera korzeniowego (Apium graveolens var. rapaceum) jest ceniony ze względu na intensywny zapach, dużą zawartość wapnia, fosforu, sodu, magnezu, żelaza i witamin z grupy B.

Warzywa korzeniowe - seler korzeniowy
Fot. pixabay

Seler korzeniowy jest najbardziej wymagającym z warzyw korzeniowych. Udaje się wyłącznie na glebach żyznych, próchniczych, lekkich, szybko nagrzewających się i zasadowych. Najlepiej rośnie, gdy jest umiarkowanie wilgotno i ciepło. Wysokie temperatury, silne nasłonecznienie i susze znacząco hamują wzrost roślin.

Na żyznych glebach seler uprawiamy w II roku po oborniku a na glebach słabszych w I roku po oborniku przekompostowanym i zastosowanym jesienią. Najlepszym przedplonem dla selera są warzywa kapustne i cebulowe. Seler początkowo wolno rośnie więc można prowadzić uprawę współrzędną z warzywami o krótkim okresie wegetacji, takimi jak: sałata, rzodkiewka czy szpinak. Można także uprawiać wraz z selerem warzywa o podobnych wymaganiach, takie jak: cebula z dymki, ogórek i kalafior.

Warzywa korzeniowe - seler korzeniowy
Fot. pixabay

Seler korzeniowy uprawiamy w naszych warunkach klimatycznych wyłącznie z rozsady. Rozsadę selera przygotowuje się siejąc nasiona pod osłonami od połowy lutego do połowy marca. Po 5 tygodniach od siewu nasion pikuje się siewki do doniczek. Gotową rozsadę sadzi się do gruntu w drugiej połowie maja w rozstawie 30 x 20 cm.

Kiedy rośliny wytworzą 10-15 liści można już zacząć zbierać seler do bezpośredniego spożycia. Do przechowywania zbieramy korzenie w październiku.

Do wartościowych odmian selera korzeniowego zaliczamy seler 'Talar', 'Edward', 'Makar', 'Zagłoba', 'Gol' oraz 'Jabłkowy GOF'.

Warzywa korzeniowe - skorzonera

Skorzonera (Scorzonera hispanica) zwana tez wężymordem to warzywo, którego częścią jadalną jest wydłużony korzeń o brunatnej skórce i białym miąższu. Korzeń ma niewiele kalorii a znaczną wartość odżywczą - zawiera błonnik, cukry, witaminy: C, B1, B2 i PP oraz potas, sód, wapń, fosfor, magnez i żelazo.

Warzywa korzeniowe - skorzonera
fot. depositphotos

Odporna na mróz skorzonera najlepiej rośnie w słonecznych miejscach na glebach próchniczych, wilgotnych i zasadowych. Najlepsze do uprawy skorzonery są stanowiska w II roku po oborniku, po roślinach które się płytko korzenią np. cebula, ogórki czy por.

Nasiona skorzonery siejemy do gruntu pod koniec kwietnia a korzenie zbieramy pod koniec października. Można także zostawić rośliny w gruncie na zimę i wykopywać korzenie sukcesywnie, w miarę potrzeb. Problemem w uprawie skorzonery jest kruchość i łamliwość długich korzeni, które należy bardzo ostrożnie wykopywać.

Do uprawy w naszych warunkach klimatycznych polecane są odmiany skorzonery 'Duplex', 'Riesien' i 'Lange'.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Warzywa rzepowate - charakterystyka i przykłady
• Odmiany marchwi do uprawy amatorskiej
• Co sadzić obok marchwi?

Opracowano na podstawie:
1. K. Bychowiec, Nowe smaki w Działkowiec 3/2014, s. 54;
2. J. Lisiecka, Zdrowy burak ćwikłowy w Działkowiec 12/2019, s. 47;
3. A. Nowicka-Połeć, Czarne i białe w Działkowiec 12/2012, s. 47;
4. M. Orłowski, E. Kołota, I. Strychacz, Uprawa warzyw w gruncie, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988, s. 79-120;
5. Praca zbiorowa, ABC Moja działka, Krajowa Rada Polskiego Związku Działkowców, Warszawa 1990, s. 152-163.