Grab - odmiany, zastosowanie, uprawa, rozmnażanie

Grab (Carpinus) to rodzaj roślin obejmujący około 30 gatunków drzew i krzewów. Te cieniolubne drzewa liściaste są cenione za niewielkie rozmiary, atrakcyjną barwę liści oraz odporność na mróz. Graby mają zastosowanie jako solitery oraz do tworzenia szpalerów i żywopłotów. Przedstawiamy gatunki i odmiany grabów polecane do małych i większych ogrodów. Zobacz, jak wygląda uprawa grabu oraz poznaj sprawdzone sposoby na rozmnażanie grabu posadzonego w ogrodzie.

Grab - Carpinus - forma szczepiona na pniu
Fot. depositphotos

Grab - występowanie

Drzewa i krzewy z rodzaju grab (Carpinus) występują naturalnie w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce występuje jeden gatunek rodzimy - grab pospolity (Carpinus betulus), natomiast kilka innych można z powodzeniem uprawiać w parkach i ogrodach. Grab jest czasami nazywany "żelaznym drzewem" ze względu na bardzo twarde drewno.

Jak wygląda grab

Grab zwykle ma regularny, zwarty pokrój z kulistą lub stożkową koroną. W przypadku starszych drzew korona może się bardziej rozszerzać. Większość gatunków grabów osiąga wysokość 10-15 m. Tylko grab pospolity i grab wschodni są wyższe i mogą osiągać nawet 30 m. Młode drzewa mają gładką, jasnoszarą korę, która z wiekiem ciemnieje i delikatnie pęka. Liście grabu są eliptyczne i ząbkowane na brzegach. Pojawiające się wiosną młode liście mają barwę jasnozieloną, a w miarę rozwoju zmieniają kolor na ciemniejszy lub przebarwiają się na złoto i czerwono.

Grab pospolity - Carpinus betulus
Fot. pixabay

Graby to rośliny jednopienne. Rozdzielnopłciowe kwiaty, zebrane w tzw. kotki, rozwijają się równocześnie z liśćmi. Po zapyleniu, z żeńskich kwiatów grabu rozwijają się małe, kuliste orzeszki osadzone na długich szypułkach.

Jak szybko rośnie grab

Grab rośnie stosunkowo wolno, jest też zaliczany do drzew krótkowiecznych. W sprzyjających warunkach młode okazy rosną 60-80 cm rocznie. Z biegiem lat, tempo wzrostu spowalnia. Grab zazwyczaj osiąga dojrzałość po około 20-40 latach.

Po posadzeniu grabu w roli żywopłotu, przy prawidłowej pielęgnacji, zadowalających efektów można się spodziewać po 6-8 latach od posadzenia. Jeśli efekt skutecznej osłony chcemy uzyskać szybciej, warto sadzić na żywopłot większe sadzonki grabu, które mają już około 1 m wysokości. Wówczas satysfakcjonującą osłonę uzyskamy w ciągu 3-4 lat.

Grab - zastosowanie

Z względu na swoją atrakcyjną formę i dekoracyjne liście graby bywają sadzone jako solitery, mogą także tworzyć szpalery lub aleje. Z uwagi na gęsty pokrój, duże zdolności regeneracyjne i łatwość formowania, graby są także często wykorzystywane do tworzenia żywopłotów i zielonych ogrodzeń. Chociaż graby nie są zimozielone, to niektóre gatunki zachowują zimą uschnięte liście w kolorze miedzi. Dzięki temu żywopłot z grabu może przez cały rok służyć jako ochrona przed wiatrem.

Żywopłot z grabu
Fot. depositphotos

Grab - gatunki i odmiany

W naszych warunkach klimatycznych nie tyko grab pospolity, ale i inne gatunki grabów mogą być z powodzeniem uprawiane w ogrodach i na terenach zieleni publicznej. Opisujemy najpopularniejsze z gatunków oraz odmian grabów dostępne w sprzedaży.

Grab pospolity

Grab pospolity (Carpinus betulus) występuje w lasach mieszanych Europy Środkowej i Południowej, Turcji, Iranu oraz na Kaukazie. To okazałe drzewo dorastające do 20 m wysokości ma szeroką, dość luźną koronę. Niski pień grabu pokrywa gładka, popielata kora. Eliptyczne, piłkowane liście grabu jesienią przebarwiają się na żółto.

Grab pospolity - Carpinus betulus
Fot. pixabay

Grab pospolity preferuje świeże, żyzne, wilgotne i wapienne gleby gliniaste i piaszczysto - gliniaste. Wyjątkowo dobrze znosi zacienienie oraz formowanie, dlatego od dawna jest wykorzystywany do tworzenia żywopłotów, labiryntów oraz szpalerów. Dzięki dużym zdolnościom regeneracyjnym nawet stary i zaniedbany żywopłot z grabu pospolitego można szybko zagęścić i odmłodzić.

