Szpeciele - objawy, zwalczanie, jaki oprysk

Szpeciele to szkodniki żerujące na krzewach i drzewach liściastych - owocowych i ozdobnych. Te niewidoczne gołym okiem roztocza wysysają soki roślin i hamują ich wzrost, uszkadzają i zniekształcają liście oraz zawiązki owoców. Poznaj objawy żerowania szpecieli oraz dowiedz się jak prowadzić zwalczanie szpecieli w ogrodach przydomowych i na działkach. Podpowiadamy jaki oprysk na szpeciele warto wybrać!

Szpeciel Aceria myriadeum na liściach klonu polnego
Fot. depositphotos

Szpeciele - co to za szkodniki?

Szpeciele to niewidoczne gołym okiem roztocza, które wysysają sok roślinny z pąków, liści pędów i zawiązków owocowych. W wyniku ich żerowania liście ulegają deformacji i często wyglądają jak zardzewiałe. Szpeciele hamują wzrost roślin, powodują uszkodzenia pąków liściowych oraz zawiązków owoców. Najwięcej szkód szpeciele wyrządzają w szkółkach infekując rośliny ozdobne i sadownicze.

Samice szpecieli zimują w pęknięciach kory, w obumarłych pąkach lub za ich łuskami. W kwietniu żerują na pąkach i składają jaja na pędach i nasadach ogonków liściowych. Następnie żywią się liśćmi wysysają z nich soki. Rozwojowi tych roztoczy sprzyja sucha i ciepła pogoda, natomiast chłodna i deszczowa spowalnia rozwój populacji.

Do najważniejszych gatunków szpecieli żerujących na roślinach sadowniczych należą: pordzewiacz jabłoniowy, pordzewiacz śliwowy, wzdymacz gruszowy, podskórnik gruszowy, szpeciel jeżynowiec. Duże szkody szpeciele wyrządzają także na ozdobnych drzewach liściastych, takich jak: grab, lipa, kasztanowiec, klon.

Objawy żerowania szpecieli na klonie polnym
Fot. depositphotos

Szpeciele - objawy żerowania

Objawy żerowania szpecieli różnią się w zależności od gatunku szpeciela i rośliny, na której on żeruje. Poniżej przedstawiamy objawy żerowania najczęściej spotykanych gatunków szpecieli. To właśnie szpeciele z tej listy najbardziej utrudniają życie ogrodnikom.

Szpeciele na jabłoni

Objawami żerowania szpeciela pordzewiacza jabłoniowego (Aculus schlechtendali) są przede wszystkim plamy na liściach jabłoni. Początkowo plamki są drobne i jasne. Z czasem plamy zlewają się i tworzą czerwonawe, szerokie smugi. Uszkodzone liście wyglądają jak pordzewiałe - zwijają się w kształt łódki, tracą połysk, więdną i opadają.

Szpeciele na gruszy

Kiedy wiosną pąki gruszy nietypowo nabrzmiewają a rozwijające się z nich liście są pofałdowane i opóźnione w rozwoju o około 2 tygodnie to znak, że na drzewie żeruje szpeciel podskórnik gruszowy (Eriophyes pyri) zwany także szpecielem gruszowym ospowym. W maju i czerwcu na zdeformowanych liściach pojawiają się niewielkie pęcherzyki, które z czasem brunatnieją. We wnętrzu pęcherzyka rozwijają się i żerują szkodniki. Szpeciele na gruszy żywią się także zawiązkami owoców, na których pojawiają się drobne czerwone lub brązowe plamki. Porażone owoce są zdeformowane, pomarszczone i przedwcześnie opadają.

Szpeciele na liściach gruszy
Fot. forum.PoradnikOgrodniczy.pl

Wzdymacz gruszowy (Epitrimerus pyri) to szpeciel żerujący na dolnej stronie liści tuż przy głównym nerwie. Widoczne od połowy czerwca wyginanie się brzegów liści świadczy o obecności tego szkodnika. Wzdymacz może także uszkadzać kwiaty gruszy oraz zawiązki owoców - porażone organy przedwcześnie opadają.

Objawy żerowania szpeciela wzdymacz gruszowego
Fot. Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Szpeciele na śliwie

Pordzewiacz śliwowy (Aculus fockeui) powoduje marmurkowe odbarwienia na liściach śliwy - najpierw żółte następnie przebarwiające się na brązowo. Nerwy porażonych liści grubieją, blaszka lekko się marszczy i staje krucha i łamliwa. Przebarwienia i skorkowacenia powstają także na pędach. Wierzchołki pędów zasychają a wybijające pąki boczne i cały pęd przypominają czarcią miotłę. Silnie porażone drzewo zrzuca pąki i liście. Największe szkody wyrządza pordzewiacz w szkółkach śliwy, moreli i brzoskwini.

