Pysznogłówka, monarda - odmiany, uprawa, rozmnażanie
Pysznogłówka, określana również jako monarda lub bergamotka, to roślina miododajna o niewygórowanych wymaganiach, która zachwyca mnogością form, kształtów i kolorów. Przedstawiamy najciekawsze odmiany pysznogłówki i wyjaśniamy jak wygląda uprawa pysznogłówki w ogrodzie. Zobacz jak wykonać rozmnażanie monardy z własnej uprawy oraz jakie choroby mogą zagrażać tej roślinie. Oto najlepsze pomysły na zastosowanie pysznogłówki w ogrodowych nasadzeniach!
Pysznogłówka - Monarda
Fot. pixabay
Jak wygląda pysznogłówka?
Rodzaj pysznogłówka (Monarda) obejmuje około 16 gatunków należących do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) pochodzących głównie z Ameryki Północnej, gdzie porastają wilgotne lasy, zarośla i brzegi zbiorników wodnych. Nazwa łacińska wywodzi się od nazwiska botanika Nicolasa Bautista Monardesa, który w XVI w opisywał rośliny lecznicze z tej grupy.
Pysznogłówki dorastają do 150 cm wysokości, tworząc kępy czterokanciastych, wzniesionych łodyg porośniętych lancetowatymi liśćmi o piłkowanych brzegach. Języczkowe kwiaty monardy zebrane w główki lub główkowate okółki pojawiają się w czerwcu na szczytach pędów. Po roztarciu roślina wydziela silny, cytrusowy aromat. Miododajne pysznogłówki wabią pszczoły i motyle.
Pysznogłówka, monarda - zastosowanie
Pysznogłówki mają szerokie zastosowanie w ogrodach. Dobrze sprawdzają się jako rośliny do sadzenia wokół oczek wodnych. Pięknie wyglądają tworząc jednobarwne grupy, ale też wspaniale komponują się z innymi, kwitnącymi gatunkami takimi jak: liliowce, krwawnik, floks, rudbekia, jeżówka, tojeść, kosaciec, kocimiętka, wiązówka, wilczomlecz, przetacznik, ostróżka czy trawy ozdobne.
Niskie odmiany pysznogłówek pięknie prezentują się uprawiane w donicach. Nadają się także na kwiaty cięte, gdyż długo zachowują świeżość w wazonie. Pysznogłówki sprawdzają się też w kompozycjach na suche bukiety.
Pysznogłówka w towarzystwie traw
Fot. pixabay
Przemysł farmaceutyczny wykorzystuje właściwości lecznicze pysznogłówki. Olejki eteryczne oraz napary z ziela monardy działają wspomagająco przy przeziębieniach jako środki przeciwbakteryjne i przeciwzapalne oraz łagodzące ból gardła. Zewnętrznie stosowany tonik łagodzi stany zapalne i pomaga w walce z trądzikiem.
Warto wiedzieć, że tonik przeciwtrądzikowy z pysznogłówki możemy samodzielnie przygotować w zaciszu domowym. W tym celu pół szklanki suszonych lub świeżych liści zalewamy wodą i gotujemy pod przykryciem około 5 min na wolnym ogniu. Po wystudzeniu przemywamy skórę 2-3 razy dziennie.
Pysznogłówka, monarda - odmiany
Spośród kilkunastu gatunków pysznogłówek w Polsce popularnych i uprawianych jest tylko kilka z nich. Przedstawiamy te najpopularniejsze.
Pysznogłówka ogrodowa (Monarda hybrida) - to bylina będąca mieszańcem Monarda didyma i Monarda fistulosa. Osiąga do 150 cm wysokości i tworzy gęste kępy wzniesionych pędów porośniętych jajowatymi, ostro zakończonymi liśćmi od spodu pokrytymi miękkimi włoskami. Kwiaty zebrane są w główki.
Pysznogłówka dwoista (Monarda didyma) - zwana też pysznogłówką szkarłatną, jest to bylina osiągająca do 60-100 cm wysokości. Pięknie prezentuje się na brzegach zbiorników wodnych, gdzie ma odpowiednio dużo wilgoci. Zaliczana jest do strefy mrozoodporności roślin 4.
