Błędy w nawożeniu roślin: niedobory makro- i mikroelementów

O niepokojące objawy, jak przebarwienia i plamy na liściach, więdnięcie roślin czy zahamowanie ich wzrostu, zazwyczaj podejrzewamy chorobę grzybową lub szkodnika. Często jednak przyczyną mogą być po prostu błędy w nawożeniu roślin i związane z tym niedobory makro- i mikroelementów. Zobacz jak je rozpoznać i jak pomóc roślinom w takiej sytuacji.

Chloroza liści - żółtawe zabarwienie miękiszu pomiędzy żyłkami blaszki liściowej. W tym przypadku występuje na liściach młodych, co może świadczyć o niedoborze żelaza

Niedobór makro- lub mikroelementów może występować nawet przy, jak mogło by się wydawać, właściwym nawożeniu roślin.

Przyczyną niedoboru składników mineralnych mogą być:

• warunki pogodowe (np. przy silnych ulewach niektóre składniki pokarmowe są wymywane do głębszych warstw gleby),
• niewłaściwe pH gleby (np. przy nadmiernym zakwaszeniu zmniejsza się przyswajalność wapnia i magnezu),
• uszkodzenie systemu korzeniowego rośliny przez szkodniki, podczas przesadzania lub spulchniania gleby,
• niewłaściwe proporcje poszczególnych składników mineralnych lub przenawożenie jednym ze składników. I tak np. nadmierne nawożenie potasem utrudnia roślinom pobieranie magnezu. Z kolei niedobór molibdenu utrudnia roślinom przyswajanie żelaza.

W przypadku zauważenia niedoboru składników pokarmowych, roślinom możemy szybko pomóc stosując odpowiedni nawóz mineralny dolistnie lub doglebowo. Najpierw jednak musimy nauczyć się rozpoznawać, jakie są objawy niedoboru poszczególnych makro- i mikroelementów.

Niedobory makroelementów w nawożeniu roślin

Podstawowe znaczenie dla życia i wzrostu roślin mają właściwe proporcje makroelementów, zawartych w formule NPK (azot, fosfor, potas). Są to podstawowe składniki większości mieszanek nawozowych dla roślin ogrodowych.

Niedobór azotu u roślin

Azot jest dla roślin ważnym pierwiastkiem odpowiedzialnym za ich wzrost i wybarwienie liści, niezbędnym głównie w fazie wzrostu.

Objawy niedoboru azotu u roślin to przede wszystkim:

• rośliny rosną wolno, są osłabione, liście jaśnieją i żółkną. Przebarwienia te związane są z deficytem chlorofilu, który bierze udział w procesie fotosyntezy,
• częstym objawem niedoboru azotu jest też przedwczesne drewnienie tkanek łodyg,
• skrajny niedobór azotu może powodować żółtawobrązowe zabarwienie fragmentów liści, a na starszych częściach roślin żółtawe zabarwienie może przechodzić w zabarwienie różowawe lub fioletowe (np. u najstarszych liści kapusty pekińskiej i głowiastej).

Niedobór azotu w glebie może zostać uzupełniony przez nawożenie nawozami azotowymi. W zależności od potrzeb możemy zastosować:

• nawozy azotowe zakwaszające glebę w ogrodzie, jak np. siarczan amonu (polecany dla roślin kwasolubnych, takich jak azalie i różaneczniki, większość iglaków, borówka amerykańska),
• nawozy azotowe niezakwaszające gleby, jak np. obojętny dla pH gleby saletrzak,
• zwolennicy nawożenia naturalnego mogą natomiast wykorzystać gnojówkę z pokrzywy, która, poza dużą dawką azotu, dostarczy roślinom także potasu. Po odpowiednim rozcieńczeniu z wodą (zazwyczaj w stosunku 1:20) gnojówką z pokrzyw można rośliny zarówno podlewać, jak i opryskiwać. Opryski takie pomagają w walce z wieloma szkodnikami roślin uprawnych, np. z mszycami.

Przenawożenie roślin azotem

Niebezpieczny dla roślin może być również nadmiar azotu, szczególnie w połączeniu z niedoborem fosforu, potasu lub wody.

Objawy przenawożenia azotem::

• rośliny są nadmiernie wybujałe, ich liście są ciemnozielone,
• nadmierny rozwój części zielonych odbywa się kosztem kwitnienia i owocowania,
• nadmiar azotu w okresie jesiennym utrudnia przejście roślin w stan spoczynku i naraża je na uszkodzenia mrozowe (dlatego ostatnie nawożenie azotowe nawozami mineralnymi zaleca się nie później niż w lipcu).

