Warzywa cebulowe - charakterystyka, przykłady, lista gatunków i odmian

Warzywa cebulowe odznaczają się intensywnym aromatem i pełnią głównie funkcje przyprawowe. Ze względu na odporność na niskie temperatury mogą być uprawiane przez większość roku. Zobacz, czym charakteryzują się warzywa cebulowe oraz poznaj przykłady warzyw cebulowych doskonałych do uprawy w ogrodzie i na działce. Oto lista gatunków i odmian warzyw cebulowych polecanych amatorom ogrodnictwa!

Warzywa cebulowe
Fot. depositphotos

Warzywa cebulowe - charakterystyka

Warzywa cebulowe należą do rodziny czosnkowatych (Alliaceae) a ich częściami jadalnymi są cebule oraz liście. Najbardziej znane przykłady warzyw cebulowych to: cebula, czosnek, por i szczypiorek. System korzeniowy tych roślin, za wyjątkiem pora, jest płytki i zlokalizowany blisko powierzchni ziemi. W drugim roku uprawy warzywa cebulowe tworzą pędy kwiatostanowe, kwiaty oraz owoce. Wyjątkiem są: cebula wielopiętrowa oraz czosnek, które co prawda wytwarzają pędy kwiatostanowe, ale zamiast nasion tworzą małe cebulki potomne.

Warzywa cebulowe są roślinami dnia długiego. Mają małe wymagania termiczne, ale wysokie potrzeby glebowe, pokarmowe i wodne. Uprawia się je w I lub II roku po oborniku. Dobrym przedplonem dla warzyw cebulowych są: są: buraki, warzywa kapustne, dyniowate, marchew, pomidory, groch lub fasola.

Przykłady warzyw cebulowych
Fot. depositphotos

Warzywa cebulowe - przykłady, lista odmian

Warzywa cebule są obecne w polskiej kuchni już od wieków. Na rynku dostępnych jest wiele odmian warzyw cebulowych przystosowanych do uprawy w naszym klimacie. Poza porem, czosnkiem i szczypiorkiem, wyróżnia się różne rodzaje cebuli, a każdy z nich ma po co najmniej kilka odmian. Jest zatem z czego wybierać!

Listę gatunków i odmian warzyw cebulowych rozpoczynamy od najpopularniejszej cebuli.

Warzywa cebulowe - cebula zwyczajna

Cebula zwyczajna (Allium cepa) stanowi doskonałe źródło: soli mineralnych, potasu, fosforu, wapnia, sodu, magnezu, żelaza, cynku i witamin B1, B2, PP, B6, C. Działa na organizm odkwaszająco, a dzięki zawartości związków siarki także bakteriobójczo.

Cebula zwyczajna
Fot. Judgefloro, CC0, Wikimedia Commons

Cebula zwyczajna preferuje stanowisko słoneczne a glebę przepuszczalną, żyzną, próchniczą o odczynie 6,5-7,0 pH. Jest wrażliwa na niedobory wody zwłaszcza w czasie intensywnego przyrostu cebul. Mającą duże wymagania pokarmowe cebulę należy uprawiać w I lub II roku po oborniku. Ta wrażliwa na braki związków odżywczych roślina szybko reaguje zahamowaniem wzrostu, brązowieniem i obumieraniem liści a także gorszym przechowywaniem.

• Pędzenie cebuli na szczypior - niecodzienny sposób!
• Jak sadzić cebulę na szczypiorek w doniczce?
• Choroby cebuli i ich zwalczanie
• Co sadzić obok cebuli?

Cebulę można uprawiać z siewu nasion, ale w amatorskiej uprawie zaleca się uprawę z rozsady lub z dymki. Cebula dymka powinna być sadzona do gruntu w marcu. W tym samym miesiącu wysiewamy nasiona cebuli do skrzynek pod osłonami, a gotową rozsadę sadzimy do gruntu na przełomie kwietnia i maja. Długość okresu wegetacyjnego cebuli wynosi od 80 do 130 dni.

