Macierzanka - właściwości, zastosowanie, uprawa
Macierzanka (Thymus) to rodzaj roślin obejmujący kilkaset gatunków. 10 z nich występuje w Polsce. Wszystkie - w tym bardzo popularny tymianek oraz macierzanka zwyczajna - poza walorami estetycznymi mają również właściwości lecznicze oraz przyprawowe. Poznaj najpopularniejsze gatunki i odmiany macierzanki polecane do ogrodów. Podpowiadamy jakie są właściwości lecznicze macierzanki, jakie jest zastosowanie tej rośliny oraz jak wygląda uprawa i rozmnażanie macierzanki w ogrodzie.
Macierzanka zwyczajna - Thymus pulegioides
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons
Jak wygląda macierzanka?
Macierzanki należą do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) i występują na terenie Europy, Afryki i Azji. Przybierają formę zimozielonych krzewinek lub niskich krzewów o zwartym pokroju. Dorastają do 50 cm wysokości. Mają niewielkie liście owalne albo równowąskie o blaszce całobrzegiej lub ząbkowanej. Niewielkie kwiaty wargowe zebrane są w główki lub kłosy i pojawiają się wiosną i latem. Wszystkie gatunki macierzanek mają właściwości lecznicze ze względu na wysoką zawartość olejku eterycznego.
Gatunki i odmiany macierzanki
Spośród 10 gatunków macierzanki występujących w Polsce, kilka zasługuje na szczególną uwagę. Zarówno ze względu na mnogość ciekawych odmian jak i ich zastosowanie.
Macierzanka tymianek (Thymus vulgaris) - jest krzewinką wysokości 10-40 cm o wzniesionych pędach porośniętych szaro owłosionymi liśćmi. Drobne kwiaty w odcieniach fiolety i różu zebrane są w groniaste, długie kwiatostany.
Tymianek pospolity - Thymus vulgaris
Fot. depositphotos
Macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum) jest niewysoką (5-15 cm) krzewinką o cienkich, płożących się pędach porośniętych niewielkimi liśćmi. Roślina ta kwitnie od czerwca do września drobnymi, pachnącymi kwiatami.
Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum
Fot. depositphotos
Macierzanka cytrynowa (Thymus citriodorus) - osiąga wysokość do 30 cm. Jej rozgałęzione, pokładające się pędy porośnięte są niewielkimi, lancetowatymi liśćmi. Jest to roślina miododajna kwitnąca od maja do późnej jesieni. Wyróżnia się intensywnym, cytrynowym zapachem. Szczególnie popularna jest odmiana macierzanki cytrynowej 'Aureus' o jasnych zółto-zielonych liściach.
Macierzanka cytrynowa 'Aureus' - Thymus citriodorus
Fot. depositphotos
Macierzanka zwyczajna (Thymus pulegioides) - to półkrzew występujący na terenie całej Polski, porastający łąki i murawy. Ma rozłożysty pokrój i osiąga wysokości około 30 cm. Rozgałęzione, owłosione pędy porośnięte są jajowatymi, niewielkimi listkami. Na szczytach pędów późną wiosną lub latem pojawiają się delikatne grzbieciste kwiaty tworzące nieregularne, okółkowe, kwiatostany.
Macierzanka zwyczajna 'Foxley' - Thymus pulegioides
Fot. depositphotos
Macierzanka wczesna Thymus praecox - w stanie naturalnym jest rzadko spotykana, natomiast dzięki ciekawym odmianom jest lubiana przez ogrodników. Za sprawą płożących się pędów tworzy gęste, niskie dywany idealne do zadarniania. Nowe odmiany jak np. macierzanka wczesna 'Purple Beauty' zachwycają zarówno obfitym kwitnieniem, jak i intensywnością barw. Są również bardziej odporne i szybciej się rozrastają.
Macierzanka wczesna - Thymus praecox
Fot. depositphotos
Polecane do ogrodów odmiany macierzanek przedstawiamy w tabeli. Różnią się wysokością, kolorem liści i kwiatów oraz terminem kwitnienia. Pod tabelą udostęniamy link do pobrania wersji do wydrukowania :-)
Pobierz zestawienie odmian macierzanki w wersji do wydrukowania:
Macierzanka - zastosowanie
Niskie, dywanowe odmiany macierzanek znajdują zastosowanie do zadarniania przestrzeni pod drzewami lub wysokimi krzewami lub wypełniania miejsc pomiędzy kwitnącymi latem bylinami, takimi jak lawenda czy krwawnik. Wypełniają szczeliny pomiędzy płytami chodnikowymi czy kostką brukową, stanowiąc zielone, pachnące spoiwo.