W przypadku przenawożenia azotem stosuje się intensywne podlewanie (pomaga wypłukać nadmiar azotu wgłąb gleby) oraz nawożenie nawozami potasowymi i fosforowymi, które nie zawierają azotu.

Niedobór fosforu u roślin

Fosfor to kolejny ważny dla życia roślin makroelement. Zapotrzebowanie na ten składnik zwiększa się szczególnie latem, gdyż warunkuje on wytwarzanie kwiatów i owoców. Fosfor odpowiada też za rozwój systemu korzeniowego.

Objawy niedoboru fosforu są następujące:

• wzrost roślin jest spowolniony,
• liście, ogonki i łodygi przybierają purpurowo-fioletowe zabarwienie,
• liście mogą stawać się usztywnione,
• słabsze jest też kwitnienie, wiązanie owoców i wykształcanie nasion.

Niedobór fosforu - purpurowo-czerwone przebarwienie liści pojawia się wcześniej niż jesienią

W przypadku niedoboru fosforu stosuje się nawozy fosforowe, takie nawozy jak superfosfat. Trzeba jednak pamiętać, iż fosfor, mimo jego obecności w glebie, może być niedostępny dla roślin. A to dlatego, że łatwo wytrąca się w mniej rozpuszczalne formy, jego przyswajalność bardzo się zmniejsza na glebach zbyt kwaśnych, a także przy przenawożeniu azotem. Jest także mało ruchliwy w glebie i musi być dostarczony bezpośrednio w obrębie korzeni rośliny.

Dlatego na rynku coraz częściej pojawiają się nawozy umożliwiające tzw. precyzyjne nawożenie fosforem, takie jak Microstar PZ, które są znacznie bardziej skuteczne niż klasyczne nawozy fosforowe.

Podczas, gdy przyswajalność "zwykłych" nawozów fosforowych wynosi jedynie 30-40%, w przypadku Microstar PZ przyswajalność fosforu dla roślin wynosi niemal 100%.

Niedobór potasu u roślin

Potas to kolejny ważny makroskładnik, niezbędny dla życia roślin. Nawożenie potasem wspomaga krzewienie się roślin i tworzenie nowych łodyg oraz poprawia gospodarkę wodną roślin. To także dobry sposób aby wzmocnić smak, aromat i barwę warzyw oraz owoców. Dodatkową zaletą jest podnoszenie zawartości cukru w owocach.

Objawy niedoboru potasu u roślin są następujące:

• wzrost korzeni i pędów jest zahamowany,
• występuje chloroza na najstarszych liściach, zaś brzegi starszych liści brązowieją,
• liście zwijają się ku górze,
• liście krzewów owocowych przybierają rdzawą barwę i się zwijają,
• owoce takich warzyw jak ogórek i cukinia ulegają deformacji i pogarsza się ich smak,
• na pomidorach obserwuje się żółtawe, twarde plamy, zieloną piętkę, smak owoców również ulega pogorszeniu.

Niedobory potasu w glebie można uzupełniać nawozem siarczan potasu. Jest to nawóz naturalny (wydobywany z naturalnych pokładów morskich), który stanowi idealne źródło potasu dla roślin wrażliwych na chlor (zawiera minimalne ilości chlorków).

Niedobór wapnia u roślin

Wapń jest głównym składnikiem ścian komórkowych roślin. Decyduje o jędrności i trwałości roślin, stabilizując strukturę błon komórkowych. Odpowiada także za tolerancję roślin na czynniki zewnętrzne i stresowe oraz bierze udział w wielu procesach zachodzących w roślinie.

Niedobór wapnia objawia się deformacją młodych liści, zamieraniem wierzchołków wzrostu i pąków kwiatowych. Warto jednak wiedzieć, że objawy niedoborów wapnia u poszczególnych gatunków roślin mogą się znacząco różnić.

