Lipa - właściwości, odmiany, uprawa w ogrodzie

Lipa to cenione długowieczne drzewo. Daje przyjemny cień a w czasie kwitnienia roztacza wokół słodki zapach. Pod nią Jan Kochanowski pisał fraszki a Wit Stwosz z jej drewna wyrzeźbił ołtarz znajdujący się w Kościele Mariackim. Może być ogromnym, majestatycznym drzewem dorastającym 40 m wysokości ale są też niskie gatunki i odmiany lipy, które sprawdzą się w małych ogrodach. Dowiedz się, jakie są właściwości lipy, jakie wymagania ma to drzewo oraz jak wygląda uprawa lipy w ogrodzie.

Lipa - Tilia
Fot. pixabay

Jak wygląda lipa

Lipa (Tilia) to drzewo z rodziny ślazowatych (Malvaceae). Ma liście w kształcie serca i pachnące, miododajne, żółtawe kwiaty zebrane w zwisające kwiatostany. Asymetryczne u nasady liście są ząbkowane na brzegach. Jesienią przebarwiają się na żółto. Ich długość i kolorystyka zależą od gatunku. Owoce to pokryte kutnerem, małe orzeszki.

Lipa często szybko rośnie i osiąga imponującą wielkość, nawet do 40 m wysokości i 15 m szerokości, ale są i odmiany niższe. Korona lipy może być rozłożysta, szerokostożkowata lub o pokroju wąskim, piramidalnym. Lipy mają krótkie, u wiekowych okazów bardzo grube pnie o ciemnoszarej lub brunatnej barwie.

Lipa - właściwości i zastosowanie

Lipa posiada wiele zastosowań. Dawniej wierzono w jej świętą moc - stawiano pod nią kapliczki a posadzona w domostwie miała dawać zdrowie, pokój i oddalać pioruny.

Obecnie lipa wykorzystywana jest jako drzewo ozdobne - może być sadzona przy alejach, w parkach lub w przestrzeni miejskiej jako soliter lub w szpalerach. Do mniejszych ogrodów lepiej wybierać odmiany lipy o wolniejszym tempie wzrostu i niższej wysokości lub drzewa szczepione.

Lipy posadzone przy drodze
Fot. Leonhard Lenz, CC0, Wikimedia Commons

Lipa jest rośliną o dużej wydajności pyłkowej i miodowej. Jej miękkie drewno stosowane jest w rzeźbiarstwie, robiono z niego instrumenty muzyczne, beczki, chodaki i naczynia. Z łyka lipy wyplatano sznury i maty a z pędów koszyki. Napar z kwiatów lipy ma zastosowanie w ziołolecznictwie jako środek napotny, łagodzi kaszel w chorobach układu oddechowego, ma działanie uspokajające.

Lipa - gatunki i odmiany

Wśród lip znajdziemy wiele ciekawych gatunków i odmian do mniejszych i większych ogrodów. Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze z nich.

Lipa amerykańska

Lipa amerykańska (Tilia americana) to duże drzewo o szerokiej i owalnej koronie. Osiąga 25 m wysokości i 15 m średnicy. Kwitnie w lipcu a pachnące kwiaty zebrane są po 10-20 szt. Szerokojajowate, piłkowane liście mają 15 cm długości. Ma nieco większe wymagania od rodzimych gatunków lipy.

Lipa amerykańska - Tilia americana
Fot. Daderot, Public Domain, Wikimedia Commons

Polecane odmiany lipy amerykańskiej:

Lipa amerykańska 'Moltkei' - dorasta do 20 m, liście duże, ciemnozielone z jaśniejszym spodem o długości ok. 20 cm.

Lipa amerykańska 'Nova' - wysokość do 20-25 m, kwiaty są duże (1,5 cm) i pojawiają się w drugiej połowie lipca. Nie jest w pełni mrozoodporna.

Lipa drobnolistna

Lipa drobnolistna (Tilia cordata) dorasta do 20 m przy 12 m średnicy, początkowo rośnie powoli, jest długowieczna. Ma nieduże okrągławe liście o średnicy 3-10 cm, z kępkami włosków w kątach nerwów. Żółtawobiałe, pachnące kwiaty pojawiają się w czerwcu i lipcu.

