Wierzba Iwa - odmiany, uprawa, cięcie, rozmnażanie

Wierzba iwa to duże liściaste drzewo, ale jej odmiany mogą być dostępne w formie niewielkiego drzewka szczepionego na pniu lub krzewu. Duże i dekoracyjne kotki sprawiają, że wierzba iwa jest jednym z najładniejszych gatunków wierzb. Może rosnąć zarówno w ogrodzie, jak i w donicach na tarasie. Poznaj odmiany wierzby iwy polecane do ogrodów oraz dowiedz się jak wygląda uprawa i cięcie wierzby iwy. Podpowiadamy też jak rozmnażać tę efektowną wierzbę!

Wierzba iwa - Salix caprea
Fot. Hladac, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Wierzba iwa - występowanie w Polsce

Wierzba iwa (Salix caprea) należy do rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Występuje jako duży krzew o luźnej koronie lub niewielkie drzewo, zazwyczaj szczepione na pniu. Wierzba iwa naturalnie porasta znaczną część Europy oraz Azji.

W Polsce wierzba iwa występuje naturalnie na terenie całego kraju porastając skraje lasów i brzegi rzek. W rejonach górskich można ją spotkać do wysokości 1410 m n.p.m. w Karpatach i 1185 m n.p.m. w Karkonoszach. Najczęściej spotykana jest na terenach wilgotnych, jako składnik lasów mieszanych, a także na polanach, brzegach lasu i zrębach. Łatwo krzyżuje się z innymi gatunkami wierzb.

Wierzba iwa - jak szybko rośnie

Wierzba iwa dorasta do 12 m wysokości, zaś rocznie może przyrastać o 70 cm. Uważana jest za drzewo bardzo szybko rosnące. Odmiany ozdobne są znacznie niższe i osiągają zaledwie kilka metrów wysokości.

Tempo wzrostu i ostateczna wysokość wierzb szczepionych na podkładkach, zależne są od rodzaju i wysokości zastosowanych podkładek. I tak np. formy szczepione na pniu, takie jak wierzba iwa 'Curly Locks', czy też wierzba iwa 'Kilmarnock', szczepione są zazwyczaj na podkładkach pozwalających roślinie osiągnąć od 1,8 do 2,5 m wysokości.

Wierzba iwa - Salix caprea - kwiaty męskie
Fot. Vladlen666, CC0, Wikimedia Commons

Jak wygląda wierzba iwa i kiedy kwitnie

Zielonoszara i gładka kora wierzby iwy z czasem staje się brązowa i spękana. Długie, szerokie, zielone liście są od spodu pokryte srebrzystym kutnerem. Wierzba iwa kwitnie w marcu oraz kwietniu - najwcześniej ze wszystkich wierzb. Gatunek ten jest rozdzielnopłciowy - osobniki męskie wyróżniają się jajowatymi, żółtymi od pyłu, kwiatostanami tzw. kotkami. Żeńskie kotki są mniej efektowne, krótsze i zielonkawe.

Gdy wierzby przekwitną, miejsce kwiatów zajmują torebki wypełnione drobnymi, dobrze kiełkującymi nasionami.

Wierzba iwa - Salix caprea - liście
Fot. Stephen James McWilliam, CC0, Wikimedia Commons

Wierzba iwa - właściwości

Wierzba iwa zajmuje znaczące miejsce w kulturze naszych przodków. Słowianie uważali, że chroni przed uderzeniem pioruna oraz ma pozytywny wpływ na płodność.

W tradycji chrześcijańskiej, w czasie Świąt Wielkiej Nocy, gałązki wierzby iwy zdobią ołtarze oraz są wykorzystywane do tworzenia świątecznych dekoracji oraz palm Wielkanocnych.

Kora wierzby (Salicis cortex) zawiera salicylany, garbniki i flawonoidy. Te właściwości kory wierzby iwy sprawiły, że już w czasach starożytnych miała ona zastosowanie jako środek przeciwgorączkowy, przeciwzapalny i przeciwbólowy.

Wierzba iwa - Salix caprea - liście
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Wierzba iwa jest również typowym drzewem pionierskim sadzonym na terenach poprzemysłowych oraz wymagających rekultywacji. Gatunek ten bardzo szybko rośnie, nawet 70 cm rocznie, regenerując zdegradowane siedliska. Korzenie wierzby filtrują wodę oczyszczając ją z zanieczyszczeń i metali ciężkich. Ze względu na właściwości filtrujące oraz szybkie tempo wzrostu, wierzba iwa ma duże znaczenie dla ochrony środowiska.

