Topinambur, słonecznik bulwiasty - uprawa, właściwości, przepisy

Topinambur, inaczej słonecznik bulwiasty, to bardzo uniwersalna roślina. Można ją traktować zarówno jako roślinę uprawną, jak i ozdobną. W naszym klimacie topinambur bardzo dobrze rośnie. Wytwarza pożywne bulwy podziemne, które są nie tylko smaczne ale i zdrowe. Oto jak wygląda uprawa topinamburu w Polsce oraz właściwości, zastosowanie i przepisy kulinarne na dania z topinamburu. Wszystko, co warto wiedzieć o topinamburze, znajdziesz w tym artykule!

Topinambur, słonecznik bulwiasty
Fot. depositphotos

Topinambur - opis

Właściwa nazwa topinamburu to słonecznik bulwiasty, czyli Helianthus tuberosus. Należy on do rodziny Astrowatych (Asteraceae). Jego rodzimym kontynentem jest Ameryka Północna. Jak nazwa wskazuje, słonecznik bulwiasty wytwarza podziemne bulwy, które są jadalne i mają wiele właściwości odżywczych. Topinambur ma bardzo małe wymagania co do uprawy i często dziczeje, dlatego też w niektórych miejscach jest już uznawany za zwykły chwast.

Topinambur może dorastać do 1-2 m wysokości. Wytwarza silne łodygi, które pokryte są białymi włoskami. Liście są duże, jajowate lub lancetowate. Brzeg liścia jest mocno piłkowany. Cały liść porośnięty jest szorstkimi włoskami.

Kwiaty topinamburu są dość duże, żółte i charakterystyczne dla rodziny astrowatych. Składają się z kwiatów języczkowych i rurkowych. Owocem jest niełupka. W naszym klimacie topinambur nie wytwarza nasion.

Topinambur - właściwości lecznicze i zastosowanie

Topinambur posiada szereg cennych właściwości zdrowotnych. Warto słonecznik bulwiasty włączyć do diety, gdyż zawiera on witaminy A, B1, B2, B6, C, E. Co ciekawe, witamin C i B1 dostarcza 2 razy więcej niż ziemniaki!

Topinambur jest również bogaty w cenne składniki mineralne - cynk, fosfor, żelazo, potas oraz wapń. Jest bardzo dobrym źródłem cennej krzemionki oraz zawiera duże ilości inuliny, co pozwala włączyć tę roślinę do diety dla cukrzyków.

Zawarta w topinamburze inulina, w połączeniu z pektynami i błonnikiem, wiąże dużą ilość szkodliwych związków (metali ciężkich, cholesterolu, kwasów tłuszczowych) oraz pobudza kurczliwość ścian jelit. Dzięki temu spożywanie topinamburu pomaga oczyszczać organizm i zapobiega zaparciom.

Bulwy topinamburu można pokroić w plastry i spożyć na surowo
Fot. depositphotos

Bulwy topinamburu, spożywane przez dłuższy czas, przynoszą poprawę wyników badań krwi, stabilizację ciśnienia krwi, wzmocnienie układu odpornościowego oraz pomagają przywrócić prawidłową mikroflorę w przewodzie pokarmowym. Topinambur chroni także wątrobę oraz wspiera drogi moczowe w walce przeciw zakażeniom.

Pragnąc wykorzystać wymienione tu właściwości zdrowotne topinamburu, pamiętajmy jednak aby początkowo topinambur spożywać w niewielkich ilościach, gdyż organizm trzeba przyzwyczaić do jego trawienia. W przeciwnym razie efekt przeczyszczający jelita może być zbyt silny.

Dzięki swoim właściwościom topinambur znalazł też zastosowanie jako roślina pastewna dla bydła, trzody i owiec. Użyteczne są tutaj zarówno bulwy jak i zielona masa. Nadziemna część słonecznika bulwiastego może być podawana zwierzętom w formie zielonki lub kiszonki.

Topinambur przyciąga do ogrodu pożyteczne owady, pszczoły (kwitnący jesienią jest dla nich świetnym jesiennym pożytkiem) oraz ptaki. Niestety jest też lubiany przez szkodliwe dla roślin mszyce. Czasem jednak jest to wykorzystywane przez ogrodników w sprytny sposób - łatwy w uprawie topinambur sadzi się aby wabił mszyce i odciągał ich uwagę od innych roślin uprawnych.

Topinambur - gdzie kupić, czy warto sadzić w ogrodzie?
Jakie są zalety i wady topinamburu? Czy warto posadzić topinambur w ogrodzie i dlaczego niektórzy twierdzą, że topinambur to chwast? Poznaj wartości odżywcze bulw topinamburu, jego zastosowania kuchenne oraz inne możliwości zastosowania w ogrodzie. A jeżeli się zdecydujesz - to gdzie w końcu można kupić bulwy topinamburu? Sprawdź czy podzieli się z Tobą ktoś z forowiczów! Więcej...

Uprawa topinamburu

Jak już wcześniej wspominano słonecznik bulwiasty jest mało wymagającą rośliną. Zwykle uprawia się go 2-3 lata w tym samym miejscu. Jeżeli będzie dłużej uprawiany, wtedy plony będą zdecydowanie mniejsze.

