Czarny bez - zastosowanie, odmiany, uprawa

Czarny bez (Sambucus nigra) to krzew powszechnie porastający nieużytki i przydroża - tak wszędobylski, że wiele osób uważa go za roślinę nieciekawą i nie godną uwagi. A szkoda, bo czarny bez zastosowanie może mieć w ogrodzie jako roślina ozdobna oraz źródło kwiatów, owoców i liści o cennych właściwościach leczniczych. Ponadto uprawa bzu czarnego jest bardzo łatwa. Zobacz jak wygląda bez czarny, poznaj najciekawsze odmiany ozdobne czarnego bzu i możliwości jego zastosowania w ogrodzie.

Czarny bez - Sambucus nigra - kwiaty

Jak wygląda czarny bez?

Czarny bez, określany też jako dziki bez czarny, w warunkach naturalnych przyjmuje formę rozłożystego krzewu i osiąga niejednokrotnie wysokość ponad 5 metrów, przez co w starszym wieku bardziej przypomina niskie drzewo o wielu pniach. Pędy tej rośliny pokryte są szarą, chropowatą, z wiekiem coraz bardziej spękaną korą.

Kwiaty czarnego bzu są pojedyncze i niepozorne, ale zebrane w duże baldachogrona o średnicy od 10 do 20 cm przyciągają z daleka wzrok. Ich aromat z daleka przyjemny dla nosa, po zbliżeniu się do rośliny staje się, delikatnie mówiąc, "męczący". Kwiaty bzu czarnego mają barwę białą i pojawiają się w okresie od czerwca do lipca, przyciągając wiele pszczół.

Owoce czarnego bzu pojawiają się w okresie od sierpnia do września i pozostają na roślinie jeszcze w październiku. Są kuliste, o średnicy do 8 mm, barwy ciemno fioletowej, niemal czarne. Od owoców właśnie pochodzi nazwa bez czarny. Stanowią one przysmak dla ptaków, które przy okazji na duże odległości rozsiewają nasiona bzu czarnego.

Liście bez czarny ma zielone, złożone z 3-9 (najczęściej 5) jajowatych, ostro piłkowanych listków osiągających do 9 cm długości. Liście bzu czarnego po roztarciu wydzielają duszący zapach, podobnie jak kwiaty.

Bez czarny - właściwości lecznicze

Właściwości lecznicze bzu czarnego sprawiają, że gatunek Sambucus nigra ma szerokie zastosowanie w ziołolecznictwie i medycynie naturalnej. Przydatne są zarówno kwiaty i owoce czarnego bzu, jak i liście tej rośliny.

Kwiaty czarnego bzu zawierają duże ilości flawonoidów, kwasów fenelowych i organicznych, a ponadto garbniki, olejek, śluzy, triterpeny, sterole i sole mineralne. Wykorzystuje się je przygotowując rozmaite preparaty lecznicze z kwiatów czarnego bzu.

W owocach bzu czarnego jest sporo glikozydów antocyjanowych, cukrów, pektyn, garbników, rzadkich kwasów organicznych (m.in. szikimowy), rutyny, a także witaminy C, witamin z grupy B i prowitaminy A. Za czarny kolor owoców odpowiada barwnik sambucyjanina, która wykazuje silne właściwości antynowotworowe, wspomagające odporność i układ krwionośny.

Owoce bzu czarnego posiadają cenne właściwości lecznicze
Fot. pixabay

Czarny bez - zastosowanie

Bez czarny zastosowanie ma przede wszystkim lecznicze. Z kwiatów czarnego bzu przygotowuje się napary wykorzystywane w leczeniu przeziębień, katarów i chorób reumatycznych. Mają one działanie moczopędne, napotne i przeciwgorączkowe, a także wykrztuśne. Jako surowiec zielarski kwiaty bzu czarnego zbiera się gdy rozkwitną ale jeszcze nie przekwitają. Ścina się je całymi baldachami i suszy w przewiewnym i suchym miejscu, rozkładając cienką warstwą. Suszenie kwiatów czarnego bzu pozwala zachować ich cenne właściwości lecznicze na długi czas.

Owoce czarnego bzu są znakomitym produktem do produkcji soków i konfitur wzmacniających odporność w czasie jesieni i zimy. Ponoć najlepsze są te, zbierane zaraz po pierwszych przymrozkach. Należy jednak pamiętać, iż świeżych owoców czarnego bzu nie wolno zjadać. Nadają się one do spożycia dopiero po zagotowaniu lub usmażeniu bez przykrycia. Jeżeli z owoców przyrządza się przetwory, takie jak kompoty, galaretki, dżemy, wina, to należy oddzielić od nich pestki, przecierając je przez sito. Zbiera się tylko owoce w pełni dojrzałe, najlepiej po pierwszym jesiennym przymrozku.