Cebula zwyczajna
Fot. pixabay

Do uprawy w ogrodach polecane są odmiany cebuli zwyczajnej:

• wczesne odmiany cebuli zwyczajnej - 'Majka', 'Finezja', 'Karmen';
• średniowczesne odmiany cebuli zwyczajnej - 'Dako', 'Rawska';
• średniopóźne i późne odmiany cebuli zwyczajnej - 'Supra', 'Wolska', 'Sochaczewska', 'Ławica'.

Cebula perłowa

Cebula perłowa (Allium amepeloprasum var. sectivum) jest blisko spokrewniona z porem i tworzy niewielkie cebulki o białych lub srebrzystych łuskach. Drobne cebule są najczęściej marynowane lub stanowią dodatek do innych przetworów.

Cebula perłowa
Fot. depositphotos

Do uprawy cebuli perłowej nadają się gleby próchnicze, żyzne, dość lekkie i wilgotne. Warzywo to ma niewielkie wymagania termiczne i może zimować w gruncie bez osłaniania.

Cebulę perłową uprawiamy z rozsady lub z dymki sadzonej od końca sierpnia do połowy września. Do zbioru cebul przystępujemy, gdy szczypior już całkiem zaschnie. Drobniejsze cebule przeznaczamy do sadzenia a większe do pożycia. Cebula perłowa źle się przechowuje i należy ją jak najszybciej spożytkować.

W sprzedaży dostępna jest zaledwie jedna odmiana cebuli perłowej. Jest to cebula perłowa 'De Barletta'.

Cebula kartoflanka

Cebula kartoflanka (Allium cepa var. aggregatum) nie tworzy jednej cebuli, ale gniazda złożone z kilkunastu okrągłych, nieco spłaszczonych niewielkich cebul. Cebulki mają dość ostry smak i nie są tak soczyste jak cebula zwyczajna. Kartoflanka ma mniejsze wymagania uprawowe niż cebula zwyczajna - może rosnąc na glebach lekkich oraz ciężkich, jest także odporna na niskie temperatury.

Cebula kartoflanka
Fot. Anna Kenklies, CC BY 2.0, Wikimedia Commons

Kartoflankę rozmnaża się wyłącznie wegetatywnie sadząc cebulki do gruntu w rozstawie 30-40 x 8-10 cm. Plon z jesiennego sadzenia możemy zebrać pod koniec lipca następnego roku, natomiast z wiosennego sadzenia - w sierpniu tego samego roku. Cebule zbiera się po zaschnięciu szczypioru - drobne cebule przeznacza się do sadzenia a większe do spożycia.

Cebula siedmiolatka

Cebula siedmiolatka (Allium fistulosum) zwana jest także czosnkiem dętym. Nie tworzy wyraźnie zgrubiałych cebul - jej częścią jadalną jest szczypior zbierany w miarę potrzeb. Zarówno cebula jak i szczypior są bogatym źródłem witamin: C i B, związków mineralnych, aminokwasów i flawonoli.

Cebula siedmiolatka, czosnek dęty
Fot. pixabay

Cebula siedmiolatka najlepiej rośnie na żyznych, próchniczych glebach. Jest odporna na niskie temperatury i dobrze zimuje w gruncie. Nie toleruje suszy, a gdy brakuje wody szczypior staje się twardy i suchy. Może być uprawiana przez kilka lat w tym samym miejscu.

Cebula siedmiolatka ma duże wymagania nawozowe i uprawia się ją w I roku po oborniku. W czasie wegetacji wymaga także dodatkowego nawożenia mineralnego. Siedmiolatka jest uprawiana z siewu nasion, rozsady oraz przez podział kęp.

Polecane odmiany cebuli siedmiolatki to: 'Afrodyta', 'Kroll', 'Messis', 'Wita', 'Rossa Lunga di Firenze', 'Tonda Musona'.