Szpeciele na porzeczce

Wielkopąkowiec porzeczkowy jest szpecielem uszkadzającym pąki kwiatowe i liściowe porzeczek (głównie porzeczki czarnej). Larwy wielkopąkowca żerują w pąkach porzeczek, powodując ich nienaturalne zaokrąglenie oraz powiększenie rozmiarów. Wiosną pąki porzeczki nabrzmiewają ale nie rozwijają się z nich liście ani kwiaty. Uszkodzone pąki zasychają.

Objawy żerowania szpeciela wielkopąkowca porzeczkowego

Szpeciel jeżynowiec

Szpeciel jeżynowiec (Acelitus essigi) to najgroźniejszy szkodnik jeżyny. Charakterystycznymi objawami żerowania tego szpeciela jest niedojrzewanie oraz czerwona barwa owoców jeżyny, utrzymująca się aż do późnej jesieni. Owoce są kwaśne i nie nadają się do zjedzenia, gdyż szkodnik wraz ze swoją śliną wprowadza do owoców toksyczne związki.

Owoce jeżyn zaatakowane przez szpeciela nie dojrzewają
Fot. pixabay

Szpeciele na winorośli

Krzewy winorośli może atakować szpeciel pilśniowiec winoroślowy (Colomerus vitis). W efekcie żerowania tego szkodnika winorośli na liściach widać liczne wybrzuszenia i wypukłe pęcherze. Na spodniej stronie liścia, pod pęcherzami, widać nalot w postaci biało-szarych lub srebrzystych plam. Z biegiem czasu brodawkowate wybrzuszenia na powierzchni liści winorośli stają się coraz wyraźniejsze, a pilśniowe plamy pod spodem liści brunatnieją.

Objawy żerowania szpeciela pilśniowca na winorośli
Fot. CC0, Wikimedia Commons

Szpeciele na grabie

Pordzewiacz grabowy (Tegonotus depressus) to szpeciel hamujący wzrost roślin, a żerując na dolnej stronie liści powodując także ich ordzawienie. Z początku drobne, jasne plamki na liściach z czasem zlewają się, brunatnieją tak że sierpniu liście stają się rdzawobrązowe.

Szpeciele na klonie

Rozetkowiec klonowy (Shevtchenkella brevisetosus) żeruje na klonie jesionolistnym uszkadzając pąk główny - wyrastające z pąków bocznych pędy mają silnie skrócone międzywęźla zwane rozetkowatością pędów, a liście na zdeformowanych pędach są niewielkie.

Jeżeli na górnej stronie liści klonu zauważymy podłużne, czerwone wyrośla w kształcie rożków, a na ich dolnej stronie brązowiejące plamy to znak, że drzewo jest porażone przez szpeciela rożkowca jaworowego (Aceria macrorhynchus). Ten wysysający soki z liści i pąków szkodnik osłabia i uszkadza porażone organy roślin.

Objawy żerowania szpeciela rożkowca jaworowego
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Szpeciele na lipie

Pordzewiacz lipowy (Aculus ballei) najczęściej poraża lipę krymską i szerokolistną ograniczając wzrost roślin oraz powodując silne ordzawianie liści. Natomiast rożkowiec lipowy (Eriophyes tiliae) atakuje głównie lipę drobnolistną tworząc na górnej stronie blaszki liściowej czerwonawe wyrośla, przypominające rożki.

Szpeciele - zwalczanie ekologiczne i domowe sposoby

Najskuteczniejszym sposobem ochrony roślin przed szpecielami jest używanie zdrowego materiału szkółkarskiego z kwalifikowanych szkółek. Kiedy jednak zaobserwujemy objawy żerowania szpecieli, walkę ze szkodnikami rozpoczynamy od wycinania i palenia porażonych liści, pąków i owoców.

W ochronie roślin przed szpecielami mogą pomóc drapieżne roztocza z rodziny dobroczynkowatych. Warto więc zaprosić te owady do swojego ogrodu. Możęmy to zrobić wieszając filcowe opaski zawierające zimujące samice dobroczynka gruszowca (Typhlodromus pyri). Opaski umieszcza się zimą lub wczesną wiosną na pędach drzew i krzewów owocowych. Dobroczynek gruszowy pomaga ograniczyć populację szkodliwych szpecieli oraz przędziorków.