Charakterystyczne objawy niedoboru wapnia u warzyw i roślin sadowniczych:

• na pomidorze i papryce może występować sucha zgnilizna owoców. Jest ona częstym wyjaśnieniem dlaczego papryka gnije na krzaku, zazwyczaj mylonym z atakiem choroby grzybowej,
• niedobór wapnia to też częsta przyczyna zwijania się liści pomidora,
• u kapusty pekińskiej i sałaty można zaobserwować brunatnienie brzegów liści zwijających główkę,
• u brukselki występuje wewnętrzne brunatnienie liści,
• w sadzie niedobór wapnia może być przyczyną gorzkiej plamistości podskórnej jabłek, a u gruszek - lucernowatości,
• wiśnie i czereśnie są bardziej podatne na pękanie. Często w wyniku niedoboru wapnia dochodzi też do pękania owoców winorośli.

Jak uzupełnić niedobór wapnia w glebie?

W tym temacie jest sporo niedomówień. Mylone są pojęcia nawozów do:

• wapnowania gleby w celu jej odkwaszenia
• dostarczania wapnia, dostępnego dla roślin.

Nawozy do wapnowania, popularnie zwane "wapnem ogrodniczym" (np. dolomit, wapno kredowe) zawierają związki wapnia słabo rozpuszczalne w wodzie. Zazwyczaj jest to tlenek wapnia lub węglan wapnia. Zawarty w nich wapń jest praktycznie niedostępny dla roślin, a celem ich stosowania jest jedynie odkwaszenie gleby.

Jeżeli chcemy uzupełnić niedobory wapnia u roślin, należy zastosować doglebowo saletrę wapniową lub wykonać oprysk nawozem dolistnym Help Plant Ca.

Niedobór magnezu u roślin

Magnez jest głównym składnikiem chlorofilu (barwnika, nadającego kolor zielony liściom) oraz stymuluje rozówj systemu korzeniowego. Magnez buduje także białka, węglowodany, tłuszcze oraz kwasy nukleinowe. Wpływa na wzrost i rozwój roślin i chroni je przed stresem.

Charakterystyczne objawy niedoboru magnezu u roślin to:

• więdnięcie i chloroza liści,
• żółtawe zabarwienie miękiszu pomiędzy żyłkami blaszki liściowej (liście żółkną, a nerwy pozostają nadal zielone)
• jaśnienie, a potem żółknięcie i brązowienie najmłodszych przyrostów iglaków. Najlepiej widać to na tujach, ponieważ są one szczególnie wrażliwe na brak magnezu. Często także na świerkach czy cyprysikach,
• żółknięcie trawnika.

W przypadku zaobserwowania niedoboru magnezu na iglakach lub trawnikach, ogrodnikom często proponuje się dość drogie specjalistyczne nawozy przeciwko brązowieniu iglaków czy nawozy regeneracyjne do traw. Nawozy tego typu obecnie robią furorę i są niestety dość drogie. Warto wiedzieć, że zamiast nich można zastosować znacznie tańszy, a równie skuteczny siarczan magnezu.

Najszybsze efekty uzupełnienia niedoborów magnezu u roślin uzyskamy natomiast stosując oprysk nawozem dolistnym, takim jak Help Plant Mg na niedobory magnezu.

Niedobory mikroelementów w nawożeniu roślin

Omówiliśmy poszczególne makroelementy, niezbędne do życia roślin. Jednak równie widoczne objawy niedomagania roślin mogą występować również przy braku mikroelementów, takich jak żelazo, bor, molibden, mangan czy miedź. Objawy niedoboru mikroelementów bywają mylone z objawami niedoboru makroelementów, dlatego warto nauczyć się rozróżniać poszczególne problemy występujące na roślinach.

Niedobór żelaza u roślin

Żelazo jest niezbędnym składnikiem potrzebnym roślinie do rozwoju. Pełni wiele istotnych funkcji w procesie metabolizmu rośliny, jest kluczowym elementem syntezy chlorofilu, odpowiada za wzrost, rozwój oraz owocowanie roślin. Żelazo niweluje także działanie szkodliwych azotanów.

Najczęściej spotykane objawy niedoboru żelaza u roślin to:

• żółte lub białe przebarwienie między nerwami pojawiające się na młodych liściach,
• cienkie i krótkie łodygi,
• obumieranie liści,
• zahamowanie wzrostu.

Warto wiedzieć!
Utratę barwy liści występującą przy niedoborze żelaza łatwo pomylić z objawami niedoboru magnezu. Jaka jest różnica? W przypadku braku żelaza chloroza występuje głównie na młodych liściach, a w przypadku braku magnezu - na liściach starszych.

Po zauważeniu w/w objawów możemy interwencyjnie wykonać oprysk nawozem dolistnym Help Plant Fe, który szybko uzupełni niedobory żelaza w roślinie. Zazwyczaj należy wykonać 2 opryski w odstępie 10 dni.