Spośród licznych odmian grabu pospolitego godne polecenia są:

• grab pospolity 'Columnaris' - o gęstej, jajowatej koronie;
• grab pospolity 'Fastigiata' - o stożkowym pokroju dorastająca do 15 m wysokości;
• grab pospolity 'Frans Fontaine' - dorastająca do 10 m wysokości o wąskiej, strzelistej koronie;
• grab pospolity 'Lucas' - osiągająca 10 m wysokości o liściach złotych jesienią;
• grab pospolity 'Monument' - o wysokości 4–6 m;
• grab pospolity 'Pendula' - o płaczącym pokroju.

Grab na pniu

Odmiany grabu szczepione na pniu cieszą się dużą popularnością. Szczególnie polecane są do niedużych ogrodów lub do uprawy pojemnikowej na tarasach i balkonach. Drzewa te mają dekoracyjny pokrój a ich wysokość zależy od miejsca szczepienia.

Drzewka szczepione (szczególnie na wysokich podkładkach) warto przymocować do palików, aby były bardziej stabilne. Ważne jest również regularne usuwanie odrostów wybijających z podkładki, które zagłuszają i osłabiają odmianę szlachetną. W uprawie pojemnikowej, w której objętość ziemi jest ograniczona, trzeba pamiętać o regularnym podlewaniu, zasilaniu nawozami oraz otworach odpływowych i drenażu na dnie donicy.

Jako grab na pniu najczęściej oferowane są odmiany grabu pospolitego, takie jak:

Grab pospolity 'Pendula' - atrakcyjna odmiana tworząca zielony, żywy parasol. Pędy początkowo rozchodzą się horyzontalnie a następnie malowniczo przewieszają. Po 10 latach parasolowata korona osiąga ok. 3 m średnicy. Drzewka o niskim szczepieniu przyjmują formę płożącą, natomiast te o szczepieniu wysokim mogą stworzyć liściaste zadaszenie dające cień, np. nad ławką ukrytą pod koroną.

Grab pospolity 'Pendula'
Fot. M. Czernicki, forum.PoradnikOgrodniczy.pl

Grab pospolity 'Fastigiata' - jest drzewkiem o wąskokolumnowym pokroju. Może dorastać do kilkunastu metrów wysokości ale bardzo dobrze znosi cięcie, więc łatwo utrzymać go w ryzach. Rośliny wysoko szczepione mają odsłonięty pień a dolne gałęzie nie ograniczają widoczności i przestrzeni, natomiast okazy szczepione nisko już od samej ziemi tworzą atrakcyjne, regularne korony.

Grab pospolity 'Monumentalis' - odmiana o kolumnowym pokroju i wolnym tempie wzrostu. Pędy z jasnozielonymi liśćmi ustawione są pod kątem ostrym w stosunku do pnia. Dorasta do 4-6 m wysokości i ok. 1,5 m szerokości.

Grab amerykański

Grab amerykański (Carpinus caroliniana) pochodzi ze wschodniej i środkowej części Ameryki Północnej i jest średniej wielkości drzewem o ładnej, regularnej koronie. W sprzyjających warunkach grab amerykański osiąga 10-12 m wysokości. Pień drzewa pokrywa gładka kora, szara z niebieskim połyskiem. Eliptyczne liście grabu, ząbkowane na brzegach, jesienią przybierają piękne odcienie czerwieni. Dekoracyjne są także dość długie owocostany tworzone przez niewielkie orzeszki wyposażone w skrzydełka.

Grab amerykański - Carpinus caroliniana
Fot. Daderot & Fepup, Public domain, Wikimedia Commons

Grab amerykański, podobnie jak inne graby, najlepiej rośnie w słońcu lub półcieniu, na żyznych i wilgotnych glebach. Toleruje krótkotrwałe zalanie. Dobrze sprawdza się w naszym klimacie znosząc mrozy do -28°C.

Grab japoński

Grab japoński (Carpinus japonica) to gatunek endemiczny występujący w stanie naturalnym wyłącznie w Japonii. W swojej ojczyźnie drzewo osiąga 15 m wysokości natomiast w naszych warunkach zaledwie 3-5 m. W uprawie przybiera formę niskiego drzewka lub szerokiego krzewu o luźnej koronie. Cienkie i owłosione pędy grabu japońskiego są regularnie ułożone i porośnięte przez błyszczące liście o ząbkowanej krawędzi. Młode liście grabu japońskiego są czerwonawe, a jesienią przebarwiają się na żółto. Dekoracyjne owocostany o dachówkowato zachodzących na siebie okrywach owocowych przypominają niewielkie szyszki.