Uwaga!
Bez czarny ma owoce, które bardzo plamią, dlatego krzewu tego nie powinno się sadzić przy ścieżkach, ławkach ogrodowych oraz w pobliżu parkingów, gdzie sok owoców mógłby poplamić przechodniów i samochody.

Liście czarnego bzu, które nie są specjalnie ozdobne (u gatunku, bo o ciekawych liściach odmian ozdobnych, powiemy za chwilę) znajdują zastosowanie podczas sporządzania wszelkiego rodzaju maceratów i gnojówek ogrodniczych przydatnych do wzmacniania odporności uprawianych warzyw i kwiatów oraz do walki z niektórymi chorobami i szkodnikami. Dodatkową ich zaletą jest to, że poprzez swój specyficzny zapach wykazują właściwości odstraszające myszy, krety i nornice. Wystarczy garść pogniecionych liści czarnego bzu umieścić w zamieszkałej norce, a gryzonie lub kret się z niej ewakuują.

Bez czarny - Sambucus nigra - owoce
Fot. pixabay

Z liści bzu czarnego sporządzić wyciąg, który stosuje się przeciwko mszycom i gąsienicom bielinka kapustnika. W tym celu 1 kg świeżych lub 200g suszonych liści i kwiatów bzu moczy się w 10 litrach wody przez 24 godziny, a następnie rozcieńcza się wodą w stosunku 1:10. I jeszcze jedna, moim zdaniem największa zaleta liści bzu - rozkładając się, dostarczają one dużo materii organicznej, tym samym wzbogacając glebę w próchnicę.

W środowisku naturalnym bez czarny porasta wilgotne miejsca na glebach zasobnych w azot. Takie preferencje spowodowały, że czarny bez ma zastosowanie jako roślina wskaźnikowa, która swoją obecnością potwierdza dużą zasobność gleby zwłaszcza w związki azotowe.

Gnojówka, wywar, napar - ekologiczne środki ochrony roślin
Wiele roślin na działkach, w tym również powszechnie występujące chwasty, takie jak pokrzywa, mniszek lekarski czy skrzyp polny, możemy wykorzystać do samodzielnego przygotowania gnojówek i wywarów roślinnych, przydatnych do nawożenia i ochrony roślin. Dobre przykłady to wywar ze skrzypu na mączniaka czy gnojówka z pokrzyw na mszyce. Poznaj najlepsze przepisy na ekologiczne środki ochrony roślin i nawozy naturalne oraz dowiedz się jak je stosować. Więcej...

Gdzie posadzić czarny bez?

Bez czarny warto posadzić w centralnym punkcie ogrodu lub dużej rabaty, gdzie będzie wyglądać naprawdę okazale i wprowadzi do ogrodu wiejski charakter, dodając uroku całemu założeniu. Pod krzewami bzu można posadzić, a raczej wysiewać całymi garściami, drobne rośliny cebulowe, które wczesną wiosną dodadzą ogrodowi kolorów, lub pokusić się o założenie w podcieniu rabaty z paprociami lub leśnymi bylinami.

Uprawa czarnego bzu jest możliwa na całym terenie naszego kraju, gdyż czarny bez jest w pełni mrozoodporny i ma niewielkie wymagania. Dobrze rośnie na zwykłych, średnio żyznych glebach, najlepiej wilgotnych, zarówno na stanowiskach słonecznych jak i półcienistych. Aby zachować walory dekoracyjne krzewów czarnego bzu warto starsze pędy wycinać, a młodsze przycinać w połowie ich długości. Takie silne przycinanie bzu wykonuje się co 2-3 lata.

Lilak pospolity - odmiany, pielęgnacja, rozmnażanie
Obfite kwitnienie i piękny zapach roznoszący się w ogrodzie sprawiają, że lilak pospolity jest lubianym i chętnie uprawianym krzewem. Poza gatunkiem rodzimym dostępne są ciekawe ogrodowe odmiany lilaka pospolitego, których pachnące kwiaty zachwycają kolorem i kształtem. Zobacz jak wygląda pielęgnacja lilaka pospolitego oraz czy możliwe jest rozmnażanie lilaka w warunkach ogrodowych. Więcej...

Bez czarny - odmiany ozdobne

Jeśli ktoś woli rośliny bardziej ozdobne, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby posadzić ozdobne odmiany bzu czarnego. A jest z czego wybierać. Hodowcy dołożyli wielu starań, by wyhodować piękne odmiany gatunku Sambucus nigra. Przedstawiamy 7 ciekawych odmian czarnego bzu. Wszystkie są łatwe w uprawie i w pełni mrozoodporne.