Warto wiedzieć!
Przyswajalność żelaza w roślinie jest słabsza w przypadku niedoboru molibdenu. Jeżeli obserwujesz na roślinach niedobory żelaza, oprócz Help Plant Fe zastosuj również nawóz z molibdenem.

Niedobór boru u roślin

Bor reguluje wzrost wierzchołków roślin, a także wpływa na kwitnienie, procesy oddychania i gospodarkę wodną roślin.

Objawy niedoboru boru u roślin to przede wszystkim:

• chlorotyczne plamy między nerwami liści,
• brzegi młodych liści żółkną i zasychają,
• nekrozy na krawędziach i końcach liści,
• deformacje i zwijanie się starszych liści,
• zamieranie stożków wzrostu korzeni,
• zamieranie pędów i kwiatów,
• zahamowanie wzrostu pędu głównego rośliny,
• owoce niewyrośnięte lub ich brak.

Objawy niedoboru boru u roślin są bardzo zróżnicowane i mogą być inne w zależności od rośliny, na której występują. I tak np. u kalafiora i brokułu występuje brunatnienie róż. Z kolei w uprawie buraka niedobór boru może być sprawcą zgorzeli liści sercowych i suchej zgnilizny korzeni.

Po zauważeniu objawów niedoboru boru pomocny okaże się oprysk nawozem dolistnym Help Plant B na niedobory boru.

Niedobór molibdenu u roślin

Molibden wspomaga przyswajanie żelaza przez rośliny, wpływa korzystnie na prawidłowy rozwój systemu korzeniowego oraz zwiększenie zawartości cukrów i białek w roślinie. Stymuluje także kiełkowanie nasion i potrzebny jest w początkowej fazie rozwoju roślin. Dzięki molibdenowi roślina jest bardziej odporna na suszę, niską temperaturę oraz choroby.

Objawy niedoboru molibdenu u roślin to przede wszystkim:

• zahamowanie wzrostu roślin,
• chloroza na całej powierzchni i między żyłkami młodych liści,
• nekrozy na brzegach oraz końcówkach liści,
• deformacja pędów,
• kalafiorów i brokułów, w wyniku niedoboru molibdenu, obserwujemy biczykowatość liści, dochodzi także do stopniowego rozsypywania się niewielkich róż.

Do niedawna po wystąpieniu takich objawów polecaliśmy oprysk nawozem dolistnym zawierającym molibden Help Plant Mo. Niestety produkt ten został wycofany i w obecnej sytuacji możemy polecić jedynie naturalną mączkę bazaltową. Powstaje ona ze zmielonej skały bazaltowej, a bazalt wśród wielu pierwiastków zawiera również molibden. Mączkę stosuje się posypowo bezpośrdnio do gleby (więcej o mączce bazaltowej na końcu tego artykułu).

Niedobór manganu u roślin

Mangan u roślin jest regulatorem i stymulatorem wzrostu, a także aktywatorem wielu procesów enzymatycznych. Bierze udział w procesach przyswajania azotu i syntezy białek oraz fotosyntezy. Niedoborów manganu oraz utrudnionego jego pobierania można spodziewać się na glebach przenawożonych żelazem i siarką oraz na glebach świeżo wapnowanych (wapnowanie ogranicza przyswajalność manganu).

Objawy niedoboru manganu:

• żółknięcie liści pomiędzy nerwami,
• cętkowana chloroza lub brunatne smugowate plamy pomiędzy nerwami liści,
• pogorszenie ogólnej kondycji roślin i osłabienie ich wzrostu.

Niedobór miedzi u roślin

Miedź bierze udział w procesach fotosyntezy, oddychania, przemiany cukrów i białek. Pierwiastek ten jest niezbędny w procesie tworzenia bakterii brodawkowych roślin motylkowych oraz zwiększa odporność roślin na suszę, choroby grzybowe i bakteryjne. Nie bez powodu zatem cenionymi środkami ochrony roślin przeciwko chorobom grzybowym i bakteryjnym są fungicydy miedziowe, takie jak Miedzian 50 WP.

Najczęściej występujące objawy niedoboru miedzi u roślin to:

• zahamowany wzrost roślin,
• deformacje najmłodszych liści i usychanie ich końcówek,
• karłowate pędy boczne u drzew owocowych,
• kwiaty i owoce słabo rozwinięte.

