Irys, kosaciec - uprawa, sadzenie, odmiany. Irysy cebulowe i kłączowe

Irys (Iris), inaczej kosaciec, to bardzo liczny rodzaj roślin, obejmujący kilkaset gatunków. Wśród nich znajdziemy doskonałe rośliny do obsadzania brzegów oczek wodnych, na ogrodowe rabaty, oraz do ogrodów skalnych. Niektóre irysy są też popularne jako kwiaty cięte. Zobacz jak wygląda uprawa irysów w ogrodzie, kiedy jest najlepszy czas na sadzenie kosaćców oraz poznaj ich najlepsze odmiany ogrodowe.

Irys, kosaciec
Fot. pixabay

Irys, kosaciec - uprawa w ogrodzie

Wspaniałymi, barwnymi kwiatami irysów można się cieszyć od początku wiosny do polowy lata. Kwiaty kosaćców, nazwanych Iris na cześć greckiej bogini tęczy, w wyjątkowy sposób łączą piękną architektoniczną formę z bogactwem i subtelnością barw. Irysy są bardzo zróżnicowaną grupą roślin, różniących się nie tylko wyglądem ale też i wymaganiami uprawowymi. Tym niemniej można określić pewne zasady uprawy, sprawdzające się w przypadku większości uprawianych u nas irysów ogrodowych.

Przede wszystkim stanowisko uprawy irysów powinno być ciepłe i słoneczne do lekko zacienionego.

Uwaga!
Na słońcu irysy znacznie lepiej się rozrastają, kwiaty są ładniej wybarwione, a kłącza zdrowsze. Warto jednak wiedzieć, że w pełnym słońcu kwitnienie kosaćców może być nieco krótsze, zaś w lekkim cieniu ich kwiaty będziemy podziwiać znacznie dłużej.

Irys, kosaciec - wymagania glebowe

Uprawa irysów udaje się na przeciętnej glebie ogrodowej, najlepiej dość przepuszczalnej, o odczynie lekko kwaśnym do obojętnego (pH gleby od około 6 do 7,0). Rośliny te zdecydowanie nie znoszą pełnego cienia i nadmiaru wilgoci.

Odnośnie wymagań glebowych występują jednak znaczne różnice. I tak np. niektóre irysy kłączowe, jak irys syberyjski (Iris sibirica) czy irys żółty (Iris pseudacorus) wymagają gleb znacznie bardziej żyznych i wilgotnych, co pozwala je uprawiać przy brzegu oczka wodnego.

Czym nawozić irysy?

Do nawożenia irysów bezpieczny jest kompost oraz biohumus, unikajmy natomiast obornika oraz nawozów mineralnych bogatych w azot. Zbyt duże dawki azotu sprzyjają rozwojowi chorób grzybowych irysów. Aby wspomóc obfite kwitnienie kosaćców, wiosną można użyć bogaty w fosfor i potas nawóz mineralny do roślin kwitnących.

Irys, kosaciec - usuwanie chwastów

W uprawie irysów na ogrodowych rabatach bardzo ważne jest aby usuwanie chwastów i pielenie wykonywać bardzo delikatnie, tak aby nie uszkodzić delikatnych i płytko położonych kłączy tych roślin. Chwasty usuwamy zatem jedynie ręcznie, unikając ostrych narzędzi oraz spulchniania gleby.

Irys, kosaciec
Fot. pixabay

Kiedy sadzić irysy?

Sadzenie irysów cebulowych wykonuje się od końca lata do października (wrzesień do październik), identycznie zatem jak inne kwiaty cebulowe sadzone jesienią. Natomiast kosaćce kłączowe sadzi się nieco wcześniej - od połowy do końca lata (od połowy sierpnia do połowy września).

Irysy po przekwitnięciu. Co robić?

Przekwitające kwiaty irysów warto usuwać na bieżąco przez cały okres kwitnienia aby usychając nie szpeciły roślin. Po zakończeniu kwitnienia wycina się całe pędy kwiatostanowe, gdyż nie są już roślinie potrzebne, a zasychając nie stanowią ozdoby. Pamiętajmy aby używać do tego czystego i odkażonego sekatora, co pozwoli uniknąć ryzyka rozprzestrzeniania chorób.

Latem nie należy natomiast usuwać liści irysów. Można wycinać jedynie te z objawami występowania chorób lub uszkodzone w inny sposób. Liście nadal odżywiają roślinę i powinny na niej pozostać do późnej jesieni. Do tego czasu kępy liści kosaćców będą nadal stanowić ozdobę ogrodu.

Liście irysów wycinamy dopiero późna jesienią, gdy wyraźnie zaczną już usychać. Najlepiej przycięcie liści irysów wykonać po pierwszych przymrozkach. Zabieg ten można też odłożyć w czasie i wykonać dopiero wczesną wiosną, zanim rośliny rozpoczną wegetację.

