Karczoch zwyczajny - właściwości, uprawa, zastosowanie

Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) jest wieloletnią rośliną zielną, której częścią jadalną są główki kwiatostanów. Upowszechniony w krajach o cieplejszym klimacie, głównie w rejonie śródziemnomorskim, w Polsce karczoch zwyczajny jest uprawiany wyłącznie amatorsko, jako roślina jednoroczna. Warto się nim zainteresować z racji na lecznicze i odżywcze właściwości karczocha. Zobacz jak wygląda uprawa karczocha na działce oraz jakie może mieć on zastosowanie w kuchni ale i w naszym... ogrodzie!

Karczoch zwyczajny - Cynara scolymus
Fot. pixabay

Karczoch zwyczajny - właściwości

Karczochy to wieloletnie rośliny zielne, które możemy uprawiać zarówno jako warzywa oraz rośliny ozdobne. Dorastają ponad 1,5 m wysokości. Atrakcyjną ozdobę rabat kwiatowych stanowią ich sztywne, zielone, łukowate, liście, podobne do liści ostu (stanowią dobre tło dla kwiatów). Wczesną jesienią pojawiają się dużych rozmiarów koszyczki kwiatowe. Jeśli ich nie zetniesz w celach spożywczych, pokryją się odcieniami od różu poprzez fiolet do błękitu. Wówczas docenisz walory ozdobne karczocha!

Najbardziej popularny w uprawie jako warzywo jest karczoch zwyczajny (Cynara scolymus). Jadalną częścią tej rośliny są kwiatostany - koszyczki z mięsistym dnem i mięsistymi okrywami. Do spożycia nadają się również bielone ogonki liściowe karczocha.

Uprawa karczocha zwyczajnego tej rośliny jest najbardziej popularna we Francji, Włoszech, Hiszpanii i USA. W Wielkiej Brytanii jest ona uprawiana wyłącznie w celach ozdobnych. W Polsce karczoch jest mało znanym przysmakiem, uprawianym niemal wyłącznie amatorsko. A szkoda, bo jest smaczny i bardzo zdrowy (polecany dla diabetyków).

Karczoch to pyszne warzywo
Fot. pixabay

Dzięki zawartej w nim substancji, zwanej cynaryną, karczoch ma właściwości żółciopędne, pomaga odtruwać organizm, chroni wątrobę i obniża poziom cholesterolu. Może być dobrym źródłem potasu, wapnia, magnezu oraz żelaza.

Mniej znany, choć niemniej atrakcyjny jest karczoch hiszpański (Cynara cardunculus), zwany także kardem. Kard jest uważany za dziko rosnącego przodka uprawnych form karczocha zwyczajnego.

Co różni te dwie rośliny? Gdy zobaczysz u kogoś kwitnące karczochy, możesz w łatwy sposób rozpoznać czy jest to karczoch zwyczajny czy karczoch hiszpański. Otóż u karczocha hiszpańskiego charakterystyczne listki, otaczające okrywę koszyczka kwiatowego, są zakończone kolczastymi wyrostkami. U karczocha zwyczajnego te kolczaste wyrostki nie występują.

Zioła na obniżenie cholesterolu
Zioła na obniżenie cholesterolu to doskonała alternatywa dla tradycyjnych leków stosowanych przez osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu lub problemami z układem krążenia. Oto 6 najlepszych ziół na obniżenie cholesterolu i dwa wspaniałe przepisy na herbatki z ziół obniżających poziom cholesterolu! Więcej...

Karczoch zwyczajny - uprawa

Karczoch zwyczajny może być uprawiany jako roślina 3-4-letnia lub jednoroczna. Uprawa karczocha jako rośliny jednorocznej jest łatwiejsza, gdyż roślinę ciężko jest ochronić przed przemarzaniem.

Uprawę karczochów rozpocznij od przygotowania rozsady w ogrzewanym tunelu foliowym lub szklarni. Jeżeli nie masz tunelu na działce, możesz to zrobić także w domu na parapecie okiennym. Do pracy przystępujemy w lutym. Do doniczek wypełnionych substratem torfowym (pH 6 do 6,5) wysiej po 2 lub 3 nasiona. Do momentu pojawienia się liścieni staraj się zapewnić temperaturę 25°C (potem temperaturę utrzymuje się w granicach 15 do 20°C). Gdy w doniczce pojawi więcej niż jedna siewka, pozostaw tę najsilniejszą.

Wysiew nasion w domu - krążki i doniczki torfowe
Pęczniejące krążki i doniczki torfowe Jiffy to doskonałe rozwiązanie dla osób wysiewających nasiona i samodzielnie produkujących rozsadę w domu, choćby na okiennym parapecie. Zapewniają siewkom idealne warunki wzrostu i nie ma obawy o uszkodzenie korzeni podczas przesadzania. Do większych doniczek lub na miejsce stałe do ogrodu rośliny wysadza się razem z krążkami, w których rosną. Więcej...

