Kompost - co to jest, jak zrobić, zastosowanie

W ciągu roku na działce zbiera się wiele odpadków roślinnych, które możemy z powodzeniem przeznaczyć na kompost. Dzięki kompostowaniu unikniemy konieczności wyrzucania lub palenia resztek roślinnych i niemal za darmo uzyskamy bardzo cenny nawóz, wzbogacający glebę w materię organiczną. Zobacz jak zrobić kompost i jakie odpadki z ogrodu nadają się do kompostowania, czym się różni kompostowanie na pryzmie od kompostowania w kompostowniku, kiedy wiadomo że kompost już dojrzał i jest gotowy, a także jakie jest zastosowanie kompostu w ogrodzie.

Kompost jest bogatym źródłem materii organicznej i zarazem najtańszym materiałem do użyźniania gleby, gdyż możemy go pozyskiwać samodzielnie z resztek roślinnych.

Co to jest kompost?

Kompost, jaki stosujemy w naszych ogrodach, to nawóz organiczny wytwarzany głównie z odpadów roślinnych. Powstaje w wyniku tlenowego rozkładu resztek roślinnnych przez mikroorganizmy, czyli w procesie kompostowania w pryzmach kompostowych lub kompostownikach. Kompost stosowany w ogrodzie wzbogaca glebę w próchnicę, sprawia, że gleba staje się przewiewna i pulchna. Jest bogatym źródłem materii organicznej i zarazem najtańszym materiałem do użyźniania gleby. W przeciwieństwie do nawozów mineralnych i obornika, kompost nie stwarza zagrożenia przenawożenia lub zatrucia środowiska. Stosowanie kompostu zalecane jest w amatorskich uprawach na działkach, w ogrodach przydomowych oraz w uprawach ekologicznych.

Metody kompostowania, czyli jak zrobić kompost

Decydując się na wyprodukowanie własnego kompostu na działce mamy do wyboru dwie podstawowe metody:

1) kompostowanie w pryzmie,
2) kompostowanie w kompostowniku.

Kompostowanie w pryzmie jest nieco prostsze i nie zmusza nas do budowy lub zakupu kompostownika, dzięki czemu dodatkowo ograniczamy koszty związane z pozyskaniem materiału nawozowego.

Z drugiej jednak strony uzyskanie kompostu z pryzmy trwa dość długo (przeważnie około 1,5 roku), a sama pryzma nie wygląda estetycznie, szczególnie w niewielkim ogrodzie przydomowym. Dlatego warto samodzielnie wykonać kompostownik drewniany lub kupić gotowy pojemnik na kompost z tworzywa sztucznego.

Zalety kompostowników to większa estetyka, utrzymanie kompostu w uporządkowanej formie oraz zabezpieczenie przed wiatrem i wysuszaniem przez promienie słoneczne. Szczególne zalety posiadają tzw. termokompostowniki. Wykonane najczęściej z tworzywa sztucznego, zapewniają izolację termiczną kompostu uzyskaną poprzez grube ścianki, natomiast dostęp powietrza do pryzmy jest możliwy poprzez system szczelin lub otworów napowietrzających. Zastosowanie termokompostownika może skrócić czas uzyskania kompostu nawet o 70%.

Co można kompostować? Oto 7 najlepszych składników na kompost!
Aby uzyskać pełnowartościowy ekologiczny kompost, należy użyć odpowiednich składników - bogatych w składniki mineralne i bezpiecznych dla środowiska. A takie znajdą się w każdym ogrodzie i domu. Zobacz co można można kompostować, aby uzyskany kompost był bezpieczny w stosowaniu, wolny od patogenów oraz bogaty w próchnicę. Więcej...

Kompostowanie w pryzmie

Zakładanie pryzmy z kompostem może odbywać się w zasadzie od wiosny do jesieni, gdy tylko temperatura jest dodatnia. Do założenia pryzmy wybieramy miejsce osłonięte od wiatru i zacienione.