Irysy - zimowanie

Przed nadejściem zimy kłącza irysów zabezpiecza się przed mrozem rozkładając cienką warstwę ściółki. Jako materiał ściółkowy mogą być wykorzystane suche liście, pocięta słoma, gałązki iglaków czy kora ogrodowa. Wiosną ściółkę usuwamy aby promienie słoneczne lepiej nagrzewały glebę.

Irys, kosaciec bródkowy
Fot. pixabay

Irysy, kosaćce - gatunki i odmiany

Ze względu na różnorodność irysów, ich systematyka jest bardzo złożona. Dla naszych amatorskich potrzeb, możemy przyjąć następujący podział:

• kosaćce kłączowe (mają mięsiste pędy podziemne, zwane kłączami):
• kosaćce bródkowe (charakterystyczną ich cechą jest występowanie gęstej szczoteczki włosków na dolnym płatku),
• kosaćce bezbródkowe (nie posiadają bródek ani grzebieni na dolnych płatkach),
• kosaćce cebulowe:
• irysek żyłkowany (niskie, idealne do ogrodów skalnych),
• miecznik (łatwe w uprawie, jednak niektóre z nich mogą nie przetrwać zimy, często uprawiane w szklarniach na kwiat cięty)

Poszczególne grupy irysów różnią się wyglądem i wymaganiami. Chcąc dokładnie omówić wszystkie gatunki, można by o nich napisać całą książkę. Dlatego też poniżej przedstawię tylko najpopularniejsze irysy, najczęściej spotykane w naszych ogrodach i polecane do uprawy w Polsce.

Irys, kosaciec syberyjski
Fot. pixabay

Irysy, kosaćce kłączowe

Kosaciec bródkowy
Irysy bródkowe charakteryzuje smuga włosków, tzw. bródka, wzdłuż środkowego nerwu na dolnych płatkach. Kłącza należy sadzić wczesną wiosną lub pod koniec lata (okres spoczynku po przekwitnieniu). Stanowisko powinno być słoneczne, a gleba przepuszczalna, dobrze zdrenowana, o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym. Gdy gleba jest zbyt zwięzła, gliniasta, należy ją rozluźnić dodając piasku i torfu. Nadmiar wody powoduje gnicie kłączy. Dlatego też lepszego odprowadzania wody kłącza dobrze jest sadzić na zagonach wzniesionych lub na terenie lekko pochyłym.

Kłącza sadzi się płytko, tak aby grzbiet kłącza był zrównany z powierzchnią ziemi. Wierzchołek wzrostu kłącza powinien być skierowany w kierunku słońca. Na zimę kłącza zabezpiecz przed mrozem, okrywając je dowolnym materiałem ściółkowym.

Kosaciec syberyjski (Iris sibirica)
Irys syberyjski jest przedstawicielem kosaćców kłączowych, bezbródkowych. W odróżnieniu od kosaćców bródkowych, kosaćce bezbródkowe nie posiadają charakterystycznych bródek lub grzebieni na dolnych płatkach. Ich kłącza są też nieco smuklejsze i rosną zagrzebane w ziemi, a nie na jej powierzchni.

Kosaćce syberyjskie wymagają stanowisk słonecznych i gleb wilgotnych (ale nie podmokłych!), o odczynie obojętnym lub kwaśnym. Kłącza sadzi się późnym latem lub jesienią, na głębokość 2,5 cm.

Jedną z ciekawszych odmian kosaćców syberyjskich jest 'Perrys Blue' (Iris sibirica 'Perrys Blue'). Odmiana ta kwitnie bardzo obficie wydając niebieskie kwiaty wiosenne (kwitnie od maja do czerwca). Roślina jest w pełni mrozoodporna. Można ją sadzić na rabatach kwiatowych. Świetnie prezentuje się obok oczka wodnego.

Irys żółty (Iris pseudacorus)
Występuje pospolicie w Polsce, przy brzegach wód słodkich i na podmokłych łąkach. Jest mrozoodporny. Liście mieczowate, duże, ciemnozielone, sztywne. Wspaniałe żółte kwiaty pojawiają się późną wiosną. Rośnie bujnie i doskonale nadaje się do obsadzania brzegów oczek wodnych. Kłącza sadzi się wczesną wiosną lub późnym latem w wodzie, na głębokości około 30 cm. Szczególnie atrakcyjna jest odmiana 'Variegata' o liściach w zielone i kremowe paski.

Irys, kosaciec holenderski
Fot. pixabay

Irysy, kosaćce cebulowe

Irysy cebulowe są zgrupowane w 4 wydzielonych rodzajach: irysek (Iridodictyum), juno (Juno), miecznik (Xiphium) oraz Gynandiris. Skoncentruję się tutaj na tych najpopularniejszych - iryskach oraz miecznikach.