Cebula szalotka

Cebula szalotka (Allium ascalonicum), zwana też czosnkiem askalońskim, podobnie jak kartoflanka tworzy gniazda drobnych, wydłużonych cebul, ale jest uprawiana jako jednoroczna. Cebulki o żółtych łuskach odznaczają się łagodnym smakiem, natomiast te o łuskach fioletowym mają smak ostrzejszy. Smaczny jest także młody, soczysty szczypior szalotki.

Cebula szalotka
Fot. pixabay

Wymagania szalotki są takie jak cebuli zwyczajnej. Ma ona jednak krótszy okres wegetacji. To cenne warzywo cebulowe rozmnażamy sadząc cebule wczesną wiosną lub jesienią albo wysiewając nasiona szalotki na początku kwietnia. Szalotkę rozmnażaną wegetatywnie zbieramy się pod koniec lipca, a uprawianą z siewu - w sierpniu.

Do odmian cebuli szalotki polecanych do uprawy amatorskiej zaliczamy: 'Almelo', 'Toto', 'Red Sun', 'Golden Gourmet', 'Bonilla', 'Creation', 'Matador'.

Cebula wielopiętrowa

Cebula wielopiętrowa (Allium cepa var. proliferum), zwana także cebulą drzewiastą, to ciekawy, wieloletni gatunek mało rozpowszechniony w uprawie. Warzywo to tworzy gniazda fioletowych lub bordowych cebul przeznaczonych do spożycia jesienią. Wyrastający z cebul szczypior jest gruby i soczysty i najlepiej smakuje w okresie wczesnowiosennym. Na pędach kwiatostanowych tworzą się także gniazda niewielkich cebulek nadających się do konsumpcji. Roślina może wytworzyć do trzech takich pięter.

Cebula wielopiętrowa
Fot. depositphotos

Cebula wielopiętrowa ma wymagania uprawowe podobne jak cebula zwyczajna, dobrze znosi niskie temperatury i zimuje w gruncie. Cebulki sadzi się wiosną lub jesienią. Po rozpoczęciu wegetacji należy pędy cebuli podwiązać do palików zapobiegając wyłamywaniu się roślin. Zbiór cebul przeprowadzamy jesienią - drobne cebule przeznacza się do sadzenia a większe do spożycia.

Czosnek

Czosnek (Allium sativum) jest warzywem przyprawowym zawierającym niewielkie ilości witamin C i B, oraz olejek lotny o właściwościach bakterio- i grzybobójczych.

Wytrzymały na mróz czosnek najlepiej udaje się na glebach żyznych, próchniczych, przewiewnych i wilgotnych. Czosnek kiełkuje już wczesną wiosną w temperaturze 3-5°C, ale w czasie formowania główek potrzebuje wyższych temperatur oraz dużej ilości wody.

Czosnek
Fot. pixabay

Czosnek rozmnażamy wegetatywnie sadząc cebulki powietrzne oraz pojedyncze ząbki w rozstawie 30 x 6-10 cm. Poleca się sadzić czosnek w dwóch terminach:

1. wiosennym (odmiany jare).
2. jesiennym (odmiany ozime, określane często jako czosnek zimowy)

Czosnek sadzony jesienią dojrzewa w lipcu następnego roku, a ten sadzony wiosną - w sierpniu. Typy czosnku jare nie wytwarzają kwiatostanów i dobre do przechowywania. Zbiera się je, gdy połowa roślin na załamane liście. Czosnek tworzący kwiatostany zbieramy, gdy kwiatostany zaczynają zasychać.

Do uprawy polecane są:

• odmiany czosnku jare - 'Cyryl', 'Janus' i 'Jankiel';
• odmiany czosnku ozime - 'Arkus', 'Harnaś', 'Janowicki', 'Mega', 'Orlik', 'Orkan', 'Pola'.

Por

Por (Allium porrum) to warzywo cebulowe bogate w sole mineralne oraz witaminy C i B. Wymagania uprawowe ma podobne jak cebula zwyczajna - jest odporny na niskie temperatury oraz potrzebuje dużych ilości wody oraz nawozów azotowych. Por powinien być uprawiany w I lub II roku po oborniku.