Co można dać na kompost?
Materiałami jakimi możemy się posłużyć są: zdrowe resztki roślinne, chwasty bez nasion, liście i popiół drzewny. Możemy też wykorzystać resztki jedzenia z naszego domu (obierki owoców i warzyw, fusy po herbacie). Do pryzmy dobrze jest również dodać nieco rozłożonego już kompostu zeszłorocznego, który będzie pełnił funkcję aktywatora. Możliwe jest również produkowanie kompostu jednolitego, np. z samych liści, jednakże im bardziej zróżnicowany jest materiał z jakiego korzystamy, tym bardziej wartościowy będzie kompost.

Zapamiętaj! Aby kompost był jak najbardziej wartościowy, około 70 do 80% jego składników powinny stanowić odpadki organiczne, w około 10 do 20% mieszaninę wypełniamy nawozami organicznymi i mineralnymi, a pozostałe kilka do 10% stanowić powinna ziemia.

Niezależnie od tego czy będziemy kompostować w pryzmie, czy w kompostowniku, powinniśmy zastosować te same zasady formowania poszczególnych warstw materiału przeznaczonego do kompostowania.

Jak układać warstwy kompostu?
W pierwszej fazie na dno układamy około 20 cm warstwę połamanych gałęzi i gałązek, z których najgrubsze układamy na spodzie - jest to tak zwana warstwa drenażowa. Następnie tworzymy warstwę pochłaniającą składniki mineralne wymywane przez wodę z wyższych warstw pryzmy - tutaj stosujemy torf, ziemię ogrodową, słomę lub częściowo rozłożony zeszłoroczny kompost. Następnie układamy kolejne warstwy materiału, które przekładamy ziemią ogrodową lub drobno rozkruszoną gliną. Wysokość pryzmy nie powinna przekroczyć 1,5 metra. Pryzmę okrywamy ziemią lub torfem, a na jej wierzchu formujemy zagłębienie dzięki czemu woda opadowa będzie wnikała w głąb pryzmy.

Kompostowanie na pryzmie

Błędy popełniane podczas kompostowania!
Decydując się na produkcję kompostu, do wykorzystania we własnym ogrodzie, warto ustrzec się przed popełnieniem kilku błędów, takich jak:

• dodawanie do pryzmy kompostowej resztek roślin, które były porażone przez choroby (mogą one być źródłem zakażenia w kolejnych latach),
• dodawanie związków wapnia (wapń wprawdzie przyspiesza rozkład substancji organicznej ale niestety również pozbawia ją bardzo potrzebnego azotu),
• umieszczanie kompostu w dołach lub zbiornikach betonowych (niewskazane ograniczenie dostępu powietrza),
• dodawanie materiału niedostatecznie rozdrobnionego i układanie zbyt grubych jego warstw (co również ogranicza dostęp powietrza).

Jeżeli unikniemy tych błędów podczas przygotowywania kompostu będzie przebiegać znacznie sprawniej, z kompostu nie będzie wydzielać się nieprzyjemny zapach, a uzyskany nawóz organiczny będzie bardziej wartościowy.

Kompost z trawy - jak zrobić, do czego użyć
W każdym ogrodzie powstają odpady organiczne. Skoszona trawa jest jednym z nich. Zamiast ją wyrzucać, przeznaczmy ją na kompost z trawy. Uzyskany w ten sposób nawóz z trawy jest tani i ekologiczny. Można stosować go pod większość roślin ogrodowych, doskonale poprawia strukturę gleby. Co zrobić, aby kompost z trawy się udał? Jakich zasad należy przestrzegać? Zobacz jak zrobić kompost z trawy i do czego można go użyć. Więcej...

Dojrzewanie kompostu

Aby w kompoście odpowiednio zachodziły procesy rozkładu (mówimy wtedy, że kompost dojrzewa) konieczne jest przerabianie pryzmy kompostowej co około 2 miesiące. Przerabianie polega na przemieszczaniu warstw kompostu (czyli po prostu przekopywaniu, w taki sposób, aby warstwy wierzchnie znalazły się pd spodem, a spodnie - na wierzchu pryzmy), dzięki czemu stwarzamy korzystne warunki rozwoju dla przyspieszających rozkład drobnoustrojów.