Wierzba iwa miododajna

Wierzba iwa jest niezwykle cenioną rośliną miododajną. Jeden kwiatostan męski o długości ok. 4-5 cm jest złożony średnio z 400 kwiatów wytwarzających pyłek. Pyłek jest łatwo dostępny dla owadów, ponieważ kwiaty są pozbawione kielicha i korony. Kwiatostany żeńskie, będące źródłem nektaru, są złożone średnio ze 150 kwiatów. W polskich warunkach wydajność miodowa wierzby iwy wynosi 25-35 kg/ha. Jest to identyczny wynik, jak w przypadku wierzby białej i wierzby kruchej.

Czy wierzba uczula

Niestety, ceniony przez pszczoły pyłek wierzby iwy, jest jednocześnie utrapieniem dla alergików. Wierzba iwa rozpoczyna pylenie w marcu, a czasem nawet już w lutym. Jednak największe stężenia jej pyłku obserwowane są na przełomie kwietnia i maja. W tym czasie u alergików mogą pojawić się dobrze znane im objawy, takie jak: katar, łzawienie, kaszel.

Wierzba iwa - Salix caprea
Fot. pixabay

Wierzba iwa - zastosowanie

W ogrodach zazwyczaj sadzi się niewielkie, wolniej rosnące i szczepione na pniu odmiany wierzby iwy. Dzięki wczesnemu kwitnieniu miododajna iwa jest nieodzownym elementem ogrodu angielskiego, naturalistycznego i rustykalnego.

Krzewiaste odmiany wierzby iwy mogą być wykorzystywane jako naturalne lub strzyżone żywopłoty. Natomiast dekoracyjne drzewka o parasolowatej lub płaczącej koronie doskonale prezentują się jako solitery.

Tolerancyjna iwa dobrze się czuje także w towarzystwie niewysokich bylin oraz roślin cebulowych, takich jak: żurawka, kuklik, języczka, krokusy czy tulipany. Pod wierzbą można posadzić takie gatunki jak: funkia o dekoracyjnych liściach, płożące epimedium, a nawet poziomkówka indyjska o jadalnych owocach.

Wierzba iwa - odmiany

Wierzba iwa 'Curly Locks' - najczęściej występuje w formie szczepionej na pniu. Przyrasta do 15 cm rocznie a docelowo dorasta do około 2 m wysokości. Długie, zwisające pędy tej odmiany są poskręcane. Złociste kotki pojawiają się wczesną wiosną. Dopiero po nich rozwijają się duże, matowozielone liście.

Wierzba iwa 'Kilmarnock' (syn. 'Pendula') - to szczepione na pniu drzewko o parasolowatej koronie. Odmiana ta dorasta od 1,5 do 2,5 m wysokości i nadaje się do uprawy w pojemniku. Wiosną, ten męski klon, obsypuje się długimi kotkami złocistymi od pyłku. Liście wierzby iwy 'Kilmarnock' są matowe i od spodu pokryte srebrzystym kutnerem. Jesienią liście wybarwiają się na ciepły, złocisty kolor. Ta odmiana wierzby iwy nie jest wymagająca, do prawidłowego rozwoju potrzebuje pełnego słońca oraz wilgotnej ziemi.

Wierzba iwa 'Kilmarnock'
Fot. Bengt B, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Wierzba iwa 'Weeping Sally' - to klon żeński odmiany 'Kilmarnock' o takim samym pokroju i wymaganiach. Kwiatostany w tym przypadku są mniejsze, bardziej okrągłe i zielonkawe.

Wierzba iwa 'Ogon' - to ciekawa odmiana, której młode liście mają cytrynowożółtą barwę, która z biegiem czasu nabiera zielonych tonów. Odmiana ma postać rozgałęzionego krzewu o luźnej koronie. Dorasta do 5 m wysokości i 3 m szerokości. Wierzba iwa 'Ogon' może być także prowadzona w formie niewielkiego drzewka.

Wierzba iwa 'Silberglanz' - to odmiana o krzewiastym pokroju. Jest dość wysoka, dorasta do 4-5 m. Eliptyczne, duże, zielone liście oraz długie kotki są ozdobą każdego ogrodu. Ze względu na dużą tolerancję oraz odporność na miejskie zanieczyszczenia odmiana jest polecana na tereny zieleni publicznej, oraz miejsca wymagające rekultywacji.

Wierzba Iwa - uprawa i wymagania

Wierzba iwa nie ma dużych wymagań uprawowych i jest bardzo tolerancyjna. Jest rośliną klimatu umiarkowanego, nie przepada za upałami i z łatwością radzi sobie z mrozami (zaliczana do strefy mrozoodporności roślin 4). Długotrwałe, niskie temperatury co prawda powodują pękanie pędów, ale wierzba iwa łatwo się regeneruje.

