Szkodniki winorośli - objawy, zdjęcia, zwalczanie

Winogrona są bardzo lubianymi owocami, lecz ich ochrona nie należy do najłatwiejszych. Poza wieloma chorobami, winorośl jest atakowana również przez szkodniki. W tym artykule przedstawiamy najczęściej spotykane szkodniki winorośli oraz objawy ich żerowania. Identyfikację szkodników ułatwiają zdjęcia. Poznaj sprawdzone sposoby na zwalczanie szkodników winorośli oraz listę polecanych oprysków!

Szkodniki winorośli
Fot. depositphotos

Biały skoczek

Biały skoczek (Metcalfa pruinosa) to nowo odkryty, inwazyjny szkodnik, który żeruje na wielu bylinach, roślinach jednorocznych, krzewach i drzewach iglastych i liściastych, w tym na roślinach sadowniczych i winorośli. Szkodnik ten, zaliczany do skoczków z rodziny Flatidae, występuje w wielu rejonach świata. W Polsce został odnotowany po raz pierwszy w 2020 roku. Okazał się bardzo ekspansywny, choć nie przemieszcza się na duże odległości. Niestety rozprzestrzenia się wraz z resztkami roślinnymi oraz materiałem rozmnożeniowym.

Dorosły pluskwiak osiąga 7 mm długości. Ciało tego szkodnika winorośli jest ciemne, a na czarnobrązowych skrzydłach skoczka widoczna jest para ciemniejszych plam. Cały owad pokryty jest szarobiałą, proszkowatą wydzieliną. Na jasnym tle wyjątkowo wyraźnie odznaczają się jaskrawe, żółte oczy owada.

Szkodnik winorośli - biały skoczek
Fot. depositphotos

Z niewielkich jaj wylęgają się larwy białego skoczka, których ciało pokryte jest białym, kłaczkowatym nalotem. Z powodu białego nalotu larwy i nimfy skoczka mogą być mylone z mszycą bawełnicą korówką. Ważne jest prawidłowe rozpoznanie owadów, ponieważ gatunki te zwalcza się w innych terminach - larwy białego skoczka latem a bawełnicy - wiosną lub późną jesienią.

Jaja białego skoczka zimują w korze drzew i resztkach roślin. Wiosną wylęgają się larwy a dorosłe osobniki obserwuje się latem i jesienią. Skoczki żerują na liściach i pędach winorośli i wysysają z nich soki. Porażone rośliny ulegają deformacji, więdną i obumierają. Dorosłe osobniki wydzielają rosę miodową, która pokrywa roślinę, stanowiąc pożywkę dla grzybów sadzakowych. Poza tym przenoszą także fitoplazmy i wirusy roślinne.

Do zwalczania skoczka białego na winorośli można wykorzystać środki o działaniu układowym lub wgłębnym, które szkodnik pobierze wraz z wysysanym z roślin sokiem komórkowym. Do preparatów takich należy między innymi Mospilan 20 SP.

Filoksera winiec

Filoksera winiec (Daktulosphaira vitifoliae) to mszyca pochodząca z Ameryki Północnej, która do Polski jest przenoszona wraz z sadzonkami.

Ten szkodnik winorośli występuje w dwóch formach rozwojowych:

• liściowej,
• korzeniowej.

Bezskrzydła samica filoksery winiec (forma korzeniowa) jest żółtawa, długości 1,2-1,5 mm. Składa niewielkie, białożółte jaja, z których wylęgają się larwy. Zimują one na korzeniach winorośli by latem przedostać się bliżej powierzchni gleby i przekształcić w postać uskrzydloną.

Uskrzydlona samica składa jaja w korze pnia winorośli, gdzie spędzają one zimę. Wiosną z jaj wylęgają się formy liściowe filoksery, nieco większe od formy korzeniowej.

Szkodnik winorośli - objawy żerowania filoksery winiec
Fot. Pinzid, Public domain, Wikimedia Commons

Dorosłe osobniki nakłuwają blaszkę liściową od spodu i wpuszczają do środka wydzielinę, która stymuluje powstawanie brodawkowatych narośli na liściach. Wewnątrz narośli owad składa jaja.