Lipa drobnolistna - Tilia cordata
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Spośród odmian lipy drobnolistnej polecanych do ogrodów, warto wymienić:

Lipa drobnolistna 'Green Globe' - kulista, zwarta korona ma ok. 3 m szerokości, wysokość zależy od miejsca szczepienia, zwykle ok. 4 m. Sercowate, ciemnozielone liście mają 8 cm długości. Rośnie powoli i sprawdzi się w mniejszych ogrodach.

Lipa drobnolistna 'Greenspire' - rośnie szybko i dorasta do 15-20 m, sercowate, ciemnozielone liście mają 6-10 cm długości.

Lipa drobnolistna 'Rancho' - odmiana polecana do małych ogrodów. Tworzy owalną koronę i osiąga do12 m wysokości. Drobne, błyszczące i ciemnozielone liście mają do 6 cm długości. Mocno pachnące, żółtawe kwiaty kwitną w czerwcu i lipcu.

Lipa drobnolistna 'Winter Orange' - rośnie dość szybko i dorasta do 10-15 m wysokości. Korona jest szerokostożkowa a białe, drobne kwiaty pojawiają się w lipcu i przyjemnie pachną. Kora i pędy zmieniają zimą barwę na pomarańczową (stąd nazwa).

Lipa szerokolistna

Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) nazywana też lipą wielkolistną to duże, szybko rosnące drzewo. Dorasta do 35 m wysokości i 25 m szerokości. Sercowate, matowe liście mają ok. 12 cm długości. Zakwita w czerwcu, najwcześniej z lip występujących w Polsce.

Lipa szerokolistna - Tilia platyphyllos
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Lipa szerokolistna 'Fastigiata' - odmiana o wąskiej, piramidalnej koronie, dorastająca do 20 m wysokości. Kwitnie w czerwcu. Ciemnozielone liście mają ok. 10 cm długości. Młode pędy są czerwonawe.

Lipa szerokolistna 'Zelzate' - ma zwarty pokrój i wysokość do 20 m. Ciemnozielone liście o długości 12 cm pokryte są od spodu kutnerem. Kwitnie od czerwca do lipca. Odmiana odporna na choroby i szkodniki lipy.

Lipa srebrzysta

Lipa srebrzysta (Tilia tomentosa), zwana też lipą węgierską, ma regularną jajowatą koronę i dorasta do 30 m wysokości. Kora na pniu jest popielatoszara a ciemnozielone liście o długości ok. 10 cm pokryte są od spodu białym kutnerem. Kwitnie późno - w lipcu i sierpniu. Jest gatunkiem najbardziej odpornym na suszę i zanieczyszczenia powietrza.

Lipa srebrzysta - Tilia tomentosa
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Lipa srebrzysta 'Brabant' - ma stożkowatą, regularną koronę. Dorasta do 25 m wysokości i 20 m szerokości. Białawe od spodu liście długo utrzymują się na drzewie.

Lipa srebrzysta 'Silver Globe' - rośnie wolno i dorasta do 5 m szerokości. Zazwyczaj jest szczepiona na pniu. Żółtawe, zwisające kwiaty pojawiają się od lipca do sierpnia.

Lipa srebrzysta 'Varsaviensis' - osiąga ok 15-20 m wysokości. Kwiaty pachnące ale nieliczne pojawiają się od lipca do sierpnia. Zimą jednoroczne pędy mają kolor malinowoczerwony.

Lipa holenderska

Lipa holenderska (Tilia x europaea), nazywana też lipą europejską, to wysokie drzewo o szerokiej koronie i szybkim tempie wzrostu. Jest mieszańcem lipy drobnolistnej i lipy szerokolistnej.

Lipa holenderska - Tilia x europaea
Fot. Vatadoshu, CC0, Wikimedia Commons

Lipa holenderska 'Euchlora' - ma pokrój szerokostożkowaty i zwisające dolne gałęzie. Dorasta do 15-20 m wysokości i 12 m szerokości. Ciemnozielone liście o długości 10 cm jesienią przebarwiają się na złotożółty kolor. Kwitnie w lipcu.

Lipa holenderska 'Pallida' - dorasta do 30 m wysokości i 12 m szerokości. Jasnozielone liście jesienią żółkną. Kwitnie w czerwcu i lipcu.