Irys/Irysek żyłkowany (Iridodictyum reticulata)
To niskie (15 cm wys.) irysy, zakwitające bardzo wcześnie. Ich kwiaty barwy niebieskiej, fioletowej lub purpurowej, ukazują się już pod koniec zimy. Są doskonałe do ogrodów skalnych, na obwódki oraz do założenia wczesnowiosennego ogrodu w pojemniku. Wymagają stanowisk słonecznych i zacisznych. Gleba powinna być dobrze przepuszczalna i szybko nagrzewająca się. Cebulki sadzimy na głębokości 5 do 6 cm.

Irys/Miecznik holenderski (Xiphium hollandicum)
Są to jedne z najłatwiejszych w uprawie kosaćców, choć zimą mogą przemarzać (z tego względu na zimę cebule pozostawione w gruncie należy okryć materiałem ściółkowym). Są doskonałe na kwiatowe rabaty oraz do pędzenia o dowolnej porze roku na kwiat cięty. Wyróżniają się dużymi kwiatami w kolorze niebieskim, żółtym, białym i purpurowym. Zakwitają w czerwcu. Dorastają do 40 i 60 cm wysokości.

Wymagają stanowisk słonecznych i osłoniętych od wiatrów. Gleba powinna być żyzna, próchnicza i dobrze przepuszczalna. Powinna wiosną szybko się nagrzewać. Cebule kupione wiosną w sklepie ogrodniczym sadzimy od kwietnia do maja na głębokości 10 do 12 cm. Rozmnażać można poprzez oddzielanie cebul przybyszowych po kwitnieniu, gdy rośliny są w stanie spoczynku (lipiec).

Irysy do oczka wodnego

Irysy są często polecane do obsadzania oczka wodnego. Trudno się dziwić, gdyż doskonale nad wodą wyglądają. Trzeba jednak wiedzieć, że nie każdy kosaciec sprawdzi się na takim stanowisku.

Jako irys do oczka wodnego najlepiej nadaje się, wymieniony już wyżej, kosaciec żółty (Iris pseudacorus), który często jest nazywany po prostu irysem wodnym. Roślina ta doskonale rośnie przy brzegach wód i na glebach podmokłych. Nie musimy się zatem obawiać, że przy brzegu oczka wodnego, będzie dla tego irysa zbyt mokro. Można go sadzić nawet bezpośrednio w oczkach wodnych lub ogrodowych stawach, na głębokości nie większej niż 40 cm, czyli strefie przybrzeżnej.

Oryginalny wygląd irysa wodnego idealnie wtapia się w krajobraz nadwodny. Świadczy o tym choćby pochodząca z greki nazwa łacińska pseudacorus, która i oznacza „fałszywy tatarak”. Została ona nadana ze względu na podobieństwo liści i kłączy obu roślin.

Przeczytaj również:

Sadzenie roślin cebulowych
Podczas urządzania ogrodu, koniecznie uwzględnijmy rabatę z roślinami cebulowymi. Pod pojęciem roślin cebulowych kryją się nie tylko rośliny, których częścią podziemną jest cebula, ale też rośliny posiadające bulwy korzeniowe i kłącza. Wybór rozmaitych odmian i gatunków jest tu bardzo duży i do każdego typu ogrodu, znajdzie się coś odpowiedniego. Zobacz jak wykonać sadzenie roślin cebulowych i kiedy należy sadzić cebulki. Więcej...

Narcyzy - odmiany, uprawa, sadzenie
Narcyzy to kwiaty cebulowe kwitnące wiosną, kojarzone najczęściej z kolorem żółtym, choć są i odmiany kwitnące na biało, pomarańczowo czy różowo. Z powodzeniem mogą być uprawiane na ogrodowych rabatach, jak i w doniczkach na balkonach i tarasach, a także cięte do wazonu. Zobacz kiedy i jak przeprowadzić sadzenie cebul narcyzów oraz jak wygląda uprawa tych kwiatów w ogrodzie. Więcej...

Hiacynt - uprawa, sadzenie, pielęgnacja po przekwitnięciu
Hiacynt (Hyacinthus) to bardzo popularna roślina cebulowa kwitnąca wiosną. Hiacynty mogą być uprawiane na ogrodowych rabatach, w pojemnikach na balkonach i tarasach, jak również pędzone w doniczce w domu. Zobacz jak sadzić cebule hiacyntów, kiedy sadzić hiacynty w ogrodzie, czym się różni pielęgnacja hiacynta w ogrodzie i w doniczce oraz co robić po jego przekwitnięciu. Więcej...

Opracowano na podstawie: Wielka ilustrowana encyklopedia roślin ogrodowych, Reader's Digest Przegląd Sp. z o.o., Warszawa 2004, s. 334 - 341. Fot. fereeimages.com