Jak przyspieszyć kompostowanie?
Aby przyspieszyć procesy rozkładowe i skrócić czas potrzebny na uzyskanie pełnowartościowego kompostu, możemy także nasączyć pryzmę roztworem dojrzałego kompostu (rozprowadzonego w wodzie z dodatkiem niewielkiej ilości nawozu azotowego), wprowadzić do pryzmy preparaty biodynamiczne sporządzone z ziół takich jak krwawnik pospolity, rumianek pospolity, pokrzywa, mniszek lekarski, kozłek lekarski lub po prostu wrzucać do pryzmy dżdżownice zebrane na działce. Prostym sposobem jest też wrzucanie do kompostu liści żywokostu lekarskiego. Najbardziej wymagający mogą zastosować dla poprawienia właściwości pryzmy kompostowej i przyspieszenia jej rozkładu specjalne biopreparaty, takie jak np. Active Composter firmy Target.

Jak przyspieszyć kompostowanie? 6 sposobów na szybki kompost!
Proces powstawania kompostu jest długotrwały i zazwyczaj trwa od 10 do 12 miesięcy. To sprawia, że warto poznać kilka sztuczek jak przyspieszyć kompostowanie, dzięki którym gotowy, dojrzały kompost otrzymamy w zaledwie 3-4 miesiące. Oto najlepsze 6 sposobów na szybki kompost! Więcej...

Co robić gdy kompost brzydko pachnie?
Przy przerabianiu kompostu warto zwrócić uwagę na wydostający się zapach. Jeżeli wydobywa się zapach amoniaku, oznacza to, iż kompost zawiera zbyt dużo azotu, jeżeli wydobywa się zapach zgniłych jaj - powinniśmy zapewnić lepsze napowietrzanie materiału kompostowego. Powinniśmy również zadbać aby pryzma kompostowa była stale wilgotna - jeżeli weźmiemy próbkę do dłoni, to po jej ściśnięciu między palcami powinny pozostać krople wody, jednak woda nie powinna nadmiernie wyciekać.

Jeżeli nie posiadamy kompostownika, na okres zimowy pryzmę okrywamy materiałem izolacyjnym. Jest to ważne, gdyż podczas rozkładu wzrasta temperatura pryzmy, co przyspiesza rozkład materii organicznej oraz pozwala niszczyć nasiona chwastów i niektóre czynniki chorobotwórcze. Aby możliwe było osiągnięcie odpowiedniej temperatury, pryzma powinna mieć objętość nie mniejszą niż 1m³, a najlepiej 2m³. Okrycie pryzmy na zimę pozwala zatem utrzymać korzystniejszą dla procesów rozkładowych temperaturę również w tym okresie.

Co zamiast kompostu? Oto najlepsze zamienniki!
Gdy nie mamy miejsca na kompostownik lub ilość uzyskanego kompostu jest zbyt mała na potrzeby całego ogrodu, warto sięgnąć po naturalne zamienniki kompostu, zarówno takie domowej roboty jak i gotowe do kupienia w sklepie. Zobacz co zamiast kompostu stosować w ogrodzie aby uzyskać podobny efekt użyźnienia gleby i nawożenia roślin! Więcej...

Kompostowanie w kompostowniku

Jak już wcześniej wspomniałem, pomimo zwiększonego nakładu pracy, posiadanie kompostownika niesie jednak znaczące korzyści. Aby kompostownik spełniał swoją rolę, powinien umożliwiać dobre przewietrzanie warstw masy kompostowej, odprowadzanie nadmiaru wilgoci, łatwe nawilżanie materiału, oraz dostępność do materiału w celu jego przerobienia (możliwość otwierania i rozbierania pojemnika). Kompostowniki z tworzyw sztucznych, które możemy zakupić w sklepach, umożliwiają dobrą izolację materiału kompostowego, dzięki czemu aktywność bakterii rozkładających kompost jest możliwa również w okresie chłodów, co znacznie przyspiesza czas uzyskania kompostu. Obecnie na rynku jest duży wybów kompostowników z tworzyw sztucznych, które wyglądają dość estetycznie, są łatwe w montażu, a dla najbardziej wymagających miłośników eko-ogrodnictwa - są wykonane z materiałów nadających się w 100% do recyklingu.