Por
Fot. depositphotos

Nasiona pora można wysiewać wprost do gruntu na przełomie marca i kwietnia, ale ze względu na wrażliwość siewek raczej się tego nie praktykuje. Warzywo to najczęściej uprawiamy z rozsady wysiewając nasiona w następujących terminach:

• koniec stycznia i początek lutego na wczesny zbiór;
• marzec na zbiór w październiku i listopadzie;
• połowa kwietnia na zbiór zimowy.

Odmiany wczesne zbieramy jesienią a późne zimą lub wiosną.

Do amatorskiej uprawy warto rozważyć takie odmiany pora jak:

• wczesne odmiany pora - 'Starozagórski Kamush', 'Gigante De Bulgaria', 'Bluvetia';
• średniowczesne odmiany pora - 'Pinola', 'Profina', 'Batter', 'Haksa';
• późne odmiany pora - 'Porilux', 'Bartek', 'Carina', 'Arkansas', 'Blaugruner Winter', 'Janosik'.

Szczypiorek ogrodowy

Szczypiorek ogrodowy (Allium schoenoprasum) to warzywo bogate w witaminę C, karoten oraz związki siarki. Częścią użytkową szczypiorku są rurkowate lub spłaszczone liście, które mają intensywny aromat i pikantny smak.

Szczypiorek
Fot. pixabay

Szczypiorek ma małe wymagania termiczne i może zimować w gruncie. Najlepiej rośnie w słonecznym miejscu na glebie lekkiej i próchniczej. Szczypiorek jest odporny na niedobory wody. Należy go uprawiać w I roku po oborniku na glebie o odczynie zbliżonym do obojętnego.

Szczypiorek może być uprawiany:

• z siewu w marcu wprost do gruntu;
• z rozsady - nasiona siejemy w marcu pod osłonami a rozsadę sadzimy w maju;
• przez podział kępy wiosną lub w sierpniu.

Do cennych odmian szczypiorku należą: 'Nelly', 'Jowisz', 'Wulkan', 'Bohemia', 'Staro'.

Szczypiorek czosnkowy

Szczypiorek czosnkowy (Allium tuberosum), zwany też szczypiorkiem chińskim lub bulwiastym, to wieloletnia roślina tworząca gęste kępy płaskich liści. Pod względem wartości odżywczych szczypiorek czosnkowy przewyższa popularny szczypiorek ogrodowy. Białe, dekoracyjne kwiatostany szczypiorku czosnkowego także są jadalne.

To warzywo cebulowe nie ma dużych wymagań uprawowych i udaje się na średnio zasobnych, dość suchych glebach. Nasiona szczypiorku czosnkowego wysiewamy w kwietniu pod osłonami a rozsadę sadzimy do gruntu w maju. Można go także z powodzeniem uprawiać w doniczce na balkonie. Zbiór posadzonego wiosną szczypiorku czosnkowego jest możliwy dopiero wiosną kolejnego roku.

Polecane odmiany szczypiorku czosnkowego to między innymi: 'Neko', 'Shiva', 'SPERLI's Knolau'.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Warzywa korzeniowe - charakterystyka, przykłady, lista gatunków i odmian
• Warzywa rzepowate - charakterystyka i przykłady
• Warzywa kapustne - rodzaje, gatunki, przykłady. Lista polecanych odmian
• Czosnek niedźwiedzi - zastosowanie, uprawa, kiedy zbierać

Opracowano na podstawie:
1. D. Jadczak. M. Orłowski, Nie tylko cebula zwyczajna w Hasło Ogrodnicze 11/2000, s. 34-35;
2. M. Orłowski, E. Kołota, I. Strychacz, Uprawa warzyw w gruncie, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988, s. 124-160;
3. E. Sikora, Czosnkowe warzywa w Działkowiec 1/2014, s. 48-49;
4. E. Sikora, Warzywa cebulowe w Działkowiec 2/2017, s. 42-43.