Rzadziej spotykane gatunki lipy

Lipa wonna (Tilia insularis) ma wolne tempo wzrostu, dorasta do 15-20 m wysokości. Silnie pachnące kwiaty zebrane w duże kwiatostany pojawiają się dość późno, w lipcu i sierpniu.

Lipa krymska (Tilia x euchlora) nazywana też kaukaską jest mieszańcem o symetrycznej budowie, dorasta do 25 m wysokości. Ciemnozielone liście mają jaśniejszy spód. Kwitnie na początku lipca.

Lipa krymska - Tilia x euchlora
Fot. Salvor, Public domain, Wikimedia Commons

Lilia japońska (Tilia japonica) to wolno rosnące drzewo o wysokości do 10 m i srebrzystej korze. Prawie okrągłe, duże liście w kątach nerwów mają kępki rudych włosków, od spodu są niebieskozielone. Kwitnie na przełomie lipca i sierpnia.

Lipa - uprawa i wymagania

Lipy nie mają dużych wymagań uprawowych, ale niektóre gatunki są bardziej wrażliwe na zasolenie gleby i suche powietrze. Drzewo to preferuje miejsca słoneczne do półcienistych i gleby żyzne, dobrze zdrenowane, umiarkowanie wilgotne. Na glebach słabszych i lekkich lipa rośnie wolniej i może szybciej zrzucać liście. Na gorszych stanowiskach trzeba dbać o zapewnienie wilgotności w podłożu.

Lipy są dość odporne na niskie temperatury (strefy mrozoodporności roślin 4-5B). Mniej odporne gatunki zwykle dobrze się regenerują po przemarznięciu.

Odmiany lipy w formie piennej przez pierwsze lata należy uprawiać przy podporach.

Lipa drobnolistna - Tilia cordata
Fot. Sciencia58, CC0, Wikimedia Commons

Lipa - przycinanie

Lipa dobrze znosi przycinanie, dlatego sprawdzi się w formowanych szpalerach. Cięcie lipy przeprowadzić można w okresie bezlistnym czyli od listopada do lutego/marca lub we wrześniu, przed zrzucaniem liści. Jeśli chcemy skorygować kształt korony, zarys drzewa w tym czasie będzie lepiej widoczny, niż w okresie bezlistnym.

W przypadku młodych drzew należy pilnować, by przewodnik dominował i usuwać pędy z nim konkurujące oraz słabe pędy dolne, by uzyskać wysoki pień. W późniejszym czasie usuwamy pędy, które zaburzają pokrój a także chore i uszkodzone.

Należy jednak mieć świadomość, że cięcie lipy może pobudzić roślinę do wytwarzania wielu drobnych pędów. Odrosty z szyjki korzeniowej regularnie usuwamy.

Podczas cięcia lipy uważamy, by nie zranić nasady gałęzi. Grube konary najpierw podcinamy od dołu a rany po cięciu smarujemy maścią ogrodniczą.

Konary lipy można również rozpinać na rusztowaniach i przycinać na kształt płaskich parasoli.

Lipa srebrzysta - Tilia tomentosa
Fot. Daderot, Public domain, Wikimedia Commons

Lipa - rozmnażanie

Lipę rozmnożyć można generatywnie, przez wysiew nasion lub wegetatywnie przez szczepienie (okulizację).

Nasiona lipy wysiewa się wiosną po stratyfikacji ale kiełkują one nierównomiernie, dlatego częściej stosuje się rozmnażanie wegetatywne.

Pędy jednoroczne lub dwuletnie na zrazy do szczepienia pobiera się z korony (nie z odrostów) od początku zimy i przechowuje w chłodnym miejscu, zadołowane w wilgotnym piasku. Można je pobrać także tuż przed szczepieniem. Podkładkami mogą być siewki lipy szeroko- lub drobnolistnej.

Monika Chwała

Przeczytaj również:

• Drzewa ozdobne do małego ogrodu
• Krzewy ozdobne szczepione na pniu
• Krzewy ozdobne kwitnące od wiosny do jesieni
• Drzewo jak parasol. Najpiękniejsze drzewa o parasolowatej koronie

Opracowano na podstawie:
1. Katalog roślin - drzewa, krzewy, byliny polecane przez Związek Szkółkarzy Polskich, Praca Zbiorowa, Agencja Promocji Zieleni, Warszawa 2016, s. 136-138;
2. Katalog ozdobnych roślin ogrodowych, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2018, s. 95-97.