Niskie macierzanki nadają się do obsadzania skalniaków czy murków, gdzie królują w towarzystwie takich roślin jak: rozchodnik, smagliczka, żagwin, floks szydlasty czy dzwonek karpacki. Na rabatach tworzą efektowne zestawienia z niewysokimi iglakami, pięciornikami lub goździkami.
Macierzanki sadzone w pojemnikach wraz z innymi roślinami, najczęściej wieloletnimi np. pelargoniami, werbenami, goździkami, szałwiami czy miętami, stanowią oryginalną ozdobę balkonów i tarasów.
Intensywny zapach olejków eterycznych macierzanki odstrasza mrówki, mszyce, ślimaki, bielinka kapustnika, bielinka rzepnika, piętnówkę kapustnicę i połyśnicę marchwiankę. Warto, więc w swoim ogrodzie znaleźć miejsce dla tych pożytecznych roślin, chroniąc tym samym rośliny przed szkodnikami.
Macierzanka - właściwości lecznicze i kosmetyczne
Spośród macierzanek uprawianych w naszym kraju to macierzanka zwyczajna, macierzanka piaskowa i tymianek są najbardziej wartościowe i najczęściej wykorzystywane w celach leczniczych i kosmetycznych. Olejki eteryczne zawarte w macierzankach znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym. Zawierają między innymi karwakrol, tymol, cytral, linalol i flawonoidy. Działając silniej niż antybiotyki wykazują właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, wykrztuśne, rozkurczowe i żółciopędne.
Ziele macierzanki piaskowej
Fot. depositphotos
Wewnętrznie olejek tymiankowy stosowany jest głównie w chorobach układu oddechowego, moczowego oraz pokarmowego. Jako składnik syropów na kaszel działa wykrztuśnie i rozkurczowo. W kosmetyce stanowi składnik preparatów do włosów: oczyszcza i dezynfekuje skórę głowy oraz wzmacniają włosy. Zapobiega łupieżowi. Używany jest również do produkcji past do zębów oraz płynów do płukania ust. Ziele tymianku stosowane jest także w kuchni jako przyprawa ceniona za intensywny, gorzkawy smak.
Macierzanka zwyczajna oraz macierzanka piaskowa mają podobne właściwości lecznicze jak tymianek, jednak ich działanie jest słabsze. Wykazują właściwości rozkurczowe, wykrztuśne, odkażające, przeciwzapalne i moczopędne. Napary z macierzanki stosuje się w infekcjach jamy ustnej, gardła i krtani. Pomagają także w walce z suchym kaszlem oraz przy problemach związanych z układem trawiennym. Zewnętrznie stosuje się okłady z macierzanki przy ukąszeniach owadów, oparzeniach, bólach reumatycznych i nerwobólach. Ziele macierzanki stosuje się w kuchni, jako przyprawę do wielu potraw zwłaszcza tłustych i ciężkostrawnych.
Macierzanka cytrynowa wykazuje właściwości odkażające i żółciopędne. Za sprawą wyjątkowego aromatu idealnie nadaje się do przyprawiania dań z drobiu oraz ryb, a także deserów.
Macierzanka - uprawa
Zasadniczo macierzanki najlepiej rosną na stanowiskach ciepłych i słonecznych oraz na glebach suchych, lekkich, piaszczystych lub kamienistych i ubogich w składniki pokarmowe.
Tymianek ma nieco większe wymagania uprawowe i do prawidłowego wzrostu potrzebuje stanowiska wilgotnego, przepuszczalnego i zasobnego w składniki odżywcze. Poradzi sobie i na słabszych glebach, ale wtedy będzie gorzej plonował.
Macierzanki nie wymagają ani podlewania ani nawożenia. Co kilka lat można je zasilić obornikiem lub dojrzałym kompotem.
Jako, że macierzanki są roślinami zimozielonymi narażone są na suszę fizjologiczną, zwłaszcza podczas bezśnieżnych, suchych i słonecznych zim. W rejonach o surowszym klimacie wskazane jest osłonić je stroiszem lub agrowłókniną. Dzięki zdolnościom regeneracyjnym nawet przemarznięte pędy macierzanek szybko się regenerują i odbijają nowymi pędami.