Grab japoński - Carpinus japonica
Fot. Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Mrozoodporny grab japoński ma wymagania uprawowe podobne jak grab pospolity. Ze względu na niewielkie rozmiary, dekoracyjne liście oraz owocostany grab japoński jest polecany do uprawy jako soliter, na rabaty oraz jako żywopłot - doskonale znosi formowanie.

Grab koreański

Grab koreański (Carpinus turczaninovii) to kolejny azjatycki gatunek grabu, który w naturalnym środowisku możemy spotkać w środkowej i południowej Korei. Drzewo o smukłej koronie dorasta w naszych warunkach do 6 m wysokości. Skręcony pień grabu koreańskiego pokrywa srebrzysta kora, a pędy porastają eliptyczne, błyszczące liście. Wiosną liście grabu koreańskiego są brązowe, latem stają się ciemnozielone, natomiast jesienią - czerwone, żółte i pomarańczowe.

Grab koreański - Carpinus turczaninovii
Fot. Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Ten gatunek grabu dobrze rośnie w przeciętnej ziemi ogrodowej i dobrze znosi suszę oraz wysokie temperatury. Wytrzymuje mrozy do -20°C. Za sprawą niewielkich rozmiarów grab japoński jest polecany do małych ogrodów oraz do uprawy w pojemnikach lub na skalniaku.

Grab sercowaty

Grab sercowaty (Carpinus cordata) to bardzo wolno rosnące drzewo występujące w Chinach, Japonii i na Półwyspie Koreańskim. Dorasta do 10 m wysokości i ma gęstą koronę. Pień drzewa pokryty jest dekoracyjną, łuszczącą się korowiną. Duże, sercowate liście grabu sercowatego jesienią przebarwiają się na cytrynowozłoto.

Grab sercowaty - Carpinus cordata
Fot. Σ64, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Ten mało znany, niezwykle piękny gatunek grabu jest niesłusznie niedoceniany. Bardzo wolno rośnie i może być sadzony zarówno w ogrodach, na rabatach jak i na terenach publicznych. Odporny na mróz i suszę doskonale znosi zacienienie. Może być także uprawiany w pełnym słońcu.

Grab - uprawa i wymagania

Grab najlepiej sobie radzi w półcieniu, choć doskonale znosi nawet głęboki cień. Grab sercowaty może być uprawiany także w pełnym słońcu. Gleba dla grabu powinna być żyzna, umiarkowanie wilgotna, próchnicza i zasadowa. Lepiej unikać gleb podmokłych.

Sadzenie grabu najlepiej wykonać jesienią. Graby sadzone właśnie w tym terminie najlepiej się przyjmują (szczególnie jeśli sadzimy na żywopłot rośliny z odkrytym korzeniem). Przez pierwsze 2-3 lata po posadzeniu rośliny trzeba regularnie podlewać.

Graby uprawiane w żyznym podłożu nie wymagają nawożenia, ale te na słabszych glebach warto co 2-3 lata zasilić kompostem lub wieloskładnikowym nawozem mineralnym o spowolnionym działaniu.

Żywopłot z grabu
Fot. depositphotos

Graby trzeba przycinać, jednak najlepiej poczekać z tym do wiosny - to wtedy powinno odbyć się pierwsze cięcie. Następne cięcia zależne są od tego, czy tworzony jest żywopłot - jeśli tak, trzeba tutaj zwrócić uwagę na silne odrosty zakłócające symetrię żywopłotu. Ostatnie cięcie powinno odbywać się w sierpniu.

Grab - rozmnażanie

Grab można łatwo rozmnażać z odrostów korzeniowych. Rozmnażanie z nasion jest dużo bardziej absorbujące i długotrwałe, ponieważ nasiona przed wysiewem wymagają przejścia 4-6 miesięcznej stratyfikacji.

Żeby uzyskać materiał rozmnożeniowy wiosną lub jesienią odcinamy odrosty korzeniowe od 2-3 letnich drzew. W wielu przypadkach dopiero po ścięciu drzewa na pozostawionym pniu wyrastają nowe pędy które można wykorzystać do dalszej uprawy. Sadzonki można od razu posadzić w docelowym miejscu lub najpierw umieścić w doniczce do czasu aż się dobrze ukorzenią.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Rośliny na żywopłot liściasty - buk, grab, ligustr czy berberys
• Krzewy ozdobne szybko rosnące do cienia
• Rośliny do cienia. Co posadzić w cienistym miejscu w ogrodzie?

Opracowano na podstawie:
1. M. Banhofer, J. Mayer, Drzewa, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2007, s. 52;
2. W. Bugała, Drzewa i krzewy, PWRiL, Warszawa 1979, s. 181-183;
3. J. Pokorny, Drzewa znane i mniej znane, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1992, s. 150.