Pysznogłówka dwoista - Monarda didyma
Fot. pixabay
Pysznogłówka cytrynowa (Monarda citridora) - w naszych warunkach uprawiana, jako roślina jednoroczna, osiąga 80-100 cm wysokości. Szybko się rozrasta dzięki rozłogom. Po roztarciu wydziela przyjemny, cytrynowy zapach. Kwitnie od czerwca do września.
Pysznogłówka dęta (Monarda fistulosa) - osiąga do 150 cm wysokości. Wytwarza rozgałęzione w górnej części łodygi, pokryte purpurowymi cętkami i gęsto owłosione. Blaszki liściowe piłowane na brzegach. Od spodu wzdłuż nerwów miękko owłosione. Kwiaty zebrane w główkę otoczoną podsadkami przypominającymi liście - mniejszymi i gęsto omszonymi. Strefa mrozoodporności 5.
Pysznogłówka dęta - Monarda fistulosa
Fot. depositphotos
Pysznogłówka kropkowana (Monarda punctatca) - to aromatyczna bylina, w Polsce jednak uprawiana jako roślina jednoroczna. Osiąga wysokość 30-100 cm. Tworzy kępę wzniesionych, omszonych łodyg. Lancetowate liście są wąskie i tworzą nibyokółki. Kwiaty zebrane w główkowate nibyokółki. Podsadki są dłuższe od kielicha kwiatu, lancetowate, barwy białej, różowej do amarantowej, a korona jasnożółta, purpurowo nakrapiana. Po roztarciu pachnie tymiankiem. Strefa mrozoodporności 5.
Pysznogłówka, monarda - uprawa
Stanowisko uprawy pysznogłówki powinno być ciepłe i słoneczne. Jedynie niektóre gatunki, jak np. pysznogłówka dwoista, tolerują także półcień. Gleba pod uprawę tych roślin powinna być żyzna, próchnicza i lekko wilgotna. Podczas suszy pysznogłówki wymagają podlewania, zwłaszcza, gdy rosną na słabszej glebie i w pełnym słońcu. Rośliny dobrze reagują na nawożenie. Szczególnie warto stosować nawozy organiczne, takie jak dojrzały kompost lub biohumus.
Mrozoodporność pysznogłówki zależy od gatunku, ale z reguły rośliny nie wymagają dodatkowej ochrony przez zimnem. Ściółkowanie kompostem zapewni dostateczną osłonę przez ewentualnym mrozem oraz zapobiegnie parowaniu wody z podłoża.
Pysznogłówka - Monarda
Fot. pixabay
Pysznogłówka, monarda - cięcie
Regularne usuwanie przekwitłych kwiatostanów przedłuża okres kwitnienia rośliny. Po przekwitnięciu zaś warto przyciąć pysznogłówkę, żeby pobudzić ją do ponownego wytworzenia kwiatów w okresie jesiennym.
Pysznogłówka, monarda - rozmnażanie
Pysznogłówkę możemy rozmnożyć na 3 sposoby:
- Wysiew nasion pysznogłówki przeprowadzamy wczesna wiosną (wcześniej nasiona trzeba poddać stratyfikacji przez klika dni np. w lodówce) w pomieszczeniach ogrzewanych lub w maju na rozsadnik. Nasiona wysiewamy do skrzynek wypełnionych przepuszczalnym podłożem w płytkie rowki. Utrzymujemy temperaturę powietrza około 20°C, a podłoża 21-22°C. Po tygodniu nasiona zaczynają wschodzić. Siewki pikujemy do doniczek, a na miejsce stałe wysadzamy w sierpniu lub wrześniu. Pysznogłówki rozmnażane z nasion mogą nie zachowywać cech odmianowych i kwitną dopiero w drugim roku uprawy.
- Sadzonki pędowe pysznogłówki przygotowujemy wiosną. Sadzimy je do pojedynczych doniczek wypełnionych przepuszczalnym podłożem, obficie podlewamy i zapewniamy temperaturę 20-22°C niezbędną do ukorzeniania. Sadzonki ukorzeniają się w przeciągu 15-20 dni.