Macierzanki mogą być uprawiane również w pojemnikach. Aby cieszyć się aromatem tych przyprawowych roślin, wiosną, na przełomie marca i kwietnia należy wysiać nasiona wprost doniczek. Od końca maja możemy rośliny wystawić na zewnątrz ozdabiając balkon lub taras. Na zimę donice musimy przenieść do pomieszczenia o temperaturze 10-15°C i ograniczyć podlewanie roślin.
Macierzanka - przycinanie
Przycinanie macierzanek wykonuje się głównie po kwitnieniu. Należy zwrócić uwagę, aby ciąć roślinę tuż pod kwiatostanami i tylko niezdrewniałe części pędów. Jeśli przytniemy macierzankę w niewłaściwym miejscu roślina może już nie odbić. Wiosną warto przyciąć pędy tymianku o około 1/3 ich długości, co umożliwi bujne i obfite kwitnienie.
Macierzanka - rozmnażanie
Macierzanki rozmnażamy na 3 sposoby: z siewu nasion, przez sadzonki oraz podział kęp.
Wysiew nasion macierzanki - nasiona wysiewamy w III-IV wprost do gruntu lub do skrzynek. Kiełkują już po kilku dniach w temperaturze około 21°C i wysokiej wilgotności powietrza. Siewki pikujemy doniczek, a gotową rozsadę sadzimy na miejsce stałe pod koniec maja.
Rozmnażanie macierzanki przez sadzonki pędowe - macierzanki rozmnaża się też przez sadzonki pędowe pobrane z rośliny matecznej po kwitnieniu, tj. w lipcu lub wrześniu. Na miejsce stałe sadzimy nowe rośliny wiosną albo pod koniec lata następnego roku.
Rozmnażanie macierzanki przez podział - macierzanki co o kilka lat warto odmładzać poprzez podzielenie kępy. W ten sposób jednocześnie rozmnażamy roślinę otrzymując nowe sadzonki. Roślinę mateczną dzielimy na mniejsze części i powstałe po dzieleniu sadzonki sadzimy bezpośrednio na nowe miejsce, bądź najpierw wysadzamy je na rozsadniku, jeśli nie były wystarczająco ukorzenione.
mgr inż. Anna Błaszczuk
Opracowano na podstawie:
1. Katalog roślin drzewa, krzewy byliny, Agencja Promocji Zieleni Sp. z o.o., Warszawa, 2016, s. 380;
2. Gorgat M., Macierzanka piaskowa (Thymus Serpyllum L.) i Tymianek pospolity (Thymus Vulgaris L.) - źródło surowca dla przemysłu zielarskiego i właściwości lecznicze w: Nauka dla rozwoju rolnictwa, ekologii i medycyny w świetle współczesnych osiągnięć. Stowarzyszenie Studentów Nauk Przyrodniczych. Lublin, 2017;
3. Nowak J., Macierzanka w Rośliny Ozdobne 7-8/2015;
4. Kosecka-Makiela D., Tymianek w Działkowiec 11/2018, s.43;
5. Trąba C., Rogut K., Wolański P., Rośliny dziko występujące i ich zastosowanie, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkrpacia "Pro Carpathia", Rzeszów, 2012, s. 94-95;
6. Jadczak D., Grzeszczuk M., Tymianek w Panacea/2006, s. 30-31;
7. Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987, s. 239-241.
Przeczytaj również:
Rośliny lecznicze i prozdrowotne w Twoim ogrodzie!
Doniczka na balkonie albo grządka w ogródku może stać się Twoją własną domową apteką. Oto 5 roślin, które pomogą zadbać o Twoje zdrowie, kondycję i dobry wygląd! Więcej...
Zioła wśród kwiatów
Miejsca przeznaczone do wypoczynku warto obsadzać aromatycznymi gatunkami ziół. Jeśli nie masz możliwości wygospodarowania dla ziół prywatnej kwatery na działce lub w ogrodzie, równie dobrze możesz uprawiać je razem z innymi roślinami na ozdobnych rabatach. Więcej...
Zioła na balkonie. Jakie zioła posadzić i jak je uprawiać?
Mając własne zioła na balkonie zawsze możemy liczyć na dostęp do ich świeżych, aromatycznych listków. Zobacz jakie zioła posadzić na balkonie aby dobrze rosły w balkonowych skrzynkach i doniczkach, a także jak o nie zadbać i jakie warunki uprawy im zapewnić. Więcej...
