Warzywa dyniowate - charakterystyka, przykłady, rodzaje, lista gatunków i odmian
Ciepłolubne warzywa dyniowate mają wysokie wymagania termiczne oraz glebowe, dlatego w naszym klimacie najczęściej są uprawiane z rozsady. Najbardziej znane przykłady warzyw dyniowatych to: ogórek, dynia i arbuz. Poznaj gatunki warzyw dyniowatych, które można uprawiać na działkach i w ogrodach - dowiedz się jakie mają właściwości i wymagania oraz które odmiany najlepiej sprawdzą się uprawie!
Warzywa dyniowate
Fot. depositphotos
Warzywa dyniowate - charakterystyka, przykłady
Popularne przykłady warzyw dyniowatych to między innymi: ogórek zwyczajny, dynia olbrzymia, kabaczek, dynia piżmowa, cukinia, patison, melon czy kawon. Warzywa z tej grupy są roślinami jednorocznymi o jadalnych owocach zbieranych w fazie dojrzałości użytkowej (ogórek, dynia zwyczajna) lub fizjologicznej (dynia olbrzymia, melon, kawon).
Smaczne warzywa dyniowate są ciepłolubne i niskie temperatury im nie służą. Rośliny obumierają już w temperaturze 2°C, dlatego najczęściej są uprawiane z rozsady. Mają także duże potrzeby świetlne, wodne i pokarmowe. Uprawa warzyw dyniowatych najlepiej udaje się w zacisznym, słonecznym miejscu na glebach żyznych, próchniczych, ciepłych i wilgotnych. Uprawia się je w I roku po oborniku.
Charakterystyczne dla tej grupy warzyw są choroby je atakujące, takie jak: mączniak prawdziwy dyniowatych, mączniak rzekomy dyniowatych i parch dyniowatych.
Warzywa dyniowate - rodzaje, lista gatunków i odmian
Warzywa dyniowate mają spore wymagania uprawowe, ale warto poświęcić im nieco czasu, są bowiem niezwykle smaczne i mogą być wszechstronnie wykorzystywane. Dzięki pracom hodowców w naszych ogródkach możemy uprawiać nie tylko ogórki czy dynie, ale także arbuzy i melony! Oto lista gatunków i odmian warzyw dyniowatych nadających się do uprawy w naszym klimacie.
Warzywa dyniowate - ogórek siewny
Ogórek siewny (Cucumis sativus) ma niewielką wartość odżywczą - 95% jego masy stanowi woda. Jednak ze względu na walory smakowe oraz możliwość konserwowania ogórek jest jednym z najpopularniejszych warzyw ogrodowych.
Ogórek siewny - Cucumis sativus
Fot. pixabay
Ogórek wchodzi do ogrodu dość późno, bo dopiero w drugiej połowie maja, dlatego przedplonem dla niego mogą być warzywa o krótkim okresie wegetacji, jak np. rzodkiewka. Ze względu na ryzyko przenoszenia chorób oraz szkodników ogórki nie powinny być uprawiane w tym samym miejscu częściej niż co 3-4 lata.
Ogórki można uprawiać z siewu nasion w wprost do gruntu w drugiej połowie maja lub z rozsady produkowanej pod osłonami w drugiej połowie kwietnia. Na działkach najczęściej ogórki uprawia się z siewu wprost do gruntu w następujący sposób:
- dwa rzędy odległe od siebie co 60 cm, przerwa na 120 cm i znowu dwa rzędy odległe co 60 cm;
- w rzędach umieszcza się po 2 nasiona co 5 cm.
Aby ogórki były dostępne przez cały sezon warto je wysiewać co 2 tygodnie aż do początku czerwca.
Ogórek siewny - Cucumis sativus
Fot. pixabay
W czasie wegetacji odchwaszczamy, podlewamy i dokarmiamy rośliny ogórka. Do czasu kwitnienia stosujemy nawozy azotowe, a w okresie zawiązywania i dorastania owoców - wyłącznie nawozy fosforowe i potasowe. Początek zbiorów przypada na połowę lipca, a częstotliwość zależy od przeznaczenia owoców.
Do uprawy amatorskiej polecane są następujące odmiany ogórka siewnego:
- odmiany ogórka gruntowego konserwowe i do kwaszenia - 'Hermes', 'Lider', 'Odys', 'Parys', 'Diamant', 'Ceza', 'Octopus', 'Edmar', 'Arko';
- odmiany ogórka konserwowe i do kwaszenia do uprawy pod osłonami - 'Bursztyn', 'Lazuryt', 'Brawo', 'Gniewko', 'Śremski', 'Śremianin';
- odmiany ogórka korniszonowe - 'Mikor', 'Anulka', 'Polan', 'Tytus', 'Grot', 'Arko';
- odmiany ogórka gruntowe sałatkowe - 'Delicious', 'Delikatess', 'Tristan', 'Johanna';
- odmiany ogórka sałatkowe do uprawy pod osłonami - 'Aston', 'Topaz', 'Orion', 'Saladin', 'Euphya'.