Tradycyjny kompostownik drewniany w ogrodzie działkowym. Kompostownik powinien stać w miejscu osłoniętym od wiatru i zacienionym.

Jeżeli jednak kompostownik z tworzywa sztucznego wyda nam się zbyt drogi lub uznamy, że na działce wygląda nienaturalnie, możemy własnoręcznie wykonać skrzynię z elementów drewnianych.

Jak samodzielnie zbudować kompostownik?
Prosty kompostownik możemy wykonać z żerdzi o grubości około 7 cm. Żerdzie należy okorować i zaimpregnować. Najpierw wkopujemy w ziemię cztery elementy narożne, a następnie, w miarę napełniania przestrzeni, na przemian układamy belki poziome. Do budowy takiego kompostownika nie wykorzystujemy zatem nic poza drewnem i jest on całkowicie rozbieralny, co umożliwia łatwe przerabianie kompostu. Niestety po przerabianiu kompostownik musimy ponownie odbudować.

Jeżeli chcemy wykonać bardziej stałą konstrukcję, np. z pozbijanych gwoździami desek, pamiętajmy aby zachować możliwość rozkładania lub przynajmniej otwierania pokrywy i jednej ze ścian bocznych kompostownika w celu przerobienia pryzmy.

Kiedy wiadomo, że kompost już dojrzał?

Proces dojrzewania kompostu trwa z reguły około 18 miesięcy. Jeżeli jednak zapewnimy dobre warunki do rozkładu materii i zastosujemy zabiegi przyspieszające rozkład, materiał nawozowy może być gotowy po 9 miesiącach lub nawet jeszcze szybciej (w kompostowniku z tworzywa sztucznego, po dodaniu środków przyspieszających kompostowanie, można uzyskać dojrzały kompost nawet już po 2 miesiącach). Dojrzały kompost wyróżnia się ciemnobrunatną barwą, jednolitą strukturą (nie widać fragmentów roślin) i przyjemnym zapachem świeżej ziemi. Taki kompost opuściły już dżdżownice kompostowe, które wypełniły już swoją rolę humifikującą.

Zastosowanie kompostu

Kompost stosuje się do nawożenia roślin ogrodowcyh, zarówno warzyw, drzew i krzewów owocowych, jak roślin ozdobnych, a także do ściółkowania gleby pod roślinami. Może być stosowany jako składnik podłoża dla upraw warzyw oraz kwiatów rabatowych i doniczkowych.

Kompost najlepiej zastosować jesienią. Jeżeli jest w pełni dojrzały, wkopujemy go w glebę na głębokość około 30 cm. Jeżeli natomiast kompost nie jest jeszcze w pełni dojrzały, pozostawiamy go na okres zimy na powierzchni gleby, a wkopujemy dopiero wiosną. Kompost w pełni dojrzały możemy również bez obaw stosować na wiosnę.

Pamiętajmy, że regularne stosowanie kompostu pozwala zachować żyzną, próchniczą warstwę gleby, czyli bezcenny humus.

Przeczytaj również:

• Jak zrobić kompostownik z palet drewnianych?
• Nawozy organiczne - rodzaje, zastosowanie
• Błędy w nawożeniu: niedobory makro- i mikroelementów
• Nawożenie roślin jesienią

Opracowano na podstawie: P. Oleszczuk, Resztki roślinne nie muszą być problemem, Działkowiec, nr 8/2003, s. 56-57; G. Bykowski, Kompostowanie, Działkowiec, nr 5/2004, s. 56-58; C. Brickell, Wielka Encyklopedia Ogrodnictwa, Muza SA, Warszawa 1994, s. 533. Fot. archiwum własne autora, shutterstock.com oraz depositphotos