Do zwalczania szpecieli warto wykorzystać również ekologiczne opryski z mniszka lekarskiego, krwawnika, liści i pędów pomidora lub oprysk z herbaty.

Napar z herbaty do zwalczania szpecieli przygotowujemy zalewając 50 g czarnej herbaty 250 ml wrzącej wody. Po przestygnięciu naparem należy dokładnie opryskać porażone rośliny.

Ekologiczny wyciąg z mniszka na szpeciele uzyskujemy zalewając 10 litrami ciepłej wody (40°C) 200-300 g korzeni lub 400 g świeżych liści mniszka i pozostawiając na 1 - 2 godziny. Po przecedzeniu wyciągu używamy do oprysku roślin. Stosujemy kilkukrotnie w sezonie.

Żeby przygotować oprysk z liści z pomidorów na szpeciele 1 kg rozdrobnionych liści i pędów zalewamy 10 litrami wody i pozostawiamy na 3 godziny. Tak przygotowany wyciąg w ciągu 12 godzin od oprysku niszczy 90% roztoczy oraz mszyc.

Napar z krwawnika na szpeciele przygotowuje się zalewając niewielką ilością wrzącej wody 0,8 kg suszonego ziela i odstawiając na 30 - 40 min. Po tym czasie uzupełniamy napar wodą do 10 litrów i odstawiamy na 36 - 48 godzin. Po przecedzeniu stosujemy do oprysku.

Szpeciele - opryski środkami ochrony roślin

Szpeciele najlepiej zwalczać wiosną, pod koniec kwietnia lub na początku maja, gdy opuszczają miejsca zimowania i przemieszczają się w miejsce żerowania.

Opryski roślin sadowniczych przeciwko szpecielom:

• wiosną w fazie pękania pąków grusz przeciwko podskórnikowi gruszowemu;
• w fazie zielonego pąka śliw przeciwko pordzewiaczowi śliwowemu;
• w początku różowego pąka jabłoni i grusz przeciwko pordzewiaczowi jabłoniowemu i wzdymaczowi gruszowemu.

Do oprysku na szpeciele w uprawach amatorskich roślin ozdobnych i sadowniczych możemy użyć naturalnego środka Siltac EC, który zawiera w składzie polimery silikonowe. Po wykonaniu oprysku oblepiają one ciała szkodników, blokują ich funkcje życiowe i powodują ich wyginięcie.

Naturalnym i bezpiecznym w użyciu środkiem ochrony zarejestrowanym do zwalczania szpecieli jest Limocide. Preparat ten jest produkowany na bazie olejku pomarańczowego i stanowi doskonałą alternatywę dla chemicznych środków ochrony. Preparatem Limocide można opryskiwać wiele roślin sadowniczych, warzyw oraz drzew i krzewów ozdobnych. Doskonale zwalcza szpeciele, przędziorki, mszyce oraz wiele innych szkodników i chorób roślin. Ze względu na duże bezpieczeństwo stosowania i naturalny skład, preparat Limocide doskonale nadaje się do oprysku na szpeciele w ogrodach przydomowych i na działkach.

W przypadku bardzo silnego porażenia roślin przez szpeciele stosujemy środek roztoczobójczy Ortus 05 EC, który podziała zarówno na szpeciele, jak i przędziorki. Jest to najlepszy i najbardziej skuteczny oprysk na szpeciele, jaki możemy polecić.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Szkodniki drzew i krzewów owocowych - zdjęcia, opisy, zwalczanie
• Szkodniki liści gruszy - zdjęcia, opisy, opryski, zwalczanie
• Szkodniki jabłoni - objawy, zdjęcia, zwalczanie, opryski

Opracowano na podstawie:
1. T. Badowska-Czubik, Chrońmy ostrożnie przed szpecielami w Hasło Ogrodnicze 4/2002, s. 38-40;
2. G. Łabanowski, L. Orlikowski, G. Soika, A. Wojdyła, Pielęgnacja roślin ogrodowych. Choroby i szkodniki, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2011, s. 49, 77, 84, 85;
3. Praca zbiorowa, Szkodniki i choroby roślin sadowniczych, PWRiL, Warszawa 1983, s.180, 215;
4. A. Wasina, Wykorzystanie roślin do zwalczania szkodników w sadach i ogrodach, PWRiL, Warszawa 1987, s. 46-47, 56, 59.