Czeremcha - właściwości, odmiany, uprawa
Czeremcha to pospolicie występująca w Polsce, pięknie kwitnąca i pożyteczna roślina o jadalnych owocach. Przedstawiamy najpopularniejsze gatunki czeremchy, takie jak czeremcha zwyczajna, czeremcha amerykańska i czeremcha wirginijska, a także ich piękne odmiany polecane do sadzenia w ogrodach. Poznaj właściwości lecznicze czeremchy, jej zastosowanie w ogrodnictwie oraz wymagania co do uprawy.
Czeremcha amrykańska - owoce
Fot. depositphotos
Czeremcha - właściwości i zastosowanie
Do rodzaju czeremcha (Padus) zaliczamy około 20 gatunków występujących przede wszystkim w Europie, Azji i Ameryce. Czeremcha, dawniej traktowana jako odrębny rodzaj roślin, obecnie jest ujmowana jako podrodzaj w obrębie rodzaju śliwa (Prunus).
Te dekoracyjne rośliny mogą przybierać formę drzew lub dużych krzewów, dorastających nawet do 10 metrów wysokości. Poza zastosowaniami ozdobnymi, dzięki niewielkim wymaganiom glebowym, odporności na zanieczyszczenia oraz szybkiemu krzewieniu się, czeremchy mają zastosowanie w rekultywacji terenów poprzemysłowych. W naszym kraju najczęściej spotykane są:
- czeremcha zwyczajna (Prunus padus, syn. Padus avium),
- czeremcha amerykańska (Prunus serotina),
- czeremcha wirginijska (Prunus wirginiana).
Przed omówieniem zastosowania i właściwości czeremchy, warto wyjaśnić czy owoce czeremchy są jadalne, czy też może trujące, jak niektórzy twierdzą. Otóż, podobnie jak pestki popularnych moreli, brzoskwiń czy wiśni, również pestki czeremchy zawierają amygdalinę - związek cyjanogenny, z którego uwalnia się cyjanowodór. Wystarczy jednak pozbyć się pestki i owoce można bezpiecznie spożywać nawet na surowo. Wyraziste w smaku, słodko-gorzkie owoce czeremchy znalazły zastosowanie do wyrobu dżemów, konfitur czy nalewek.
Warto docenić właściwości lecznicze czeremchy. Jej owoce zawierają szereg cennych dla zdrowia substancji, takich jak witamina C, potas, fosfor, wapń, antocyjany, flanowonoidy, karotenoidy, rutyna czy błonnik.
Dzięki dużej zawartości pektyn owoce czeremchy mają zastosowanie przy zatruciach pokarmowych czy biegunkach. Wspomagają pracę wątroby, mają właściwości antybakteryjne, ściągające, przeciwgrzybicze oraz łagodzące bóle menstruacyjne. Zapobiegają szeregowi chorób cywilizacyjnych, jak np. cukrzyca, miażdżyca, udar mózgu.
Czeremcha zwyczajna - Prunus padus
Fot. depositphotos
Ale zastosowania lecznicze mają też inne części tej rośliny. Wyciąg z owoców czeremchy, napar z kory lub kwiatów wykazują działanie przeciwzapalne, wzmacniające odporność, przeciwkaszlowe, uspokajające i moczopędne. Dzięki lotnym związkom glikozydów w medycynie ludowej liście czeremchy to skuteczny środek przeciwko ukąszeniom owadów.
Poza walorami zdrowotnymi, czeremcha może być stosowana jako roślina ozdobna, choć należy rozsądnie wybierać dla niej stanowisko, gdyż wytwarza liczne odrosty korzeniowe. Niskie odmiany czeremchy nadają się na szpalery i nieformalne żywopłoty. Ze względu na okazały pokrój, czeremchy dobrze prezentują się sadzone pojedynczo jako rośliny soliterowe.
Czeremcha zwyczajna w czasie kwitnienia
Fot. depositphotos
Czeremcha - gatunki i odmiany
Czeremcha zwyczajna (Prunus padus) - znana również pod innymi, ludowymi nazwami - śliwa kocierpka, trzemcha albo smrodynia to najpopularniejszy u nas gatunek czeremchy. Występuje w całej Europie, a także w Azji Mniejszej i w zachodniej Syberii. W Polsce często można ją spotkać w stanie naturalnym w wilgotnych lasach nad brzegami rzek, jezior lub innych zbiorników wodnych.