Wymagania glebowe topinambutu
Topinambur posiada podobne wymagania glebowe jak ziemniaki. Najlepsze są gleby żyzne, głębokie, średnio wilgotne oraz przewiewne. Gdy rośnie na gliniastej ziemi, daje mniejsze plony. Natomiast lepiej od ziemniaków topinambur radzi sobie na słabych glebach.

Wymagania cieplne topinamburu
Optymalną temperaturą wzrostu dla uprawy topinamburu jest przedział 18-26°C. W naszym klimacie słonecznik bulwiasty jest w pełni mrozoodporny i zimuje bardzo dobrze.

Nawożenie topinamburu
Przed sadzeniem topinamburu gleba powinna być odchwaszczona, przekopana i dobrze nawieziona. Do tego celu stosuje się nawozy organiczne i nawozy zielone. W czasie wegetacji można też stosować nawozy mineralne, zwłaszcza bogate w potas.

Topinambur kwitnący w ogródku
Fot. pixabay

Pielęgnacja topinamburu
Zaleca się podsypanie ziemią nasad łodyg co poprawi statykę słonecznika bulwiastego. Jeżeli mamy mniejszą ilość słoneczników bulwiastych można je palikować, lub skracać do ok. 1,5 m. Dla polepszenia plonu warto jest usuwać pączki kwiatowe. Podczas suszy topinambur należy dodatkowo podlewać.

Rozmnażanie i sadzenie topinamburu

Rozmnażanie topinamburu odbywa się wyłącznie wegetatywnie za pomocą bulw, gdyż w naszym klimacie topinambur nie zdąży wytworzyć nasion. Bulwy dzielimy na kawałki o masie ok. 50 g i długości 2-3 oczek. Każdy fragment bulwy sadzimy na wiosnę (marzec-kwiecień), na głębokość ok 10 cm. Termin wiosenny sadzenia topinamburu wydaje się być najlepszy, gdyż rośliny zdąrzą wówczas rozwinąć okazałe bulwy. Jeżeli sadzimy topinambur jesienią, wtedy bulwy wkładamy na głębokość ok. 15 cm, a przed nastaniem mrozów trzeba je okopczykować (usypać nad nimi kopczyki z ziemi).

Ze względu na osiągane rozmiary, bardzo ważna jest rozstawa sadzenia topinamburu. Bulwy topinamburu umieszcza się w ziemi w odległości co 30-60cm pomiędzy bulwami i w rzędach co 70 cm do 1 m. Możemy także posadzić topinambur w dużym pojemniku. Ograniczymy w ten sposób jego rozprzestrzenianie się i ułatwimy sobie zbiory. Należy jednak pamiętać o tym, by zastosować dobry drenaż.

Jeżeli sadzimy topinambur w gruncie, pamiętajmy o wkopaniu bariery korzeniowej, co pozwoli nam zapanować nad niekontrolowanym rozrostem rośliny.

Jak wykorzystać topinambur? Co z nim zrobić?
Zobacz niecodzienny zbiór topinamburu, w wyniku którego jeden z naszych Forowiczów musiał jakoś zagospodarować aż 18 kg wykopanych bulw topinamburu. Co z nimi zrobił i jakie są dalsze losy tegorocznych zbiorów topinamburu? Zobacz jak Tadek z naszego forum zabrał się za topinambur! Więcej...

Co posadzić obok topinamburu?

Topinambur rośnie dość wysoko i może rzucać cień dla innych roślin. W ogrodzie warzywnym warto zatem koło topinamburu posadzić rośliny, które skorzystają z jego cienia. Na osłonie tworzonej przez topinambur skorzystają: ogórki, sałata, szpinak, brokuły, kalafior, kapusta, melony.

Nie powinno się natomiast koło topinamburu sadzić pomidorów i ziemniaków, których wzrost topinambur znacznie osłabia.

Na rabatach ozdobnych w towarzystwie topinamburu dobrze prezentują się: astry, rudbekia, szałwia i trojeść.

Topinambur - zbiór i przechowywanie

Bulwy topinamburu zbiera się jesienią do pierwszych mrozów. Mogą być przechowywane zakopane w glebie i wykopywane stopniowo, w zależności od potrzeb, będą świeże aż do wiosny. Bulwy topinamburu można też przechowywać w lodówce przez ok. 2 tygodnie. Można też je przechowywać w chodnym miejscu pod piaskiem i torfem, wytrzymają tak przez ok. 5 miesięcy. Najgorsze dla bulw topinamburu jest suche powietrze, które prowadzi do ich przeschnięcia.

Topinambur - choroby i szkodniki

W naszym klimacie topinambur nie ma wielu groźnych chorób czy szkodników, a ewentualnie wyrządzane szkody w uprawie są niewielkie. Ze szkodników najgroźniejsze są karczowniki i nornice, które mogą się żywić bulwami topinamburu. Na liściach i łodygach topinamburu czasem pojawiają się ślimaki ale nie są one groźne dla jadalnych bulw.