Preparatem dolistnym do uzupełniania niedoborów miedzi jest Help Plant Cu. Stosujemy go po zauważeniu na roślinach objawów niedoborów miedzi. Należy wykonać 2 lub 3 opryski w odstępie co 10-14.

Jak zapobiegać niedoborom mikroelementów u roślin?

Poza interwencyjnym stosowaniem oprysku nawozami dolistnymi, do uzupełnienia mikroelementów w uprawach amatorskich stosuje się zazwyczaj gotowe mieszanki nawozowe, które poza zawartością makroelementów, są też wzbogacone o mikroelementy. Jeżeli na roślinie widać już niedobory mikroelementów, świadczy to o bardzo dużym niedoborze danego mikroskładnika. Wówczas szybki ratunek w wielu przypadkach może przynieść nawożenie dolistne skoncentrowanymi nawozami płynnymi, takimi jak w/w preparaty z serii "Help Plant".

Jeśli chcemy natomiast zapobiegać niedoborom mikroelementów w glebie, bardzo dobrym rozwiązaniem jest regularne stosowanie mączki bazaltowej. Jest to nawóz mineralny naturalnego pochodzenia (ze zmielonej skały wulkanicznej), który nie stwarza ryzyka przenawożenia (minerały z mączki są uwalniane bardzo powoli i tylko w razie ich braku w glebie).

Jednocześnie mączka bazaltowa dostarcza roślinom bogaty zestaw mikroelementów, takich jak: żelazo, cynk, mangan, miedź, cynk, molibden, bor i selen. Jest też źródłem fosforu, potasu, magnezu i bardzo dużych ilości krzemionki. Ten ostatni składnik wzmacnia rośliny, sprzyja twardnieniu łodyg i uodparnia na choroby.

Ponieważ mączka bazaltowa nie zawiera azotu, doskonale sprawdzi się jako nawóz jesienny. A zatem jeśli w ciągu sezonu wegetacyjnego zaobserwowaliśmy na roślinach niedobory składników pokarmowych, ale nie potrafimy określić którego konkretnie składnika brakuje, zastosujmy jesienią mączkę bazaltową. Jest doskonała pod wszelkie uprawy warzywne i sadownicze, a także pod większość roślin ozdobnych.

Opracowano na podstawie:
1. B. Dyki, E. Sikora, Żółkną i brązowieją, Działkowiec, Nr 7/2012, s. 76-77;
2. E. Wojciechowska, Pogotowie chelatowe, Działkowiec, Nr 7/2012, s. 77;
3. U. Sienkiewicz-Cholewa, T. Sekutowski, Czy warto nawozić mikroelementami?, Nasza Rola, Nr 3/2011;
4. G. Cieśliński, Czy wapnowanie gleb zaspokaja zapotrzebowanie roślin na wapń?, Hasło Ogrodnicze, Nr 12/2001.
5. P. Chohura, Mikroelementy w nawożeniu warzyw, Hasło Ogrodnicze, Nr 5/2006,
6. P. Wójcik, Wapń w owocach roślin ziarnkowych i pestkowych, Hasło Ogrodnicze, Nr 05/2006.

Przeczytaj również:

Zaskakująco skuteczny sposób na poprawę wzrostu roślin oraz smaku warzyw i owoców
Nawożenie roślin w ogrodzie sporo Cię kosztuje, a coraz większe dawki nawozów przynoszą słabe efekty? Owoce i warzywa kiepsko smakują, a rośliny są coraz częściej porażane przez choroby? Zobacz, co robić w takiej sytuacji! Więcej...

Właściwości gleby - jak zbadać glebę w ogrodzie
Właściwości gleby w naszych ogrodach są jednym z najważniejszych czynników decydujących o możliwości powodzenia uprawy. Zobacz jak zbadać glebę w ogrodzie aby ocenić jej właściwości i przydatność do uprawy roślin, a nastęnie dobrać odpowiednie metody uprawy i nawożenia. Więcej...

Nawozy naturalne i sztuczne - przykłady, zastosowanie
Czym różnią się nawozy naturalne i sztuczne? Jakie mają zastosowanie w ogrodzie? Kiedy lepsze są nawozy naturalne, a kiedy lepiej użyć nawozy sztuczne? Oto najlepsze przykłady nawozów naturalnych i sztucznych, porównanie ich zalet i wad oraz wskazówki jakie nawozy stosować w określonych sytuacjach. Więcej...