Z jaj wylęga się kolejne stadium szkodnika, które przemieszcza się do gleby dając początek formie korzeniowej. Larwy filoksery zimują na korzeniach winorośli a wiosną rozpoczynają żerowanie. Tworzą na korzeniach galasy utrudniające przewodzenie wody i składników pokarmowych w wyniku czego korzenie winorośli obumierają a cała roślina więdnie i zamiera.

W chwili obecnej nie ma skutecznej ochrony przed groźniejszą - korzeniową formą tego szkodnika. Formę liściową filoksery można zwalczać przy pomocy preparatu NeemAzal T/S. Opryski winorośli wykonuje się wiosną, do początku fazy kwitnienia, wykonując 2 opryski w odstępie 7-14 dni.

Muszka plamoskrzydła

Muszka plamoskrzydła (Drosophila suzuki) to inwazyjny gatunek muchówki, w Polsce po raz pierwszy wykryty w 2014 roku. Ten szkodnik żeruje nie tylko na winorośli, ale też na innych roślinach sadowniczych, takich jak: wiśnia, czereśnia, truskawka oraz na gatunkach dzikich, takich jak: czereśnia ptasia, bez czarny, jagoda leśna. Muszka nie pomija także warzyw - można ją spotkać między innymi na pomidorach. Ten groźny szkodnik w czasie jednego sezonu może wydać do 7 pokoleń, a jedna samica może złożyć nawet 600 jaj.

Muszka plamoskrzydła na owocu maliny
Fot. depositphotos

Ten szkodnik żeruje na owocach winorośli. Samica uszkadza skórkę owoców i składa wewnątrz jaja. Larwy żywią się sokiem i miąższem winogron, zanieczyszczając przy tym owoce odchodami. Skórka owocu widocznie zapada się w miejscu bytowania owadów. Uszkodzenia sprawiają, że winogrona mogą być wtórnie infekowane przez grzyby i bakterie. Stają się także łatwym łupem dla innych szkodników.

Dorosła muszka plamoskrzydła ma długość 2,3-4,0 mm, ciało barwy białej, żółtej lub brązowej a odwłok w ciemne pasy. Charakterystyczne dla tego gatunku są duże, czerwone oczy. Samice wyróżniają się ząbkowanym poidełkiem służącym do uszkadzania skórki owoców. Samce muszki plamoskrzydłej są mniejsze od samic. Charakteryzują się skrzydłami pokrytymi ciemnymi plamkami oraz grzebieniami na przednich odnóżach w miejscu łączenia segmentów. Larwa tego gatunku jest beznoga, biała o długości do 6 mm, a poczwarka czerwonobrązowa, długości 3-5 mm.

Dorosłe osobniki zimują w spękaniach kory, liściach i opadłych owocach. Te szkodniki winorośli uaktywniają się wiosną, gdy temperatura przekroczy 10°C.

Zwalczanie muszki plamoskrzydłej na działkach i w ogrodach jest bardzo trudne z braku zarejestrowanych insektycydów do amatorskiego stosowania. Dlatego przede wszystkim należy dbać o higienę w ogrodzie - usuwać liście oraz opadłe, uszkodzone i popękane winogrona. Należy też regularnie, co kilka dni, zbierać dojrzałe winogrona i umieszczać je w czystych, odkażonych pojemnikach.

Wiosną, już na początku marca, warto umieszczać na obrzeżach ogrodu pułapki na muszki plamoskrzydłe, takie jak np. Drosinal, żeby nie dopuścić do złożenia jaj w owocach. Kiedy winorośl zawiąże już owoce, pułapki należy umieścić także w bezpośrednim sąsiedztwie winorośli.

Na niektórych innych uprawach sadowniczych (głównie na borówce amerykańskiej) jako oprysk przeciwko muszcze plamoskrzydłej można używać środek SpinTor 240 SC, jednak obecnie nie posiada on rejestracji do stosowania w uprawie winorośli.

Opuchlaki

Na winorośli żerują również chrząszcze opuchlaki, takie jak: opuchlak truskawkowiec, opuchlak lucernowiec i opuchlak rudonóg. Dorosłe osobniki pojawiają się w końcu maja i w czerwcu. Te szkodniki winorośli pozostają na roślinach aż do jesieni.