Jeżeli nasiona karczocha wysiewane były do wielodoniczek, po około miesiącu, w fazie dwóch liści właściwych, przepikuj siewki do doniczek o średnicy 8 cm. W maju rośliny wysadza się na zagony.

Grządki pod uprawę karczochów powinny znajdować się w miejscu osłoniętym od wiatru i dobrze nasłonecznionym. Gleba powinna mieć odczyn obojętny lub lekko zasadowy. Powinna być żyzna, przepuszczalna, głęboko uprawiona. Dobrze, jeżeli rok wcześniej była nawożona obornikiem.

Rozsadę posadź na głębokość 5 cm, w rozstawie 1x1 metr. Od tej chwili pamiętaj o regularnym podlewaniu. Obfite nawadnianie jest konieczne szczególnie latem, gdy jest gorąco i sucho. Konieczne jest także odchwaszczanie gleby pomiędzy roślinami. Gdy rozsada się przyjmie, warto zastosować dodatkowe nawożenie kompostem lub dobrze przekompostowanym obornikiem.

Karczoch zwyczajny uprawiany na działce
Fot. depositphotos

Jeżeli uprawiasz karczochy jako wieloletnie, co 3 lata rośliny trzeba odmładzać. Rozmnaża się je wówczas poprzez podział. Wiosną wykop rośliny i podziel za pomocą widełek, szpadla lub noża. Każda otrzymana po podziale roślina powinna mieć co najmniej po 2 pędy i silny system korzeniowy.

Zimowanie karczocha jednak nie zawsze się udaje. Części nadziemne przemarzają w naszym klimacie, ale wiosną roślina odżyje, jeżeli tylko ochronimy jej system korzeniowy. Zatem przed nadejściem zimy nasady pędów obsyp kopczykami z ziemi i okryj rośliny słomą.

Karczoch zwyczajny - zbiór i zastosowanie

Zbiór kwiatostanów karczocha w celach spożywczych przeprowadza się pod koniec lata, gdy jeszcze są zielone. Częścią jadalną są części główki kwiatostanów po usunięciu zewnętrznych stwardniałych łusek okrywy. Spożywa się mięsiste końce łuskowatych okryw kwiatostanu, sam kwiatostan, jego dno oraz krótki koniec łodygi. Można jeść po ugotowaniu w osolonej wodzie. W internecie znajdziesz sporo ciekawych przepisów na dania z karczochów, takie jak np. karczochy w sosie serowo-grzybowym.

Do spożycia nadają się również bielone ogonki liściowe karczocha. Bielenie przeprowadź we wrześniu. Zebrane młode liście (zbieramy sukcesywnie po 2 lub 3 z każdej rośliny) umieść w ciemnym pomieszczeniu i obsyp piaskiem lub ziemią. Po 3 do 4 tygodniach będą gotowe do spożycia.

Liście karczocha zwyczajnego można też bielić przed zbiorem, jeszcze na roślinie. Wówczas przygnij liście do pędu głównego i przywiąż. Potem rośliny owiń papierem nie przepuszczającym światła, pozostawiając swobodnie jedynie ich wierzchołki.

Przeczytaj również:

Bielenie warzyw - selera naciowego, endywii i szparagów
Bielenie warzyw przeprowadza się w celu poprawy ich walorów smakowych. Ma to sens jedynie w przypadku niektórych warzyw, min. selera naciowego, endywii, porów i szparagów. Zabieg ten polega na odbarwieniu nadziemnych części roślin (liści, ogonków liściowych, pędów) poprzez ograniczenie dochodzącego do nich światła. Więcej...

Topinambur, słonecznik bulwiasty - uprawa, właściwości, przepisy
Topinambur, inaczej słonecznik bulwiasty, może być traktowany zarówno jako roślina uprawna jak i ozdobna. W naszym klimacie topinambur bardzo dobrze rośnie. Wytwarza pożywne bulwy podziemne, które są nie tylko smaczne ale i zdrowe. Oto jak wygląda uprawa topinamburu w Polsce oraz właściwości, zastosowanie i przepisy na dania z topinamburu. Więcej...

Kiwano, ogórek kolczasty - uprawa w Polsce
Kiwano (Cucumis metuliferus) należy do rodziny dyniowatych. Pochodzi z tropikalnych rejonów kontynentu afrykańskiego, a u nas jest mało znaną rośliną egzotyczną, choć z powodzeniem można je uprawiać na działce. Oto podstawowe zasady uprawy kiwano - od wysiewu nasion po zbiór owoców i kilka pomysłów na ich wykorzystanie w kuchni. Więcej...

Opracowano na podstawie: C. Brickell, Wielka Encyklopedia Ogrodnictwa, MUZA SA, Warszawa 1994, s. 336-337, oraz Wielka ilustrowana encyklopedia roślin ogrodowych, Reader's Digest Przegląd Sp. z o.o., Warszawa 2004, s. 739; M. Białas, Uprawa Karczochów w Polsce, Hasło Ogrodnicze, Nr 9/2001.