Dereń jadalny - właściwości, uprawa, odmiany

Dereń jadalny jest krzewem ozdobnym, atrakcyjnym przez cały rok. Wczesną wiosną pojawiają się na nim żółte kwiaty, pod koniec lata czerwone owoce, a jesienią ładnie przebarwiają się liście. Owoce derenia jadalnego cenione są za właściwości lecznicze, można z nich sporządzić słynną nalewkę "dereniówkę" i liczne przetwory. Zobacz jak wygląda uprawa derenia jadalnego i wybierz najlepszą odmianę derenia do Twojego ogrodu.

Dereń jadalny - owoce

Jak wygląda dereń jadalny

Dereń jadalny (Cornus mas) rośnie powoli. Ostatecznie osiąga wysokość nawet do 7 m, tworząc rozłożysty krzew o kulistej koronie. Jesienią jego liście przebarwiają się na kolor bladoróżowy do pomarańczowego. Dereń ten zaczyna kwitnąć już w lutym, jeszcze zanim ukażą się liście. Wczesne odmiany rozpoczynają owocowanie w połowie sierpnia, późne zaś w październiku. Szczególne walory ozdobne posiada dereń jadalny 'Variegata', który zachwyca czerwonymi przebarwieniami i ciekawą, kremową obwódką liścia. Krzewy te mogą być sadzone pojedynczo, chodź świetnie sprawdzają się również sadzone jako żywopłoty.

Dereń jadalny - jak smakuje

Bardzo cenną cechą biologiczną derenia jest brak przemienności w owocowaniu. Owoce derenia jadalnego charakteryzują się słodko-kwaśnym smakiem. Można je spożywać na surowo, a także dodawać do wypieków lub deserów. Są też świetnym składnikiem na przetwory - dżemy, konfitury, syropy, nalewki. Suszone mogą stanowić przyprawę do marynat. Nie w pełni dojrzałe, po ukiszeniu, przypominają oliwki. Bardzo ceniona jest otrzymywana z nich nalewka, tzw. dereniówka.

Dereń jadalny - właściwości lecznicze

Owoce derenia jadalnego posiadają liczne właściwości lecznicze. Zawierają dużo witamin z grupy C, P, A, makro- i mikroelementów, cennych składników niezbędnych do prawidłowego działania naszego organizmu. Pomóc mogą m. in w dolegliwościach trawiennych. Liście, kora i korzenie derenia jadalnego są cennymi surowcami farmaceutycznymi.

Dereń jadalny - uprawa

Dereń jadalny jest rośliną o niewielkich wymaganiach uprawowych. Preferuje stanowisko zaciszne, słoneczne do półcienistego. Uprawa derenia jadalnego udaje się na glebach średnio żyznych, piaszczysto-gliniastych, zasobnych w wapń. Gleba powinna być stale umiarkowanie wilgotna, o odczynie obojętnym lub zasadowym. Dereń gorzej znosi gleby kwaśne.

Termin sadzenia derenia jadalnego zależy od tego, czy wybieramy sadzonkę z gołym korzeniem czy też uprawianą w pojemniku. Jeśli kupiliśmy roślinę z gołym korzeniem, sadzimy ją wczesną wiosną lub jesienią, przycinając korzenie na długość ok. 15 cm. Podobnie postępujemy z pędami. Rośliny w pojemnikach sadzić możemy natomiast przez cały okres wegetacyjny.

Dereń jadalny - kwiaty

Przygotowanie dołu do sadzenia derenia jadalnego polega na umieszczeniu w nim ziemi próchnicznej, zwięzłej, aby zatrzymała wodę i składniki pokarmowe. Jeśli rośliny są przesuszone, można zanurzyć ich korzenie w wodzie na kilka minut. Kolejno umieszczamy rośliny w dole na takiej głębokości, na jakiej rosła. Po posadzeniu ziemię ubijamy dookoła rośliny i podlewamy.

Innymi zabiegami pielęgnacyjnymi związanymi z uprawą derenia jadalnego są: nawożenie i cięcie. Nawożenie derenia jadalnego ograniczamy do minimum (początek sezonu wegetacyjnego). Krzew dobrze reaguje na nawozy organiczne, np. obornik.

Dereń jadalny - cięcie

Cięcie derenia jadalnego należy przeprowadzić wiosną po kwitnieniu, prześwietlając koronę i wycinając zagęszczające się gałęzie. Aby zapobiec starzeniu się derenia jadalnego należy co dwa, trzy lata wycinać u nasady kilka najstarszych pędów. Nowe pędy będą lepiej się rozwijać, liczba kwiatów będzie większa, a w konsekwencji uzyskamy więcej cennych owoców.