Ciemna kora i duże, eliptyczne i drobnopiłkowane liście czeremchy zwyczajnej wydzielają specyficzny zapach odstraszający owady. Na przełomie maja i kwietnia pojawiają się białe, mocno pachnące kwiaty, zebrane w obfite grona, będące największą ozdobą czeremchy. Po przekwitnięciu czeremcha zwyczajna zawiązuje nieduże, kuliste, ciemne owoce, będące źródłem pożywienia wielu gatunków ptaków i zwierząt. Dzięki właściwościom korzeni do pobierania wody i szybkiej transpiracji wody przez liście, czeremcha zwyczajna ma zastosowanie do osuszania podmokłych terenów.
Odmiany ozdobne czeremchy zwyczajnej
Czeremcha zwyczajna 'Albertii' - odmiana o jajowatym pokroju, osiągająca wysokość 8 - 10 m. Kwitnie obficie w kwietniu i maju. Białe kwiaty zebrane są zwisające grona o długości do 18 cm. Nadaje się zwłaszcza do małych ogrodów, ulic, parków i ogrodów publicznych.
Czeremcha zwyczajna 'Colorata' - ciekawa odmiana czeremchy o różowych, pięknie pachnących kwiatach. Dorasta do 10 m wysokości.
Czeremcha zwyczajna 'Colorata'
Fot. depositphotos
Czeremcha zwyczajna 'Plena' - osiąga wysokość 7-14 m. Ciemnozielone liście jesienią przebarwiają się na pomarańczowo i czerwono. Odmiana odznacza się pięknymi, dużymi, pełnymi kwiatami o silnym, miodowym zapachu przyciągającym owady.
Czeremcha zwyczajna 'Watereri' - odmiana o luźnej koronie i liściach jesienią przebarwiających się na żółto i pomarańczowo.
Czeremcha zwyczajna 'Nana' - tworzy kulistą, gęstą i bardzo regularną koronę. Osiąga wysokość do 3-4 m. Liście długości do 8 cm, ciemnozielone, piłkowane na brzegu, jesienią przebarwiają się na pomarańczowo. Może być szczepiona na pniu i wykorzystywana jako drzewo uliczne podobnie jak inna odmiana o nazwie 'Red Ball'.
Czeremcha amerykańska - Prunus serotina
Fot. depositphotos
Czeremcha amerykańska Prunus serotina - nazywana bywa również czeremchą późną ze względu na okres owocowania przypadający na przełom września i października. Pochodzi z Ameryki Północnej. W Polsce można ją spotkać na terenie całego kraju. Szybo rośnie i rozprzestrzeniając się wypiera rodzime gatunki, zaburzając przez to ekosystem siedliskowy. Dorasta do 25-30 m wysokości. Jej liście są zaostrzone, drobno piłkowane, z wierzchu błyszczące i ciemnozielone, a od spodu jasnozielone. Jesienią przebarwiają się na żółty lub miedziany kolor. Groniaste kwiatostany są mniejsze niż u czeremchy zwyczajnej i wzniesione. Owoce czeremchy amerykańskiej są większe i słodsze niż u innych gatunków.
Czeremcha amerykańska - Prunus serotina
Fot. depositphotos
Czeremcha amerykańska 'Żółwin' - to ciekawa Polska odmiana. Jej bardzo słodkie owoce pojawiają się późno, bo we wrześniu i utrzymują się na drzewie do października. Pomarszczone przypominają w smaku rodzynki.
Czeremcha wirginijska (Prunus wirginiana) - to gatunek północnoamerykański w stanowisku naturalnym będący drzewem lub dużym krzewem liściastym, osiągającym od 3 do 10 m wysokości. Tworzy zwykle kilka krótkich, nierównych pni, z których już od dołu wyrastają gałęzie. Jej owoce nie zawierają zbyt wiele amigdaliny i dlatego nie istnieje groźba powstawania cyjanowodoru, więc mogą być bez obaw spożywane bez obróbki termicznej. W Polsce, podobnie jak czeremcha amerykańska, jest gatunkiem inwazyjnym. Spotykane są dwie odmiany tego gatunku czeremchy:
Czeremcha wirginijska 'Lee' - to silnie rosnąca odmiana z żółtymi owocami dojrzewającymi w drugiej połowie lipca. Nadają się na przetwory.
Czeremcha wirginijska 'Shubert' - to niewielkie drzewo o luźnej koronie i ładnych liściach zmieniających kolor na wiśniowopurpurowe.
