Borówka czarna, jagoda leśna - właściwości lecznicze i uprawa

Borówka czarna, określana też jako jagoda leśna, jagoda czarna lub borówka czernica, jest krzewinką powszechnie spotykaną w polskich lasach i górach. Leśne jagody znajdziemy w przepisach na pyszne jagodzianki, pierogi i dżemy ale te zdrowe, bogate w antocyjany owoce wykorzystywane są także w ziołolecznictwie. Wyjaśniamy jakie są właściwości lecznicze jagody leśnej oraz czym różni się ona od borówki amerykańskiej. Sprawdź, czy uprawa borówki czarnej w ogrodzie to dobry pomysł!

Borówka czarna, jagoda leśna
Fot. CC0, Wikimedia Commons

Jak wygląda borówka czarna, czyli jagoda leśna?

Borówka czarna (Vaccinium myrtillus) jest wieloletnią, żyjącą do 30 lat kwasolubną krzewinką z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Zasięgiem występowania obejmuje obszary w Europie, Azji i Ameryce o klimacie umiarkowanym i arktycznym. W Polsce spotykana jest zarówno w runie lasów (głównie iglastych) porastających niziny jak i w górach.

Borówka czarna dorasta od 15-60 cm wysokości. Krzewinka jest mocno rozgałęziona i posiada pełzające kłącza, tworzące z czasem rozległe łany. Gałązki są zielone, kanciaste i nagie, starsze pędy mają barwę szarobrązową. Cienkie liście o jajowatym kształcie są na szczycie zaostrzone lub półokrągłe a na brzegach blaszki piłkowane. Od spodu liście jagody leśnej są jaśniejsze. W sezonie liście są zielone, jesienią czerwienieją a na zimę opadają.

Beczułkowate, zwykle pojedyncze kwiaty borówki czarnej zwisają na krótkich szypułkach. Wyrastają w kątach liści i pojawiają się od kwietnia do maja. Mają zielonkawobiały kolor z różowym odcieniem i są miododajne. Wydajność miodowa jagody leśnej może wynosić nawet do 100 kg miodu z 1 hektara.

Borówka czarna, jagoda leśna
Fot. Alina Zienowicz, Public domain, Wikimedia Commons

Od połowy czerwca pojawiają się granatowoczarne, kuliste jagody. Owoce borówki czarnej na skórce mają woskowy nalot, wewnątrz są purpurowe a ich sok mocno plami. Drobne nasiona rozsiewane są przez ptaki i zwierzęta, dla których czarne jagody są pokarmem.

Borówka czarna a amerykańska - różnice

Choć borówka czarna i amerykańska należą do tej samej rodziny wrzosowatych a ich owoce często nazywane są po prostu borówkami, należą do dwóch różnych gatunków roślin. Różnią się zarówno wyglądem, smakiem owoców jak i właściwościami odżywczymi.

Oto podstawowe różnice między borówką czarną a amerykańską:

1. Borówka amerykańska ma owoce większe i spłaszczone, natomiast owoce borówki czarnej są mniejsze i bardziej okrągłe.
2. Owoce borówki amerykańskiej mają niebieskofioletowy kolor i jasny, woskowy nalot na skórce. Owoce borówki czarnej również mają nalot ale ich barwa jest granatowoczarna.
3. Owoce borówki czarnej mają bardziej wyrazisty, słodko-kwaskowaty smak. Owoce borówki amerykańskiej są słodsze, ze względu na wyższą zawartość cukru.
4. Miąższ borówki amerykańskiej jest zielonkawobiały a barwnik znajduje się tuż pod skórką. U borówki czarnej miąższ zabarwiony jest w całości. Intensywne zabarwienie związane jest z zawartością antocyjanów, których u jagód leśnych jest więcej.
5. Sok borówki czarnej plami palce, usta i odzież, natomiast owoce borówki amerykańskiej nie plamią. Po przekrojeniu borówki amerykańskiej sok z niej nie wypływa.
6. Borówka amerykańska ma mniejszą ilość antyoksydantów niż borówka czarna, mniejszą ilość magnezu i wit. C ale większą wapnia i fosforu.
7. Różnice występują też w wyglądzie roślin. Krzewy borówki amerykańskiej mogą dorastać do 2,5 m wysokości, natomiast krzewinki borówki czarnej dorastają tylko do 60 cm.