Z chorób na liściach i łodygach topinamburu można czasem zauważyć objawy mączniaka prawdziwego, w postaci białawego, mączystego nalotu. Zazwyczaj wystarczy wycinać na bieżąco części roślin z widocznymi objawami, co zapobiegnie dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby.

Liście topinamburu porażone mączniakiem prawdziwym
Fot. depositphotos

Niebezpieczną chorobą topinamburu jest rdza słonecznika, wywoływana przez grzyba Puccinia helianthi. Pierwsze objawy to pojawiające się na górnej stronie liści żółtopomarańczowe plamki o średnicy około 5 mm. Bezpośrednio pod plamkami, na dolnej stronie liści, powstają kubeczkowate, pomarańczowe, wypukłe narośla - ecja, a potem powstają brązowe grudkowate, pylące uredinia o średnicy około 1,5 mm. Silnie zaatakowane liście mogą zamierać. Na starszych, żółknących liściach, pojawiają się po obu stronach najpierw brunatne, a później czarne, twarde poduszeczki - telia.

Rdza słonecznika
Fot. Howard F. Schwartz, zdjęcie na licencji CC BY 3.0, Wikimedia Commons

Innymi chorobami, jakie mogą się pojawić na topinamburze, są: szara pleśń oraz zgnilizna twardzikowa.

Choroby topinamburu możemy zwalczać wykonując opryski środkiem Scorpion 325 SC (stosuje się go w ilości 10ml środka na 2-7 litrów wody, co wystarczy na oprysk 100 m² uprawy topinamburu).

Przepisy kulinarne z topinamburu

Jak smakuje topinambur?
Jeżeli chodzi o walory smakowe topinamburu, to jego bulwy posiadają podobny smak do orzechów brazylijskich lub karczochów. Ogólnie więc można powiedzieć, że topinambur ma słodki, lekko orzechowy smak.

Wbrew pozorom dla topinamburu można znaleźć naprawdę dużo przepisów kulinarnych. W innych krajach jest to bardzo ceniona roślina. Nie dość, że jej właściwości odżywcze są wysokie to jeszcze jest ona zdrowa i smaczna. Warto wiedzieć, że topinambur można smażyć, gotować, piec, a nawet spożywać na surowo. Podobno bardzo dobrze smakuje w herbacie w formie cienkiego plasterka zamiast cytryny. Pamiętajmy jednak, że bulwy topinamburu mają właściwości wiatropędne dlatego do potraw warto dodać szczyptę kminku lub sody oczyszczonej.

Placki z topinamburu
Ciekawym przepisem kulinarnym ze słonecznika bulwiastego są placki z topinamburu.

Składniki: 2,5 szklanki startych na grubych oczkach topinamburów, 2 duże łyżki mąki, 1/3 szklanki mleka, 1-2 jajka, sól i pieprz oraz olej roślinny.

Wszystkie składniki, oprócz oleju wkładamy do dużej miski i dokładnie mieszamy aby konsystencja była podobna jak dla placków ziemniaczanych. Następnie rozgrzewamy patelnię i wlewamy na nią olej. Kładziemy ciasto i smażymy placki, podobnie jak placki ziemniaczane. Po zdjęciu z patelni położyć je na talerz z ręcznikiem papierowym dzięki czemu odcieknie nadmiar oleju.

Placki z topinamburu najlepiej smakują gdy nieco podstygną, można też na nie zetrzeć trochę żółtego sera.



Katarzyna Marcinkowska

Przeczytaj również:

Przepisy kulinarne, sałatki, dania z topinamburu
Użytkownicy naszego forum ogrodniczego zdradzają swoje własne, sprawdzone i najlepsze przepisy kulinarne na dania z bulw topinamburu. Zobacz czy topinambur można jeść na surowo, czym go doprawiać oraz jak zrobić pyszne kanapki i sałatkę z topinamburem. Oto najciekawsze pomysły na wykorzystanie bulw topinamburu w kuchni. Więcej...

Pochrzyn, Dioscorea - tropikalne pnącze, roślina żółw
Pochrzyn, zwany też chlebem Hotentotów to tropikalne pnącze, tworzące niezwykłe bulwiaste kłącza. Znanych jest ponad 600 gatunków należących do rodzaju Dioscorea. Jak je uprawiać, które można mieć w domu, a które sadzić w ogrodzie? Oto dwa najciekawsze gatunki - roślina żółw, czyli pochrzyn słoniowy (Dioscorea elephantipes), oraz pnący ziemniak, czyli pochrzyn chiński (Dioscorea batatus). Więcej...

Jak przyrządzić topinambur? 3 najlepsze sposoby!
Topinambur jest popularnym składnikiem wielu dań, choć ostatnio wydaje się być nieco zapomniany. Tymczasem sposobów na przyrządzanie topinamburu jest mnóstwo. Można go dodawać jako surowy składnik do sałatek lub gotować i robić z niego puree. Zobacz jak przyrządzić Topinambur aby dania te zachwyciły Twoje podniebienie, a także były pełne wartości odżywczych! Więcej...