Wciornastki - objawy, zwalczanie, domowe sposoby, polecany oprysk

Wciornastki to owady z rodzaju Thysanoptera z aparatem gębowym kłująco-ssącym, żywiące się głównie sokami i tkankami roślinnymi. Powodują różnorodne uszkodzenia na roślinach uprawnych, co utrudnia ich identyfikację. Wyjaśniamy jak wyglądają wciornastki, jakie są objawy ich żerowania i podpowiadamy sprytną metodę aby ze 100% pewnością rozpoznać te szkodniki. Poznaj sprawdzone domowe sposoby na wciornastki i zobacz jak wybrać najlepszy oprysk na wciornastki!

Wciornastki - Thysanoptera
Fot. Xpda, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Wciornastki - objawy

Szkodniki te mogą powodować dość zróżnicowane i nietypowe zniszczenia na roślinach doniczkowych, ozdobnych roślinach ogrodowych i na warzywach. Objawy żerowania wciornastków najczęściej widoczne są na liściach i kwiatach. Najczęściej obserwowane objawy bytowania wciornastków to:

• drobne, jasne beżowe plamki lub srebrzystość na powierzchni liści,
• zbrunatnienia nasadowych części liści,
• skorkowacenia (strupiaste powierzchnie) lub wypukłości przypominające brodawki,
• rozmaite przebarwienia i deformacje kwiatów,
• w obrębie plam powstających na liściach można też często zaobserwować czarne grudki - są to odchody wciornastków.

Wciornastki - jak rozpoznać

Najprostszy sposób aby rozpoznać wciornastki to podłożenie białej kartki pod liście i kwiaty roślin, na których podejrzewamy żerowanie wciornastków. Następnie energicznie potrząsamy i sprawdzamy co spadło na kartkę. Jeżeli w ciągu kilku sekund pojawią się na kartce około 1 mm długości szybko poruszające się ciemne lub żółte "kreseczki", a do tego będzie ich dość dużo, to znak, że mamy do czynienia właśnie z wciornastkami. Aby dokładniej przyjrzeć się szkodnikom, warto użyć szkła powiększającego (dla zaobserwowania cech pozwalających rozpoznać gatunek wciornastka, potrzeba lupy powiększającej przynajmniej 10-krotnie).

Objawy żerowania wciornastków na koprze włoskim
Fot. Rainer Wahl, CC-BY-4.0, Wikimedia Commons

Jak wyglądają wciornastki?

Na roślinach ogrodowych i doniczkowych może występować kilka różnych gatunków wciornastków, które różnią się wyglądem. Aby ułatwić identyfikację szkodników, opisujemy jak wyglądają wciornastki najczęściej atakujące nasze uprawy.

Wciornastek cieplarek

Na kwiatach doniczkowych, uprawianych w mieszkaniach, bardzo często występuje wciornastek cieplarek (Parthenothrips dracaenae). Zazwyczaj atakuje figowce, palmy i bluszcze. Owady długości do 1,5 mm mają barwę żółto-brązową. Czułki są 7-członowe, w większej części żółte. Skrzydła przednie są przezroczyste, z wyjątkiem trzech brązowych przepasek.

Wciornastki - Thysanoptera
Fot. Ryan Hodnett, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Wciornastek szklarniowiec

Kolejny kandydat to wciornastek szklarniowiec (Heliothrips haemorrhoidalis). Osobniki dorosłe mają długość ok. 1,5 mm, barwę ciemnobrązową z wyraźnie jaśniejszym odwłokiem. Czułki są 8-członowe, żółte, a skrzydła jednolicie jasne. Szkodnik ten często bywa zawlekany z roślinami pochodzącymi z importu.

Wciornastek tytoniowiec

Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci) to owad o długości około 1,2 mm. Jego ciało ma żółty kolor wiosną i latem, a jesienią - brązowy. Czułki są 7-członowe, zabarwione częściowo lub całkowicie na brązowo. Występuje na szparagu Sprengera, goździkach, gerberach i chryzantemach. W ogrodzie warzywnym wciornastek tytoniowiec duże straty może powodować w uprawie kapusty głowiastej.