Borówka czarna a amerykańska
Fot. pixabay

Borówka czarna, jagoda leśna - właściwości lecznicze i odżywcze

Leśne jagody od wieków wykorzystywane były w medycynie ludowej. Zarówno owoce jak i liście borówki czarnej mają zastosowanie w ziołolecznictwie oraz przemyśle spożywczym do sporządzania smakowitych przetworów, deserów, soków, nalewek czy mrożonek.

Te drobne, ciemne owoce zawierają sporo witamin, minerałów i bogactwo bioaktywnych związków roślinnych. Do najważniejszych należą antocyjany, które są silnymi antyoksydantami neutralizującymi szkodliwe działanie wolnych rodników. Dzięki temu czarne jagody mają działanie przeciwnowotworowe.

Właściwości lecznicze borówki czarnej związane są także z zawartymi w owocach garbnikami katechinowymi, kwasem ursolowym i fenolokwasami. W jagodach leśnych znajdziemy również witaminę A, C, PP, A, witaminy z grupy B oraz mikroelementy takie jak: magnez, wapń, fosfor, potas, siarkę, mangan i żelazo. Do bioaktywnych związków roślinnych zawartych w jagodach należy także kwercetyna o działaniu antyoksydacyjnym. W 100 g leśnych jagód jest 57 kcal, dlatego polecane są osobom dbającym o linię.

Czarne jagody zawierają wakcyninę o działaniu podobnym do insuliny (regulują poziom cukru we krwi), polecane są więc diabetykom. Stosuje się je profilaktycznie w leczeniu chorób związanych ze wzrokiem, dlatego powinny je spożywać osoby pracujące przy komputerach. Dobrze wpływają na układ sercowo-naczyniowy, wzmacniają naczynia krwionośne, wspomagają układ odpornościowy, mają działanie przeciwbakteryjne, są pomocne przy infekcjach gardła, dróg moczowych i przy hemoroidach. Mają działanie odtruwające, oczyszczają organizm z toksyn i innych szkodliwych substancji.

Owoce borówki czarnej
Fot. pixabay

Świeże jagody działają lekko przeczyszczająco, natomiast suszone - przeciwbiegunkowo. Suszone jagody stosuje się także do zwalczania pasożytów. W dawnych czasach leczono nimi groźny tyfus i polio a roztarte na papkę jagody pomagały goić się ranom.

W ziołolecznictwie bardzo cenne są także liście czarnej borówki bogate w garbniki i flawonoidy. Liście jagody leśnej posiadają właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne, dlatego stosuje się je do leczenia chorób układu moczowego oraz przy infekcjach jamy ustnej. Herbata z liści leśnych jagód obniża ciśnienie i reguluje poziom cukru we krwi. Ciekawostką może być fakt, że czarne jagody znalazły zastosowanie w przemyśle winiarskim. Intensywny barwnik w nich zawarty używany jest do barwienia win z ciemnych winogron.

Borówka czarna, jagoda leśna - uprawa

Uprawa borówki czarnej ma szanse powodzenia nawet na glebach dość ubogich w składniki pokarmowe. Ważne jest, by podłoże było wilgotne i kwaśne. Krzewinki te najlepiej rosną na stanowiskach półcienistych. Jagody leśne bujnie rozrastają się i obficie owocują w warunkach naturalnych ale można także spróbować stworzyć im zbliżone warunki np. w ogrodach typu leśnego, sadząc pod świerkami i sosnami, choć nie jest to zadanie łatwe i zdecydowanie lepsze efekty osiągniemy uprawiając nieco inne rośliny jagodowe, takie jak borówka amerykańska czy jagoda kamczacka.

Monika Chwała

Przeczytaj również:

• Jagody goji - właściwości, uprawa w Polsce, gdzie kupić sadzonki
• Borówka brusznica - uprawa w ogrodzie
• Odmiany borówki amerykańskiej. Która jest najlepsza i ma duże owoce?

Opracowano na podstawie:
1. W. Laskowska, Rośliny borów, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983, s. 94-95;
2. Mała Encyklopedia Leśna, PWN, Warszawa 1991, s. 40;
3. Gumowska I., Czy wiesz co jesz, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1985, s. 160-161;
4. J. Schulz, E. Überhuber, Leki z Bożej Apteki, Wydawnictwo „Znaki Czasu”, Warszawa 1991, s. 213-215;
5. Borówka wysoka, Praca zbiorowa pod redakcją dr Kazimierza Pliszki, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2022, s. 25-27.