Kruszyna pospolita - właściwości lecznicze, zastosowanie, uprawa, odmiany

Kruszyna pospolita to krzew lub niewielkie drzewo powszechnie występujące na terenie naszego kraju. Jest niezwykle odporna, mało wymagająca i stanowi pożytek dla pszczół. Poznaj właściwości lecznicze kruszyny pospolitej i możliwości jej zastosowania. Podpowiadamy jak wygląda uprawa kruszyny w ogrodzie, a także jakie odmiany kruszyny pospolitej sprawdzają się najlepiej.

Kruszyna pospolita - Frangula alnus
Fot. depositphotos

Kruszyna pospolita (Frangula alnus) to gatunek należący do rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). Ze względu na niewielkie wymagania kruszyna jest szeroko rozpowszechniona na świecie. Występuje w lasach Afryki Północnej, Europy i północnych Chin. W stanie naturalnym kruszynę pospolitą można spotkać w lasach, zaroślach i na wilgotnych łąkach.

W Polsce kruszyna jest szeroko rozpowszechniona w całym kraju. Przez krótki okres czasu, w latach 2012 do 2014, była objęta częściową ochroną. Właściwości lecznicze kruszyny pospolitej doprowadziły do zbyt intensywnego pozyskiwania surowca i masowego niszczenia roślin.

Kruszyna pospolita - wygląd i zastosowanie

W stanie naturalnym kruszyna pospolita to okazały krzew lub drzewo dorastające do 7 m wysokości. Ma brunatną, ciemną i gładką korę, która po uszkodzeniu wydziela nieprzyjemny zapach. Kruszyna swoją nazwę zawdzięcza delikatnym i kruchym pędom.

Jajowate, matowe liście kruszyny pospolitej układają się na pędzie skrętolegle. Wierzchołek liścia jest zaostrzony, a blaszka wygięta do góry. Wyrastające w kątach liści drobne kwiaty kruszyny zebrane są w pęczki i pojawiają się w kwietniu. Kwitnienie trwa do lipca. Krzewy kruszyny to doskonałe rośliny miododajne, cenione przez pszczelarzy.

Kruszyna pospolita w czasie kwitnienia
Fot. depositphotos

Owoce kruszyny pospolitej to toksyczne pestkowce, które zjedzone w większej ilości (powyżej 20 owoców dla osoby dorosłej) wywołują torsje i biegunkę. Owoc zawiera 2-3 małe, ciemne nasiona. Pestkowce dojrzewają nierównomiernie i na jednej roślinie można dostrzec owoce w różnych kolorach: zielone, czerwone i fioletowe. Często w tym samych czasie na jednym krzewie dostrzec można zarówno kwiaty, jak i owoce. Owoce stanowią przysmak ptaków i za ich pomocą najczęściej się rozsiewają.

Kruszyna pospolita zastosowanie w ogrodnictwie ma niewielkie. Dobrze prezentuje się w nieformalnych ogrodach wiejskich lub leśnych. Ładnie komponuje się z takimi gatunkami jak: żurawina, czarny bez, jesion wyniosły, głóg, brzoza brodawkowata, czereśnia ptasia oraz karłowymi odmianami iglaków, takimi jak: tuja, jałowiec i jodła.

Owoce kruszyny pospolitej
Fot. depositphotos

Kruszyna pospolita - właściwości lecznicze

Doceniane są przede wszystkim właściwości lecznicze kruszyny pospolitej. Do celów leczniczych zbierana jest głównie kora kruszyny. Zawiera ona substancje gorzkie, alkaloidy, glikozydy, garbniki, skrobię, cukry, kwas askorbinowy, olej tłuszczowy i sole mineralne.

Wyciągi i napary z kory kruszyny mają działanie: przeczyszczające, żółciopędne, bakteriobójcze, rozkurczowe, przeciwpasożytnicze, przeciwzapalne, moczopędne. Odwar z kory kruszyny ma zastosowanie w zaparciach, zaburzeniach trawiennych, słabym wydzielaniu żółci, niewydolności krążenia, chorobach pęcherza moczowego, nerek i prostaty.

Korę kruszyny pospolitej zbiera się wczesną wiosną w okresie ruchu soków, z uprzednio ściętych młodych pędów i gałązek. W tym czasie kora dobrze schodzi z drewna. Surowiec można pozyskiwać w stanie naturalnym w miejscach wyrębów i przecinek prowadzonych przez administrację leśną lub po uzgodnieniu z zarządcą terenu.