Czeremcha wirginijska - Prunus wirginiana
Fot. Nadiatalent, domena publiczna, Wikimedia Commons
Czeremcha - uprawa
Wszystkie gatunki czeremchy to rośliny mało wymagające i łatwe w uprawie. Preferują żyzne, próchnicze, umiarkowanie wilgotne gleby i słoneczne oraz półcieniste stanowiska, ale potrafią przystosować się też do gorszych warunków. Dobrze znoszą suszę oraz okresowe zalanie i są całkowicie mrozoodporne. Najpopularniejsza u nas czeremcha zwyczajna należy do strefy mrozoodporności roślin 3, czeremcha amerykańska - do strefy 4, zaś czeremcha wirginijska - do strefy 5A. Wszystkie zatem mogą być sadzone na terenie całej Polski.
Czeremcha - cięcie
Żeby czeremcha zachowała żądany pokrój i kształt wymaga regularnego cięcia oraz formowania. Jest to tym bardziej konieczne, że roślina co roku silnie przyrasta zarówno wzwyż, jak i wszerz.
Cięcie główne czeremchy wykonuje się w okresie bezlistnym. Najlepiej pod koniec zimy, gdy nie ma już mrozów. Wycina się całkowicie gałęzie obumarłe, uschnięte i uszkodzone, wycina się też pędy rosnące pionowo ku górze, gałęzie krzyżujące się ze sobą, a także prześwietla się koronę, jeśli jest nadmiernie zagęszczona. Podczas silnego cięcia uważajmy aby zachować symetrię rośliny.
Drugie cięcie czeremchy wykonujemy w sezonie wegetacyjnym. To przycinanie czeremchy najlepiej wykonać zaraz po kwitnieniu, zanim zawiążą się pąki na przyszły rok. Zazwyczaj ten termin cięcia przypadnie pod koniec wiosny lub na początku lata, w zależności od gatunku czeremchy i warunków klimatycznych. Nieplanowane siewki wyrastające w pobliżu należy usuwać zanim ich korzenie się nie rozrosną.
Czeremcha - rozmnażanie
W przypadku roślin czystych gatunkowo rozmnażanie czeremchy wykonuje się z nasion, które wysiewa się do zimnych inspektów. Po zimowej stratyfikacji wiosną nasiona skiełkują i wydadzą siewki, które przesadza się jesienią. Łatwym i możliwym do wykonania w warunkach amatorskich sposobem rozmnażania czeremchy jest przygotowanie sadzonek z wytwarzanych odrostów korzeniowych. Gdy rośliny z odrostów ukazują się nad ziemią, lekko je podkopujemy, podrywamy ku górze i odcinamy szpadlem od korzenia rośliny matecznej. Ozdobne odmiany czeremchy rozmnaża się poprzez szczepienie na podkładkach.
mgr inż. Anna Błaszczuk
Opracowano na podstawie:
1. Bahofer M., Mayer J., Drzewa. Spotkania z przyrodą, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2007, s. 102-103;
2. Kremer B., Leksykon przyrodniczy. Drzewa, Świat Książki, Warszawa, 1996, s. 194;
3. Pokorny J., Drzewa znane i mniej znane, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1992, s. 106;
4. Atlas. Rośliny lecznicze, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1993, s. 91;
5. Kaczmarczuk R., Na tropach czeremchy w Wszechświat 4-6/2012.
Przeczytaj również:
Świdośliwa lamarcka - uprawa, sadzenie, pielęgnacja
Świdośliwa lamarcka jest polecana do sadzenia w ogrodach działkowych i przydomowych z racji na wysoką mrozoodporność i niskie wymagania glebowe. Wiosną zdobią ją śliczne kwiaty, a jesienią pięknie przebarwiają się liście. Atrakcyjne są też owoce świdośliwy, nieco przypominające borówkę amerykańską. Więcej...
Dereń jadalny - właściwości, uprawa, odmiany
Dereń jadalny jest krzewem ozdobnym, atrakcyjnym przez cały rok. Wczesną wiosną pojawiają się na nim żółte kwiaty, pod koniec lata czerwone owoce, a jesienią ładnie przebarwiają się liście. Owoce derenia jadalnego cenione są za właściwości lecznicze, można z nich sporządzić słynną nalewkę "dereniówkę" i liczne przetwory. Więcej...
Rokitnik zwyczajny - uprawa, właściwości lecznicze, zastosowanie
Rokitnik zwyczajny to liściasty krzew o dekoracyjnych owocach. Doskonale odnajduje się w trudnych warunkach, jest łatwy w uprawie, a do tego cenione są właściwości lecznicze rokitnika. Zobacz jak wygląda uprawa rokitnika zwyczajnego w ogrodzie. Więcej...