Opuchlaki żerują na liściach winorośli wygryzając dziury na brzegach blaszek. Samica chrząszcza składa jaja w glebie a wylęgłe z jaj larwy żywią się korzeniami. Uszkadzają starsze korzenie i zjadają drobne i młode. Osłabiony system korzeniowy gorzej przewodzi wodę i składniki pokarmowe. W rezultacie rośliny więdną i zamierają.

Larwa opuchlaka żeruje w ziemi na korzeniach roślin
Fot. depositphotos

Chrząszcze opuchlaki osiągają długość od 5 mm (opuchlak rudonóg) do 15 mm (opuchlak lucernowiec). Mają ciemne pokrywy i krótki, gruby ryjek. Samice opuchlaków nie latają - przemieszczają się wzdłuż pędów rośliny. Jedna samica może złożyć do 600 jaj.

Opuchlak na liściu trzmieliny
Fot. ©PoradnikOgrodniczy.pl

Zwalczanie opuchlaków na winorośli jest dość trudne, ponieważ szkodniki te łatwo się rozmnażają i jednocześnie mogą występować na roślinie różne stadia rozwojowe tych chrząszczy. Zwalczanie opuchlaków można rozpocząć od wyłapania dorosłych osobników. W tym celu pod winoroślą rozkłada się płachty materiału, a następnie energicznie potrząsa gałązkami krzewu. Chrząszcze opadają wówczas na podłożony materiał i możemy je wyłapać, a następnie od razu zniszczyć (np. rozgnieść). Jeśli nie podłożymy materiału, opuchlaki szybko zakopią się w ziemi i wyłapanie będzie niemożliwe.

Niektórzy ogrodnicy polecają również rozkładanie między roślinami deseczek. W słoneczne dni opuchlaki mogą pod nimi szukać schronienia, co ułatwi wyłapanie szkodników. Pułapki robi się też z ciemnych naczyń wypełnionych gałązkami cisa, którego zapach silnie przyciąga opuchlaki.

Jeżeli nie udało się opanować inwazji szkodników, należy sięgnąć po środki ochrony roślin. Opryski winorośli wykonuje się wiosną, po zauważeniu pierwszych chrząszczy lub uszkodzonych liści. W ten sposób zniszczy się chrząszcze zanim zdążą złożyć jaja. Środkiem polecanym do amatorskiego stosowania jest Mospilan 20 SP. Skuteczny w walce z opuchlakami jest także naturalny i ekologiczny preparat NeemAzal T/S.

Z larwami tych chrząszczy, czyli pędrakami, można poradzić sobie przy pomocy biologicznego preparatu Larva Stoper zawierającego gatunki nicieni nieszkodliwych dla roślin, a zabójczych dla larw opuchlaków. Preparat ten najlepiej stosować w okresie od kwietnia do maja oraz od sierpnia do września.

W amatorskiej uprawie winorośli sprawdza się także preparat P-Drakol, zawierający bakterie tworzące środowisko niekorzystne do rozwoju larw opuchlaków i wspomagające regenerację uszkodzonych korzeni roślin. Podlewanie winorośli wyciągiem z wrotyczu sprawia, że larwy opuchlaków wydostają się na powierzchnię gleby, gdzie są zjadane przez ptaki.

Przędziorki

Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) i przędziorek owocowiec (Panonychus ulmi) często występują na winorośli. Zimujące w resztkach roślinnych samice przędziorków wiosną wydostają się na zewnątrz i rozpoczynają żerowanie na dolnej stronie liści. Wysysają soki z komórek osłabiając rośliny. Na górnej stronie liści winorośli pojawiają się żółte plamy, brzegi liści zwijają się do góry i z czasem brązowieją. Charakterystyczne dla przędziorków są niewielkie pajęczyny, po których przemieszczają się owady. Porażona winorośl słabiej rośnie i plonuje, staje się także bardziej wrażliwa na mróz.

Przędziorek chmielowiec na spodniej części liści róży
Fot. depositphotos

W czasie jednego sezonu rozwija się 5-6 pokoleń przędziorka. We wrześniu samice przemieszczają się do miejsca zimowania.

Do zwalczania przędziorka na winorośli można wykorzystać naturalny środek Emulpar 940 EC produkowany na bazie oleju rydzowego. Środek ten pokrywa szkodniki powłoką uniemożliwiającą oddychanie, co prowadzi do ich śmierci. Na podobnej zasadzie działa Siltac EC zawierający w swoim składzie polimery silikonowe. Substancje te tworzą strukturę blokującą funkcje życiowe szkodników.