Surowcem zielarskim jest kora kruszyny
Fot. depositphotos

Świeża kora kruszyny nie nadaje się do użytkowania, gdyż wywoła zatrucie, bóle brzucha i wymioty. Zanim będzie można ją wykorzystać, najpierw musi zostać wysuszona. W trakcie procesu suszenia traci swoje szkodliwe właściwości. Dobrze wysuszona kora kruszyny powinna się łatwo łamać. Swoje lecznicze właściwości zachowuje wówczas przez kilka lat.

Kora kruszyny suszona w temperaturze pokojowej jeszcze przez rok nie będzie mogła być stosowana. Możemy skrócić czas oczekiwania, jeśli wysuszymy ją przez 2 godziny w temperaturze 100°C (w suszarni ogrzewanej). W takim przypadku możemy ją wykorzystywać od razu po wysuszeniu.

Aby przygotować napar z kory kruszyny łyżeczkę rozdrobnionej kory wsypujemy do garnka, zalewamy szklanką wody i grzejemy na wolnym ogniu przez 15 minut. Pijemy 0,5 szklanki napoju wieczorem jako środek przeczyszczający.

Kruszyna pospolita - uprawa i wymagania

Uprawa kruszyny pospolitej nie sprawia żadnych problemów. Roślina ta szybko rośnie i udaje się prawie na każdym podłożu. Najlepiej rośnie na glebach ubogich w składniki pokarmowe, wilgotnych i kwaśnych. Preferuje stanowisko słoneczne lub półcieniste i osłonięte od wiatru. Krzewy kruszyny są całkowicie mrozoodporne (strefa mrozoodporności roślin 3) i bez problemu wytrzymują nawet ostre, mroźne zimy.

Wymagania kruszyny pospolitej są naprawdę niewielkie. Krzew ten nie potrzebuje nawożenia, osłony przed zimnem, ani cięcia.

Kruszyna pospolita - rozmnażanie

Rozmnażanie krzewów kruszyny wykonuje się z nasion. Zebrane w sierpniu świeże nasiona kruszyny pospolitej najlepiej wysiewać jesienią do zimnego inspektu lub szklarni. Wymagają wówczas okresu stratyfikacji, czyli przechłodzenia (w temperaturze 5°C). Można je też wysiać bezpośrednio do gruntu.

Jeśli nie mamy nasion świeżych, tylko już wysuszone, najpierw przez 1-2 miesiące musimy je przechłodzić. Wysiewamy je jak najwcześniej wiosną do zimnego inspektu lub nieogrzewanej szklarni. Gdy siewki wytworzą 1 lub 2 liście właściwe, przesadzamy je do pojedynczych doniczek. Młode rośliny można sadzić na miejsce stałe wiosną lub latem następnego roku.

Kruszyna pospolita - odmiany

W sprzedaży dostępne są 2 odmiany ozdobne kruszyny pospolitej:

Kruszyna pospolita 'Asplenifolia' - zwana kruszyną paprociolistną ze względu na delikatne, cienkie i karbowane liście. Zielone liście jesienią przebarwiają się na żółto. Ta odmiana kruszyny ma formę krzewiastą, choć często prowadzona jest w formie niewysokiego, dorastającego do 3 m drzewka. Delikatna, ażurowa korona przyciąga uwagę swą nietypową urodą.

Kruszyna pospolita 'Fine Line' - to niewysoki krzew o kolumnowym pokroju. Osiąga do 2 m wysokości. Zredukowane, nitkowate liście są delikatne i bardzo długie (do 10 cm). Blaszka liściowa jest karbowana i nieregularnie powcinana. Jesienią ciemnozielone liście przybierają atrakcyjną, żółtą barwę. Odmiana kruszyny pospolitej 'Fine Line' jest mało wymagająca w uprawie, nie potrzebuje cięcia ani nawożenia. Dobrze prezentuje się sadzona w formie szpalerów oraz w kompozycji z gatunkami o podobnych wymaganiach.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. Witt R., Przewodnik. Krzewy, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa, 1977, s. 114
2. Bachofer M., Mayer J., Drzewa, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa, 2007, s. 186
3. Pokorny J., Drzewa znane i mniej znane, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa, 1992, s. 148
4. Katalog roślin - drzewa, krzewy byliny, Agencja Promocji Zieleni Sp. z o.o., Warszawa, 2016, s. 178.

Przeczytaj również:

• Rokitnik zwyczajny - uprawa, właściwości lecznicze, zastosowanie
• Czeremcha - właściwości, odmiany, uprawa
• Dereń jadalny - właściwości, uprawa, odmiany
• Co można zrobić z żurawiny świeżej? Przepisy na przetwory