Bez czarny 'Aureomarginata' - odmiana posiada liście o typowym kształcie i wielkości, ale na powierzchni blaszek rysuje się szeroki żółty margines, czasem zajmujący aż połowę szerokości liścia. Kwiaty w typowej dla bzu barwie białej można podziwiać od maja do lipca. Czarny bez odmiany 'Aureomarginata' rośnie niższy niż gatunek, więc znakomicie nadaje się do mniejszych ogródków przydomowych. Odmiana w pełni mrozoodporna.

Bez czarny 'Aurea' - odmiana o liściach w kolorze złota i wzroście równie silnym jak dziki gatunek. Osiąga do 3 m wysokości. Jest w pełni mrozoodporna i dobrze znosi warunki miejskie.

Bez czarny 'Laciniata' - roślina o bardzo ciekawych liściach, które są matowozielone, złożone z mocno powcinanych listków. Podobne liście ma klon palmowy, który jednak w naszym klimacie bywa kłopotliwy w uprawie. Dlatego dla osób, którym podoba się takie ulistnienie, bez czarny 'Laciniata' może okazać się lepszym wyborem. W porównaniu do innych odmian bzu czarnego, bez 'Laciniata' dobrze znosi stanowiska cieniste. Może zatem rosnąć zarówno w pełnym słońcu, półcieniu, jak i na stanowisku cienistym. Uchodzi za niewymagającą roślinę, doskonałą do sadzenia w miastach.

Bez czarny 'Eva' kwitnie na różowo
Fot. pixabay

Bez czarny 'Eva' - odmiana ta posiada liście powcinane, jak u odmiany 'Laciniata' ale dodatkowo są one ciemno puprpurowe. Roślinę wyróżniają też różowe kwiaty. Roślina bardzo dobra do sadzenia w miastach, w zestawieniach kolorystycznych z innymi krzewami.

Czarny bez 'Guincho Purple' - tę odmianę wyróżnia przede wszystkim ciekawe zabarwienie liści. Pierzaste liście wiosną i latem są ciemnopurpurowe, a jesienią czerwone. Kwiaty lekko różowe o bardzo intensywnym zapachu można podziwiać od czerwca do lipca.

Bez czarny 'Madonna' - roślina o zwartym pokroju, wyróżniająca się wolniejszym wzrostem oraz pierzastymi, jasnozielonymi liśćmi z nieregularną, szeroką białokremową obwódką. Odmiana mało wymagająca, dobrze rosnąca na każdej glebie ale nie lubiąca przesuszenia. Może rosnąć na każdym stanowisku, od w pełni słonecznego do cienistego.

Bez czarny 'Marginata' - odmiana określana też nazwą 'Variegata' posiada liście matowozielone w środku i ny białokremowe na brzegach. Kwitnie na kremowobiało od czerwca do lipca. Świetnie nadaje się do sadzenia na tle roślin o ciemnym ulistnieniu. Dorasta do 2,5 m wysokości, a zatem jest nieco niższa niż większość innych odmian bzu czarnego.

Czarny bez - rozmnażanie

Rozmnażanie czarnego bzu prowadzi się przez sadzonki zdrewniałe, cięte w okresie bezlistnym i ukorzeniane w wilgotnej glebie w lekkim cieniu. Na takie sadzonki, późna jesienią, po opadnięciu liści, pobiera się pędy roczne. Pobrane fragmenty pędów przycinamy w taki sposób, aby każda sadzonka miała 4-6 oczek. Sadzimy je głęboko, pozostawiając tylko 2 oczka nad ziemią. Sadzonki bzu czarnego ukorzeniają się dość szybko i po roku można je posadzić na miejsce docelowe. W ten sposób rozmnożony bez czarny obficie zaowocuje po 3-4 latach.

Bez czarny można też rozmnażać przez sadzonki zielne. Można je pobierać od połowy czerwca do połowy lipca z nowych przyrostów. Odcinek pędu powinien mieć 2-4 liście. Przed sadzeniem dolne liście się usuwa, pozostawiając tylko 2 górne. Rośliny po posadzeniu trzeba często zraszać aby zapewnić im odpowiednią wilgotność. W przeciwnym razie łatwo uschną. Z tego względu rozmnażanie bzu czarnego przez sadzonki zdrewniałe jest nieco łatwiejsze.