Wciornastek w kapuście objawia się w postaci zlewających się beżowych plam występujących zazwyczaj na liściach zewnętrznych w części wierzchołkowej główki kapusty. Przy dużym nasileniu szkodnika plamy te przypominają oparzelinę słoneczną. Na liściach wewnątrz główki skórka pęka i tworzą się wypukłe brodawki. Na liściach zewnętrznych, w bliskim sąsiedztwie plam, wciornastek tytoniowiec pozostawia swoje odchody w postaci czarnych, nieco wypukłych kropek.

Wciornastki - Thysanoptera
Fot. depositphotos

Wciornastek zachodni

Szczególnie duże straty w uprawach ogrodniczych powoduje wciornastek zachodni (Frankliniella occidentalis), który występuje powszechnie w uprawach szklarniowych zarówno roślin ozdobnych jak i warzyw. Przenosi groźny wirus TSWV, powodujący degenerację roślin. Szkodnik ten szybko się namnaża i jest trudny do zwalczenia. Owady mają długość około 1,7 mm i występują w dwóch formach barwnych: wiosną i latem są żółto-pomarańczowe, z brązowawą głową, a jesienią są ciemniejsze, z brązowym tułowiem. Ich czułki są 8-członowe.

Wciornastek zachodni - Frankliniella occidentalis
Fot. Frank Peairs, CC-BY-3.0, Wikimedia Commons

Wciornastek lipowiec

Wciornastek lipowiec (Dendrothrips ornatus) to owad długości do 1,3 mm. Żeruje w ogrodach w okresie od kwietnia do września, a zatem niemal przez cały okres wegetacyjny. Spotkać go możemy najczęściej na ligustrach i lilakach. Objawy żerowania tego wciornastka to mozaikowate srebrzyste przebarwienia wierzchniej strony liści. Jesienią samice wciornastka lipowca schodzą na ziemię, ukrywają się w ściółce pod opadłymi liśćmi i tam zimują do następnej wiosny.

Objawy żerowania wciornastka lipowca na ligustrze
Fot. Whitney Cranshaw, CC-BY-3.0, Wikimedia Commons

Inne gatunki wciornastków

To oczywiście nie wszystkie wciornastki, jakie mogą się pojawić na roślinach doniczkowych ale te 4 występują najczęściej. Rzadziej na anturium pojawia się wciornastek anturiowiec (Chaetanaphothrips orchidii), a na storczykach występuje wciornastek orientalny (Thrips palmi). Szkodnik ten może występować również na goździkach, chryzantemach i ketmiach.

Wciornastki - zwalczanie

Dostępnych jest sporo preparatów do zwalczania wciornastków, jednak w warunkach uprawy amatorskiej, czy to kwiatów doniczkowych w domu, czy też warzyw na działce, powinniśmy unikać środków chemicznych i w miarę możliwości ograniczyć się do metod naturalnych. Dostępnych jest kilka naturalnych preparatów na wciornastki, a także sprawdzone domowe sposoby na te szkodniki. Zaczniemy od tych ostatnich.

Wciornastki - domowe sposoby

Rośliny zagrożone atakiem wciornastków powinniśmy regularnie przeglądać w poszukiwaniu objawów żerowania szkodników. Identyfikację szkodników ułatwią nam niebieskie tablice lepowe do odławiania wciornastków, które idealnie sprawdzają się w uprawie warzyw i roślin doniczkowych. Pułapki na wciornastki najlepiej umieszczać tuż nad roślinami i w miarę wzrostu roślin przenosić coraz wyżej. Do wykrycia obecności szkodników wystarczy jedna tablica lepowa na grządkę warzywną. Jeśli jednak pułapki mają nas wspomóc w zwalczaniu wciornastków, to powinniśmy umieścić jedną tabliczkę na każde 2 m² uprawy.

Sprawdzonym domowym sposobem na wciornastki jest oprysk roślin wyciągiem z cebuli. Aby go przygotować 200 g suchych łusek cebuli zalej 10 l wody i pozostaw na 3-4 dni. Wiaderko najlepiej przykryć gazą. Po tym czasie wyciąg odcedź i opryskaj rośliny. Ten domowy oprysk na wciornastki można stosować w uprawie roślin ozdobnych, owocowych, jak i warzyw. Oprysk warto powtarzać co 7 dni aż do całkowitego wyeliminowania wciornastków.

Wciornastki - preparat naturalny

Nie każdemu jednak musi odpowiadać zapach wyciągu z cebuli. Z braku czasu i wygody wiele osób woli kupić gotowy preparat na wciornastki. Tu na szczęście do wyboru mamy kilka naturalnych i bezpiecznych w stosowaniu preparatów. W pierwszej kolejności warto wybrać naturalne preparaty olejowe, które po oprysku oblepiają ciała owadów utrudniając im poruszanie się i żerowanie, co w efekcie prowadzi do eliminacji szkodników.