Warzywa dyniowate - dynia olbrzymia
Dynia olbrzymia (Cucurbita maxima) to warzywo o dużej wartości odżywczej. Zawiera znaczne ilości węglowodanów, witaminy A oraz związków mineralnych w tym: wapnia, fosforu i żelaza.
Dynia olbrzymia - Cucurbita maxima
Fot. pixabay
Dynię olbrzymią możemy uprawiać z siewu do gruntu w drugiej połowie maja umieszczając po 2-3 nasiona razem na głębokość 3-4 cm w rozstawie 200x100 cm.
Żeby uzyskać rozsadę dyni nasiona wysiewamy pod osłonami w połowie kwietnia. W doniczce umieszczamy po 2 nasiona razem a po wykiełkowaniu pozostawiamy silniejszą siewkę. Rozsadę dyni sadzimy do gruntu w drugiej połowie maja, po wcześniejszym zahartowaniu.
W okresie wegetacji dynia wymaga trzykrotnego nawożenia mineralnego oraz regularnego podlewania. W sierpniu roślinę przycinamy nad ostatnim zawiązkiem, pozostawiając nad nim 2 liście. Usuwamy także wszystkie kwiaty dyni, ponieważ owoce, które z nich wyrosną, nie mają szansy na to by dojrzeć do jesieni. Zbiory dyni przeprowadzamy, gdy skórka mocno stwardnieje.
Do popularnych odmian dyni olbrzymiej należą: 'Rouge vif d’Etampes', 'Karowita Bis', 'Justynka', 'Ambar', 'Amazonka', 'Golias', 'Bambino', 'Olga'.
Warzywa dyniowate - dynia piżmowa
Dynia piżmowa (Cucurbita moschata) ma owoce okrągłe lub wydłużone w kształcie tykwy. Miąższ dyni jest ciemnożółty, pozbawiony włókien, słodkawy o piżmowy zapachu. Owoce dyni piżmowej zawierają znaczne ilości błonnika, karotenu, witamin: A, E, C, B, fosforu, żelaza, wapnia, magnezu, potasu i manganu.
Dynia piżmowa - Cucurbita moschata
Fot. pixabay
To warzywo dyniowate uprawiamy podobnie jak dynię olbrzymią. Ponieważ do prawidłowego rozwoju wymaga przynajmniej 25°C, a jej okres wegetacji wynosi 5 miesięcy, może być uprawiana wyłącznie z rozsady. Nasiona dyni piżmowej wysiewamy do doniczek w kwietniu a rozsadę sadzimy do gruntu w drugiej połowie maja w rozstawie 150x200 cm.
W czasie wegetacji starannie usuwamy chwasty, podlewamy, spulchniamy glebę oraz nawozimy pogłównie po pojawieniu się pierwszych zawiązków i po pierwszym zbiorze owoców.
Do cennych odmian dyni piżmowej należą: 'Butternut', 'Musquee de Provence', 'Lunga di Napoli'.
Warzywa dyniowate - dynia zwyczajna
Do gatunku dynia zwyczajna (Cucurbita pepo) zaliczamy jej odmiany botaniczne. Są to:
- cukinia (Cucurbita pepo convar. giromontiina) o wydłużonych, smukłych owocach w kolorze żółtym lub zielonym;
- patison (Cucurbita pepo convar. patisoniana) o owocach w kształcie dysku i karbowanej krawędzi, które mogą mieć kolor kremowy, zielony, żółty lub fioletowy;
- kabaczek (Cucurbita pepo convar. giromontiina) o walcowatych owocach w kolorze kremowym.
Cukinia - Cucurbita pepo convar. giromontiina
Fot. pixabay
Owoce dyni zwyczajnej nie kumulują metali ciężkich, są dietetyczne i niskokaloryczne - w 100 g zawierają zaledwie 15-20 kcal. Są także bogate w witaminy: B2, PP, C oraz związki mineralne, zwłaszcza: potas, wapń, żelazo i mangan.
Dynia zwyczajna najlepiej rośnie w słonecznych miejscach na wilgotnych i żyznych glebach. Dobrym przedplonem dla dyni są: groch, bób, fasola, szpinak, sałata, marchew, pietruszka.
Produkując rozsadę cukinii, patisona oraz kabaczka nasiona wysiewa się w końcu kwietnia pod osłonami, zaś gotową rozsadę sadzi się do gruntu w połowie mają. W przypadku uprawy z siewu wprost do gruntu termin przypada na drugą połowę maja. Po 2-3 sztuki nasion umieszczamy na głębokość 3-4 cm w rozstawie 100x80-100 cm.