Iwa najlepiej rozwija się w pełnym świetle, otrzymując ponad sześć godzin słońca dziennie, ale toleruje także półcień. Zbyt duża wilgotność powietrza i ziemi może sprawić, że wierzba iwa będzie bardziej podatna na choroby grzybowe.

Wierzba Iwa w ogrodzie

Jeśli chodzi o glebę, gatunek ten jest mało wymagający. Wierzby optymalnie rosną na glebach gliniastych, wilgotnych, kwaśnych, ale poradzą sobie również na lekko zasadowych i piaszczystych. Na gorszych stanowiskach rośliny zwykle są znacznie mniejsze. W przeciwieństwie do innych wierzb iwa nie toleruje siedlisk podmokłych, torfowisk i innych stale wilgotnych miejsc. Idealna dla niej jest gleba jednocześnie wilgotna i przepuszczalna.

Warto wiedzieć!
Wierzba iwa ma długie, głębokie i pełzające korzenie, które szukają wilgoci. Należy starannie wybrać dla niej miejsce, ponieważ często niszczy linie wodne i kanalizacyjne.

Rozbudowany system korzeniowy sprawia, że wierzba iwa nie wymaga częstego nawożenia i dobrze się rozwija nawet bez niego. Jeżeli zależy ci na wyjątkowo obfitym kwitnieniu, możesz wiosną zastosować dowolny nawóz mineralny wieloskładnikowy.

Wierzba iwa w ogrodzie
Fot. I.Sáček, senior, CC0, Wikimedia Commons

Wierzba Iwa w donicy

Wierzba iwa rośnie intensywnie i dość szybko osiąga duże rozmiary. Nie nadaje się zatem do uprawy w donicy. Wyjątek stanowią odmiany szczepione na pniu, które dorastają zwykle do około 2 m wysokości, jak np. odmiana 'Kilmarnock' (syn. 'Pendula'). Te karłowe rośliny o spowolnionym wzroście doskonale rosną w donicach np. na tarasach.

Wybierając donicę dla wierzby należy pamiętać by była ciężka i mogła pomieścić co najmniej 50 l podłoża. Na jej dno wysypujemy warstwę drenażu, ponieważ iwa nie znosi zastojów wody. Podłoże dla wierzby powinno być żyzne i przepuszczalne, możemy wymieszać ziemię ogrodową z torfem w proporcji 1:1. Wierzba ma duże wymagania wodne, a okazy w donicach mogą wymagać nawet codziennego podlewania, zwłaszcza w upalne lato. Nawożenie wierzby iwy w donicy także musi być bardziej intensywne niż rośliny w ogrodzie. Najprościej jest zastosować wiosną nawóz mineralny wieloskładnikowy o spowolnionym działaniu, jak np. nawóz uniwersalny Osmocote do ogrodu.

Iwa uprawiana w ogrodzie nie wymaga ochrony zimowej natomiast wierzba iwa w donicy nie jest tak wytrzymała na niskie temperatury. Dobrym sposobem jest umieszczenie na zimę donicy z wierzbą w nieogrzewanym garażu lub na werandzie. Można także przenieść roślinę w zaciszne, osłonięte miejsce i owinąć donicę materiałem izolacyjnym aby ochronić korzenie przed przemarznięciem.

• Cięcie wierzby. Jak i kiedy przycinać wierzbę?
• Wierzba miniaturowa szczepiona na pniu
• Wierzba japońska całolistna 'Hakuro Nishiki'
• Choroby wierzby płaczącej
• Wierzba mandżurska - uprawa, cięcie, rozmnażanie, choroby

Wierzba Iwa - cięcie

Wierzba iwa doskonale znosi cięcie. Zabieg ten należy wykonywać regularnie, co 1-3 lata. Pędy przycinamy wiosną, po ustaniu kwitnienia, a przed pojawieniem się liści. W ten sposób ograniczamy wzrost wierzby, pobudzamy roślinę do wypuszczania nowych pędów i uzyskujemy gęsty i ładny pokrój.

Odmiany krzewiaste, nieszczepione, przycinamy silnie nad 2-3 pąkiem. Cięcie wykonujemy 3-5 mm nad pąkiem, a ranę po cięciu zabezpieczamy maścią ogrodniczą.

Pędy wierzby iwy szczepionej na pniu tniemy nad miejscem szczepienia, nad 4-5 pąkiem. Wierzby rosną bardzo szybko, więc w czasie sezonu uzyskamy ładną, kształtną koronę. Koniecznie wycinamy także wszystkie odrosty pojawiające się poniżej miejsca szczepienia.