Na grządkach warzywnych oraz na drzewkach i krzewach możemy zastosować koncentraty Emulpar 940 EC lub Agrocover Koncentrat, które rozcieńcza się z wodą i stosuje za pomocą opryskiwacza ogrodowego.

W uprawie roślin doniczkowych w domu, na balkonach i tarasach, możemy natomiast użyć gotowe do użycia preparaty w pojemnikach z opryskiwaczami, takie jak: Emulpar Spray, Agrocover Spray, Deltam Natura Spray oraz Spruzit Spray. Ten ostatni polecam szczególnie, gdyż poza naturalnym olejem zawiera jeszcze pyretryny pochodzenia roślinnego, które wzmacniają działanie preparatu działając na wciornastki paraliżująco.

Jako preparat na wciornastki w uprawach ogrodowych bardzo dobrze sprawdza się także Limocide. Jest to naturalny preparat oparty na olejku pomarańczowym, który na szkodniki działa kontaktowo, utrudniając im żerowanie i powodując ich zamieranie. Naturalne Limocide, poza wciornastkami, pozwala także zwalczać inne szkodniki, takie jak: mszyce, skoczki, miodówki, mączliki i szpeciele. Co więcej, wykazuje też działanie przeciwko grzybowym chorobom roślin, takim jak: mączniak prawdziwy i rzekomy, szara pleśń, różne formy rdzy. Działanie grzybobójcze polega na wysuszeniu ścian komórkowych grzybni i zarodników. Warto podkreślić tę wszechstronność preparatu Limocide, gdyż sprawdzi się on świetnie, jeśli nie mamy pewności, że to właśnie wciornastki zaatakowały nasze rośliny.

Wciornastki - zwalczanie biologiczne

Omawiając naturalne sposoby zwalczania wciornastków nie sposób pominąć również naturalnego ich wroga, jakim jest dobroczynek gruszowy. Jest to drobny pajęczak, którego pokarmem są m. in. przędziorki, szpeciele i właśnie wciornastki. Dobroczynka możemy wprowadzić do ogrodu wieszając na gałęziach drzew i krzewów opaski filcowe z zimującymi samicami tego roztocza. Opaski wiesza się w okresie od lutego do marca. Gdy pogoda się ociepla i temperatura osiąga powyżej 8°C samice wybudzają się, schodzą z opasek na rośliny i składają jaja. Niebawem w ogrodzie pojawia się mnóstwo nowych osobników dobroczynka wspierających nas w ochronie roślin przed szkodnikami.

Wciornastki - opryski środkami ochrony roślin

W ostateczność, jeśli wszystkie w/w metody naturalne zwalczania wciornastków zawiodły, można sięgnąć po środki owadobójcze. W uprawie warzyw, takich jak cebula i kapusta, do zwalczania wciornastków można użyć środka Karate Zeon 050 CS. W uprawie ozdobnych roślin doniczkowych możemy zaś sięgnąć po gotową wersję tego preparatu sprzedawaną w pojemniku z opryskiwaczem Karate Spray.

Znacznie szerszy wachlarz zastosowań ma środek Mospilan 20 SP, który możemy zastosować do zwalczania wciornastków na wielu różnych roślinach warzywnych (m. in. na papryce, pomidorach i ogórkach) oraz na roślinach ozdobnych. Jest to silnie działający środek i zazwyczaj wystarczający okazuje się zaledwie jeden oprysk w sezonie.

Przeczytaj również:

• Mączlik szklarniowy - domowe sposoby, zwalczanie naturalne i chemiczne
• Domowe sposoby na mszyce
• Szkodniki roślin doniczkowych

Opracowano na podstawie:
1. K. Wiech, Wciornastek - niewidzialny przeciwnik, Kwiaty, Nr 1/2002, s. 27;
2. G. Łabanowski, Wciornastki na szklarniowych roślinach ozdobnych, Hasło Ogrodnicze, Nr 3/2004;
3. G. Łabanowski, L. Orlikowski, G. Soika, A. Wojdyła, Pielęgnacja roślin ogrodowych - choroby i szkodniki, Multico, Warszawa 2011, s. 101.