- Rozmnażanie pysznogłówki przez podział to sposób najłatwiejszy i przynoszący najlepsze rezultaty w uprawach amatorskich. Rośliny szybko się rozrastają i mocno korzenią za pomocą rozgałęzionych rozłogów. Ponieważ pysznogłówkę, co 2-3 lata należy odmłodzić, przy okazji można ją również rozmnożyć. Podział najlepiej przeprowadzić jesienią. Roślinę mateczną wykopuje się z jak największą bryłą korzeniową. Nowo pozyskane egzemplarze można posadzić od razu na miejsce stałe w rozstawie 50x50 cm lub najpierw na rozsadniku.
Pysznogłówka, monarda - choroby i szkodniki
Pysznogłówki są dość odporne na choroby i szkodniki. Z chorób rośliny te najczęściej atakuje mączniak prawdziwy. Biały mączysty nalot, pojawiający się na różnych częściach rośliny to grzybnia gatunków z rodzaju Erysiphales. Porażone liście zaczynają brunatnieć i zwijać się, a następnie opadają, a cała roślina zamiera.
Aby uchronić rośliny przez mączniakiem trzeba zapewnić im odpowiednio dużo miejsca, nie dopuścić do przesuszenia podłoża i regularnie usuwać porażone części roślin. Aby w naturalny sposób wzmocnić rośliny oraz zwalczyć już pojawiającą się chorobę warto przygotować i regularnie stosować wyciągi, wywary lub gnojówki z pospolicie występujących roślin takich jak: pokrzywa, skrzyp polny, glistnik jaskółcze ziele czy krwawnik pospolity. Jeśli nie mamy możliwości samodzielnego przygotowywania preparatów, możemy skorzystać gotowych preparatów, takich jak: Biosept Active, Skrzyp Ekstrakt ProBio Ogród, Limocide czy Pokrzywa stymulator wzrostu Target. Ze środków chemicznych można wybrać np. Scorpion 325 SC.
Szkodnikami najczęściej atakującymi pysznogłówkę są mszyce. Żerujące na liściach i kwiatach pluskwiaki osłabiają rośliny, często przenosząc choroby wirusowe i sprzyjają zakażeniom grzybowym. W wyniku żerowania tych szkodników dochodzi do przebarwienia i deformacji liści oraz ogólnego osłabienia wzrostu roślin. Do zwalczania mszyc w ogrodzie możemy wykorzystać naturalny preparat Emulpar 940 EC lub sięgnąć po silniejsze środki jak np. Karate Gold lub Mospilan 20 SP.
mgr inż. Anna Błaszczuk
Opracowano na podstawie:
1. Katalog Bylin - Kwiaty Trawy I Paprocie, praca zbiorowa pod red. Joanny Filipczak, Agencja Promocji Zieleni, Warszawa 2018, s. 122;
2. Czuchaj P., Pysznogłówka dwoista w Rośliny Ozdobne 2/2016;
3. Frąszczak B., Zdobi i leczy w Działkowiec 7/2015 s. 66;
4. Marcinkowski J., Byliny ogrodowe, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 2002 s. 313;
5. Grabowska B., Kubala T., Encyklopedia bylin, Zysk i S-ka, Poznań 2011, s. 602-603.
Przeczytaj również:
Byliny wieloletnie długo kwitnące - całe lato i jesienią
Szukając roślin do ogrodu chcemy, by efekt dekoracyjny z ich zastosowaniem był jak najdłuższy, a rośliny nie wymagały wielu zabiegów pielęgnacyjnych. Oto zestawienie 20 najciekawszych wieloletnich bylin kwitnących całe lato i jesienią! Więcej...
Sadzenie bylin. Jak i kiedy sadzić byliny?
Zanim przystąpimy do tej czynności, warto zastanowić się jaki jest najlepszy termin sadzenia bylin oraz w jaki sposób wykonać sadzenie bylin do gruntu aby rośliny przyjęły się i niebawem ładnie zakwitły. Więcej...
Kwiaty ogrodowe wieloletnie długo kwitnące
Kwiaty ogrodowe wieloletnie długo kwitnące sprawią, że rabata kwiatowa będzie wypełniona barwnymi kwiatostanami niemal przez cały sezon od wiosny do jesieni. Oto nasze zestawienie - 20 najlepszych wieloletnich kwiatów ogrodowych o długim terminie kwitnienia. Więcej...