Żeby zapobiec inwazji przędziorków na winorośli, można rośliny potraktować środkami, które stworzą na powierzchni mechaniczną barierę przeciwko owadom. Chabasite Insect to sypki produkt pochodzenia naturalnego zabezpieczający rośliny przed wnikaniem grzybów chorobotwórczych oraz przed żerowaniem szkodników. Natomiast KoloradoControl jest preparatem zawierającym wyselekcjonowane szczepy bakterii, które tworzą na roślinie niekorzystne warunki do bytowania oraz żerowania szkodników.

Spośród insektycydów do zwalczania przędziorków na winorośli polecany jest Ortus 05 SC, który skutecznie zwalcza wszystkie ruchome stadia rozwojowe przędziorków.

Zamiast wykonywania oprysków owadobójczych, do zwalczania przędziorków na winorośli warto wykorzystać ich naturalnego wroga, jakim jest dobroczynek gruszowy. Jest to drobny pajęczak, którego pokarmem są m.in. przędziorki, szpeciele i wciornastki. Dzięki temu znacząco obniża on populację tych szkodników. Dobroczynka możemy wprowadzić do winnicy wieszając w okresie od lutego do marca opaski filcowe z zimującymi formami dobroczynka.

Pilśniowiec winoroślowy

Pilśniowiec winoroślowy (Eriophyes vitis) to szpeciel występujący na winorośli. Dorosłe osobniki żerują na liściach winorośli powodując powstawanie licznych wybrzuszeń, a na spodniej stronie liści białej pilśni, która czasem brązowieje i zasycha. W przypadku silnego porażenia przez szpeciele całe liście zostają pokryte pilśnią, co ogranicza fotosyntezę i prowadzi do osłabienia roślin. Największe straty odnotowuje się na młodych, świeżo posadzonych roślinach.

Objawy żerowania szpeciela pilśniowca na winorośli
Fot. CC0, Wikimedia Commons

Pilśniowiec ma niewielkie rozmiary i jest słabo dostrzegalny gołym okiem. Dorosłe owady dorastają do 0,2 mm - samica jest większa od samca. Wydłużone, walcowate ciała owadów mają kolor bladożółty. Zimują samice pilśniowca winoroślowego pod łuskami pąków. Wiosną przemieszczają się na liście i rozpoczynają żerowanie. Jaja składają w pilśni, tam zachodzi także ich dalszy rozwój. Od połowy lipca dorosłe osobniki przemieszczają w miejsce zimowania.

Zwalczając tego szkodnika winorośli na działkach i w ogrodach przydomowych przede wszystkim należy postawić na profilaktykę - dbać o czystość w ogrodzie, usuwać porażone liście i resztki roślinne. Żeby samice nie mogły wydostać się z miejsca zimowania należy wiosną, na około tydzień przed pękaniem pąków, opryskać winorośl preparatami siarkowymi, takimi jak: Siarkol 800 SC, Siarkol Extra 80 WP. W czasie sezonu do oprysku winorośli można stosować naturalny preparat Limocide oparty na olejku pomarańczowym.

Przy dużej inwazji pilśniowca winoroślowego, można stosować do oprysku środek Ortus 05 SC - od momentu zauważenia objawów żerowania na liściach do fazy dojrzewania winogron. Wykonuje się tylko jeden zabieg w sezonie.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Opryski winogron. Kiedy i czym pryskać winogrona?
• Choroby winorośli i ich zwalczanie
• Dlaczego winorośl nie owocuje?
• Brązowe plamy na liściach winorośli
• Pękanie winogron. Dlaczego owoce winorośli pękają?

Opracowano na podstawie:
1. Szkodniki i choroby roślin sadowniczych, Praca zbiorowa, PWRiL, Warszawa 1983, s. 353-354;
2. J. Lisek, Problemy winorośli w Działkowiec 7/2011, s. 68;
3. H. Masternak, K. Wiech, Jaki to szkodnik, jaka choroba, Wydawnictwo Krajowej Rady Polskiego Związku Działkowców, Warszawa 1987, s. 76-78;
4. Metodyka Integrowanej Ochrony Winorośli, opracowanie zbiorowe pod redakcją Dr hab. Jerzego Liska, Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice 2015.