Jesienią można też wysiewać nasiona, które należy wydobyć z owców. Jednak rozmnażanie czarnego bzu z nasion wymaga najwięcej cierpliwości, a w przypadku odmian ozdobnych, rośliny nie powtórzą cech rośliny matecznej. Dlatego odmiany ozdobne bzu rozmnażamy wyłącznie z sadzonek.

Jak ciąć czarny bez?

Dla prawidłowego wzrostu i obfitego owocowania czarny bez wymaga regularnego cięcia.

Cięcie prześwietlające bzu czarnego prowadzi się po zbiorach owoców. Można je wykonać jeszcze jesienią, zaraz po zbiorze lub w okresie zimowym. Zasadniczo najlepszy termin przycinania czarnego bzu to właśnie miesiące zimowe. Unikajmy jednak cięcia w czasie dużych mrozów. Jeśli pogoda nie sprzyja, cięcie czarnego bzu można opóźnić do początku wiosny ale trzeba zdążyć zanim na roślinie zaczną się pojawiać liście.

Decydując się na cięcie czarnego bzu, warto wiedzieć, że najobficiej roślina ta owocuje na pędach dwuletnich. Naszym celem jest zatem usuwanie wszystkich pędów starszych oraz pędów dwuletnich, które szczyt owocowania mają już za sobą. Pędy te ścinamy dość krótko nad ziemią. W ich miejsce wiosną wybije kilka długopędów na wysokość od 1,2 do 2 m. To na nich w następnym roku obficie pojawią się owoce.

Optymalne warunki owocowania i wygodny zbiór owoców bzu czarnego zapewnimy sobie, gdy roślina będzie miała od 6-12 pędów jednorocznych i dwuletnich. Starszych pędów nie ma sensu utrzymywać na krzewie.

Nabierz pewności w przycinaniu roślin owocowych

Jeżeli nie masz pewności jak wykonać cięcie lub po prostu boisz się to robić, pomoże Ci fantastyczna książka „Szkoła cięcia 2” poświęcona przycinaniu drzew i krzewów owocowych.

Jest to druga część bestsellerowej książki „Szkoła cięcia”, w której Autorki Lucyna i Alicja Grabowskie w prosty i jasny sposób wyjaśniały tajniki cięcia roślin ozdobnych. Pierwszą książkę "Szkoła cięcia" za prosty język i wyraźne, dokładne rysunki pokochali posiadacze ogrodów w całej Polsce. Książka szybko stała się bestsellerem - 20 tysięcy sprzedanych egzemplarzy!

„Szkoła Cięcia 2” sprawi, że nabierzesz pewności w przycinaniu drzew i krzewów owocowych i nauczysz się tak ciąć rośliny, aby rosły zgodnie z Twoimi oczekiwaniami oraz obficie owocowały. Po lekturze tej książki prawdopodobnie całkowicie zmieni się Twoje podejście do cięcia roślin!

Przeczytaj również:

Berberys Thunberga, berberys zimozielony - odmiany i uprawa berberysów
Berberys to krzew o ozdobnych liściach, niezbyt wymagający, nadaje się do bardzo różnorodnych zastosowań. W ogrodach najchętniej sadzony jest berberys Thunberga i jego liczne odmiany. To krzew zrzucający liście na zimę ale wśród berberysów można też znaleźć berberys zimozielony. Oto najciekawsze gatunki i odmiany berberysów. Wybierz berberys do Twojego ogrodu i poznaj tajniki jego uprawy. Więcej...

Ostrokrzew - uprawa, rozmnażanie, choroby
Ostrokrzew to jeden z bardziej dekoracyjnych krzewów jaki możemy posadzić w ogrodzie. Nadaje się na stanowiska cieniste, do tego posiada zimozielone liście. Dowiedz się więcej o uprawie ostrokrzewu, jego rozmnażaniu a także chorobach. Te informacje zapewnią Tobie sukces w uprawie ostrokrzewu, który odwdzięczy się pięknymi czerwonymi owocami stanowiącymi doskonały element dekoracyjny na Boże Narodzenie. Więcej...

Krzewy ozdobne szczepione na pniu
Krzewy ozdobne szczepione na pniu to ciekawa propozycja dla wszystkich osób, które chcą aby ich ogród zachwycał niezwykłymi kształtami i formami roślin. Pozwalają uzyskać ciekawy efekt miniaturowych drzewek, które możemy uprawiać nawet na niewielkiej powierzchni małego ogródka przydomowego, tarasu czy balkonu. Przy tym uroczym wyglądzie ich pielęgnacja zazwyczaj jest bardzo łatwa. Oto najlepsze odmiany krzewów szczepionych na pniu! Więcej...