Wierzba Iwa - rozmnażanie

Rozmnażanie wierzby iwy poprzez ukorzeniania pędów, jak w przypadku niektórych innych wierzb, nie jest niestety możliwe. W związku z tym najczęściej rozmnaża się ją z nasion lub przez szczepienie.

Wierzba Iwa - rozmnażanie z nasion

Żeby pozyskać nasiona wierzby iwy należy zebrać dojrzałe torebki nasienne w okresie od maja do czerwca, gdy zmieniają barwę z zielonej na żółtą. Wydobywamy z nich nasiona i natychmiast je wysiewamy, ponieważ bardzo szybko tracą zdolność kiełkowania.

Nasiona wierzby iwy wysiewa się do skrzynek z ziemią do ukorzeniania i pozostawia bez przykrycia. Skrzynki ustawiamy w ocienionym i zacisznym miejscu. Utrzymujemy ziemię lekko wilgotną. Nasiona wierzby iwy kiełkują po 1-2 dniach, a gdy siewki mają kilkanaście cm można je przesadzić do doniczek. Po 1-3 latach można krzewy sadzić w docelowym miejscu.

Wierzba iwa - Salix caprea - nasiona
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Wierzbę iwę można sadzić wiosną, wtedy ma czas na dobre ukorzenienie się przed nadejściem zimy. Rośliny sadzone jesienią warto zabezpieczyć przed mrozem grubą warstwą kompostu lub kory ogrodowej.

Wierzba Iwa - jak szczepić

Popularne ogrodowe odmiany wierzby iwy są szczepione na pniu. Dzięki temu rosną niewysokie i mają ładną parasolowatą lub płaczącą koronę.

Szczepienie wierzby iwy wykonuje się w ten sposób, że zraz (w tym przypadku fragment pędu wierzby iwy) musi się zrosnąć z podkładką (pędem innej wierzby, najczęściej Salix viminalis lub Salix x smithiana).

Na zrazy do szczepienia późną jesienią pobieramy pędy wierzby iwy, które umieszczamy w pojemnikach z wilgotnym piaskiem i ustawiamy je w chłodnym miejscu.

Wierzba iwa szczepiona na pniu
Fot. Reytan, CC0, Wikimedia Commons

Da zabiegu szczepienia możemy przystąpić od połowy stycznia do połowy marca. W dniu zabiegu z przygotowanych wcześniej pędów wierzby iwy tniemy odcinki 7-10 cm (zrazy). Nie powinny mieć pąków kwiatostanowych.

Najprościej jest szczepić wierzbę iwę na podkładce nieukorzenionej. Żeby uzyskać taką podkładkę, w dniu szczepienia wycinamy jednoroczny pęd Salix viminalis lub Salix x smithiana o długości 120-160 cm.

Szczepimy na przystawkę boczną, wiążemy zraz z podkładką gumkami, a miejsce szczepienia zabezpieczamy woskiem do szczepienia. Tak zaszczepione rośliny umieszczamy w pojemniku z wodą. Ustawiamy je w chłodnym pomieszczeniu na 30-40 dni, aby zrazy i podkładka dobrze się zrosły oraz by na podkładce pojawiły się zaczątki korzeni. Po tym czasie rośliny sadzimy do doniczek z podłożem do ukorzeniania i ustawiamy w chłodnym i widnym pomieszczeniu lub w nieogrzewanym tunelu.

Regularnie usuwamy boczne rozgałęzienia wyrastające na podkładkach. Pędy które wyrastają ze zrazów przycinamy 2-3 krotnie o połowę, gdy osiągną długość 10 cm. W ten sposób uzyskamy dobrze rozgałęzioną koronę. W połowie lipca możemy rośliny sadzić w docelowym miejscu.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Choroby i szkodniki wierzb. Dlaczego wierzba usycha i żółkną jej liście?
• Drzewa ozdobne do małego ogrodu
• Krzewy ozdobne szczepione na pniu
• Rośliny do dużych donic ogrodowych
• Rośliny o poskręcanych pędach

Opracowano na podstawie:
1. B. Kuźnicka, A. Dziak, Zioła lecznicze, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1960, s. 115-116;
2. P. Latocha, Uniwersalne wierzby w Działkowiec 4/2015, s. 18-19;
3. M. Czekalski, Drzewo roku 2005-Wierzba (cz. I). Gatunki rodzime w Szkółkarstwo 1/2005;
4. J. Pokorny, Drzewa znane i mniej znane, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1992, s. 166-168;
5. R. Witt, s. 138-139; Przewodnik krzewy, Oficyna Wydawnicza Multico, Warszawa 1997, s. 138-139;
6. G. Vocke, Rośliny lecznicze od A do Z, Wydawnictwo Klub Dla Ciebie, Warszawa 2005, s. 100.