Zbiory dyni zwyczajnej przeprowadzamy od czerwca do października, gdy owoce są jeszcze niedojrzałe i mają delikatną skórkę.
Patison - Cucurbita pepo convar. patisoniana
Fot. depositphotos
Odmiany cukinii, kabaczka oraz patisona dobrze plonujące w naszych warunkach to:
- odmiany cukinii - 'Astra Polka', 'Greta', 'Nefryt', 'Nimba', 'Lajkonik', 'Tondo di piacenza, 'Soraya';
- odmiany kabaczka - 'Złoty Cepelin', 'Wanda', 'Long White Bush 2';
- odmiany patisona - 'Disco', 'Polo', 'Gagat', 'Sunny Delight', 'Sunburst', 'Okra', 'Scallopini'.
Warzywa dyniowate - melon
Melon (Cucumis melo) to warzywo dyniowate zawierające witaminy C, B, karoten, wapń, fosfor i żelazo. Jest rośliną bardzo wymagającą - jego nasiona kiełkują dopiero w temperaturze 15°C, a optymalna temperatura wzrostu dla melona wynosi 22-28°C. W uprawie tego warzywa równie istotna jak temperatura powietrza jest temperatura gleby, dlatego melon najlepiej udaje się pod osłonami. Jeżeli jest uprawiany w gruncie, powinien być ściółkowany folią albo agrowłókniną.
Melon - Cucumis melo
Fot. pixabay
Melon jest uprawiany wyłącznie z rozsady. Nasiona wysiewa się pod osłonami w drugiej połowie kwietnia. W każdej doniczce umieszczane są po 2-3 nasiona a po wzejściu roślin pozostawia się najsilniejszą. Na miejsce stałe sadzi się gotową rozsadę w drugiej połowie maja w rozstawie 100-120x50-70 cm.
Melony należy regularnie nawozić stosując raz w tygodniu mineralny nawóz wieloskładnikowy. Ważnym zabiegiem w uprawie melona jest regulacja liczby zawiązków - należy pozostawić 5-6 na jednej roślinie. Melony zbierane są stopniowo, gdy zaczynają się przebarwiać a skórka przy szypułce staje się miękka.
Do uprawy na działce lub w ogrodzie przydomowym warto wybrać jedną z polskich odmian melona, jak na przykład - 'Bosman', 'Emir', 'Magda', 'Oliwin', 'Junior', 'Malaga', 'Seledyn'.
Warzywa dyniowate - arbuz, kawon
Arbuz, określany też jako kawon (Citrullus lanatus), jest warzywem dyniowatym o wysokiej zawartości cukrów, potasu, wapnia, magnezu i żelaza. Gatunek ten jest ze wszystkich dyniowatych najbardziej wrażliwy na niedobory światła oraz ciepła. Preferuje temperatury w przedziale 28-30°C, dlatego najkorzystniej uprawiać go pod osłonami. Najlepiej udaje się w słonecznym miejscu na żyznej, próchniczej i ciepłej glebie.
Arbuz, kawon - Citrullus lanatus
Fot. pixabay
Arbuza uprawiamy wyłącznie z rozsady. Nasiona wysiewamy do doniczek w połowie kwietnia a gotową rozsadę sadzimy do gruntu w drugiej połowie maja lub nawet na początku czerwca. Stosujemy rozstawę sadzenia arbuza 80-100x120-180 cm. Żeby zapewnić roślinom odpowiednie warunki warto je ściółkować agrowłókniną, folią lub słomą.
Podlewanie kawona powinno być regularne, a nawożenie takie jak u melonów. Podobnie, jak w uprawie melona, powinniśmy usuwać część zawiązków pozostawiając na roślinie po 3-4 sztuki. Owoce arbuza zbieramy, gdy szypułka zasycha a owoc wydaje głuchy odgłos, gdy w niego postukamy.
Odmiany arbuza polecane do uprawy na działkach i w ogrodach to: 'Rosario', 'Charleston Gray', 'Janosik', 'Złoto Wolicy', 'Crimson Sweet', 'Moro', 'Klondike'.
mgr inż. Anna Błaszczuk
Przeczytaj również:
- Kiwano, ogórek kolczasty - uprawa w Polsce
- Warzywa kapustne - rodzaje, gatunki, przykłady. Lista polecanych odmian
- Warzywa cebulowe - charakterystyka, przykłady, lista gatunków i odmian
- Warzywa korzeniowe - charakterystyka, przykłady, lista gatunków i odmian
Opracowano na podstawie:
1. Praca zbiorowa, ABC Moja działka, Krajowa Rada Polskiego Związku Działkowców, Warszawa 1990, s. 114-127;
2. A. Nowicka-Połeć, Sadzimy dyniowate w Działkowiec 5/2018, s. 48-49;
3. M. Orłowski, E. Kołota, I. Strychacz, Uprawa warzyw w gruncie, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988, s. 247-270.