Jeśli mamy zamiar uformować żywopłot z derenia jadalnego, musimy pamiętać o przeprowadzeniu cięcia już w pierwszym roku. Główne cięcie żywopłotu przeprowadza się pod koniec zimy lub na rzedwiośniu, w okresie wegetacji możliwe jest cięcie korekcyjne. Krawędzie boczne powinny tworzyć trapez, aby dolne części rośliny dostawały więcej światła i mogły się odpowiednio rozwijać.

Dereń jadalny - odmiany

Odmiany derenia jadalnego są plenne, odporne na mróz i mogą być uprawiane w całej Polsce.

Prym w uprawie derenia jadalnego wiedzie od lat Ukraina. Cały czas prowadzone są prace hodowlane nad tym gatunkiem. Pojawiają się nowe, ciekawe odmiany derenia jadalnego. Oprócz ukraińskich odmian derenia, znane są także odm. bułgarskie ('Kasalnak', 'Shumensky'), czeskie ('Sokolnicky', 'Ruzynsky'), słowackie ('Devin', 'Titus', 'Santana'), austriackie - 'Jolico'. Ta ostatnia wchodzi w owocowanie nawet na jednorocznych szczepach. Jej owoce są duże, barwy ciemnoczerwonej. Dojrzewają jako jedne z ostatnich na przełomie września i października.

Poniższa tabela przedstawia najbardziej cenne ukraińskie odmiany derenia jadalnego.

Wśród tego gatunku wyselekcjonowano też aż piętnaście odmian polskich derenia jadalnego. Z tego osiem zarejestrowano. Są to: 'Bolestraszycki', 'Dublany', 'Paczoski', 'Szafer', 'Florianka', 'Podolski', 'Słowianina'. Największe owoce mają odmiany: 'Bolestraszycki', 'Dublany', 'Florianka', 'Szafer', 'Swietłana', najmniejsze zaś 'Juliusz'. Poniższa tabela przedstawia polskie odmiany derenia jadalnego.

Dereń jadalny - rozmnażanie

Dereń jadalny można rozmnożyć z nasion, z sadzonek zielnych lub półzdrewniałych. Na większą skalę dereń jadalny rozmnaża się przez okulizację (na początku sierpnia) lub szczepienie na dzikich siewkach dereni.

Przy rozmnażaniu derenia z nasion, siewki mogą nie powtarzać cech rośliny matecznej i w owocowanie wchodzą dopiero po kilkunastu latach. Przy rozmnażaniu derenia z sadzonek zielnych (pobieranych na początku czerwca) nie wszystkie odmiany ukorzeniają się równie łatwo. Z tego względu do amatorskiego rozmnażania derenia jadalnego najczęściej wykorzystuje się sadzonki półzdrewniałe.

Sadzonki półzdrewniałe derenia jadalnego pobiera się w drugiej połowie czerwca. Powinny mieć po 2-3 węzły i 10-15 cm długości. Zanurzamy je w ukorzeniaczu i umieszczamy na 2-3 cm głębokości w podłożu o odczynie około 5 pH, złożonym z torfu wysokiego i perlitu (w proporcji 1:1). Podczas ukorzeniania wymagana jest wysoka wilgotność powietrza, dlatego sadzonki zrasza się, lub okrywa folią aby utrzymać wilgotność i regularnie podlewa. Sadzonki derenia jadalnego powinny zimować w pomieszczeniu lub szklarni o temperaturze dodatniej. Na miejsce stałe wysadza się je wiosną, gdy ziemia odmarznie lub dopiero jesienią.

mgr inż. Joanna Białowąs

Przeczytaj również:

• Dereń kousa - odmiany, uprawa, cięcie, rozmnażanie
• Dereń pagodowy - odmiany, uprawa, cięcie
• Jagoda goji - właściwości, uprawa w Polsce, gdzie kupić sadzonki
• Świdośliwa lamarcka - uprawa, sadzenie, pielęgnacja
• Jagoda kamczacka - odmiany, uprawa, sadzenie, rozmnażanie

Opracowano na podstaie: Bąbelowski P., Piękne liście derenia, Mój piękny ogród, Wydawnictwo Burda Media Polska Sp. z o. o., s. 33; Piórecki A., Polskie odmiany derenia jadalnego, Mój piękny ogród, Wydawnictwo Burda Media Polska Sp. z o. o., s. 64-66; Bartels A., Wszystko o drzewach i krzewach - 1500 drzew i krzewów do ogrodu, Świat Książki, s. 94; Muras P., Katalog roślin - drzewa, krzewy, byliny, Agencja Promocji Zieleni Sp. z o. o., s. 77; Klimienko S., Ukraińskie odmiany derenia jadalnego, Szkółkarstwo 4/2004, Plantpress Sp. z o.o.; Kucharska A., Związki aktywne owoców derenia, UWP Wrocław 2012, s.11. Fot. Wouter Hagens i AnRo2, własność publiczna, źródło: Wikimedia Commons.