Zawilec gajowy - właściwości lecznicze, odmiany, uprawa

Zawilec gajowy to bylina okrywowa polecana na cieniste i wilgotne stanowiska. Delikatny, niewielki zawilec zakwita już w marcu subtelnymi, pastelowymi kwiatami. Jest mało wymagający, nie potrzebuje wiele uwagi i pielęgnacji. Poznaj ciekawe odmiany zawilca gajowego polecane do ogrodów oraz zasady jego uprawy. Podpowiadamy także jakie właściwości lecznicze ma zawilec gajowy i jakie mogą być zastosowania tej rośliny.

Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Fot. pixabay

Zawilec gajowy (Anemone nemorosa) należy do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae), która obejmuje ponad 150 różnych gatunków. W naturze występuje w lasach mieszanych Europy, europejskiej części Rosji, a także w krajach Basenu Morza Śródziemnego. Na obrzeżach lasu i w zaroślach, już w marcu, po stopnieniu śniegu można zobaczyć całe polany białych kwiatów zawilca. Dzięki urodzie oraz niewielkim wymaganiom zawilec gajowy doczekał się także wielu odmian uprawnych doskonałych do ogrodów.

Zawilec gajowy - opis wyglądu

Zawilec gajowy to niewysoka bylina osiągająca wysokość 10-20 cm. Z długich, pełzających kłączy wyrastają ząbkowane liście złożone z 3-5 przylistków. Delikatne pojedyncze kwiaty zawilca o średnicy 2-6 cm w pochmurną pogodę zamykają się i zwisają, a kiedy robi się cieplej i wychodzi słońce, wznoszą się i otwierają płatki. Kwiaty zawilca gajowego pojawiają się już w marcu i utrzymują do maja. U gatunku kwiaty są pojedyncze i białe, natomiast odmiany hodowlane zawilca gajowego wyróżniają się półpełnymi i pełnymi kwiatami w odcieniach różu, fioletu i bieli.

Po wydaniu nasion część nadziemna rośliny obumiera i zawilec przechodzi w stan spoczynku. Dzieje się to zwykle na przełomie czerwca i lipca. Roślina daje obfite samosiewy, a dzięki mrówkom, które przenoszą nasiona, zawilec gajowy może rozprzestrzeniać się na znaczne odległości.

Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Fot. pixabay

Zawilec gajowy - właściwości lecznicze

Ze względu na dużą ilość kwasów organicznych, alkaloidów, saponin, witaminy C i mikroelementów zawilec gajowy od dawna ma zastosowanie lecznicze. Ziele zawilca posiada właściwości przeciwzapalne, bakteriobójcze, przeciwgrzybicze, wykrztuśne, napotne i przeciwbólowe. Obecnie zawilec nie ma zastosowania w tradycyjnej medycynie. Natomiast w medycynie ludowej i homeopatii preparaty z zawilca gajowego są stosowane w leczeniu zapalenia płuc, chorób serca układu pokarmowego i migreny.

Zawilec gajowy - czy jest trujący

Przy wszystkim zaletach tej rośliny nie można zapomnieć, że zawilec gajowy jest rośliną trującą. Protoanemonina powstająca w wyniku rozpadu ranunkuliny, znajdującej się we wszystkich częściach zawilca, jest substancją silnie drażniącą skórę i błony śluzowe. Spożyta powoduje stany zapalne układu pokarmowego, drgawki, niewydolność krążeniową i oddechową oraz zapalenie nerek. Dlatego nie warto podejmować samodzielnych prób wykorzystania ziela zawilca przez osoby nieposiadające odpowiednich kwalifikacji.

Zawilec gajowy - czy jest pod ochroną

Zawilec gajowy nie podlega ochronie gatunkowej w Polsce i oficjalnie nie należy do roślin zagrożonych wyginięciem. Degradacja i przekształcenia środowiska mają jednak wpływ na populację zawilców w naszym kraju. Urbanizacja terenów leśnych, ruch turystyczny i nieposzanowanie przyrody nieodwracalnie niszczą siedliska tej uroczej byliny.

Ciekawostka!
Zawilec gajowy jest rośliną reliktową. Był elementem poszycia w lasach liściastych już w okresie przedlodowcowym, kiedy klimat obecnych szerokości geograficznych umiarkowanych wyróżniał się łagodnością i wysoką wilgotnością.

Zawilec gajowy - zastosowanie w ogrodzie

W ogrodach zawilec gajowy może być sadzony pod krzewami i w cieniu żywopłotów, pod którymi utworzy gęsty dywan. Zawilce gajowe najlepiej prezentują się, gdy rosną wraz z innymi gatunkami wcześnie kwitnącymi, takimi jak: pierwiosnki, śnieżnik lśniący, dzwonek karpacki, bniec czerwony, orlik czy przebiśnieg. Dobrymi towarzyszami dla zawilca są także: miodunka plamista, miodunka pstra, kokorycz, nagietek oraz paprocie ogrodowe.

Zawilec gajowy - odmiany

Zawilec gajowy 'Robinsoniana' - to jedna z popularniejszych odmian, odznaczająca się dużymi, pojedynczymi, jasnofioletowymi kwiatami.

Zawilec gajowy 'Rosea' - odmiana bardzo obficie kwitnąca o pojedynczych, małych, jasnoróżowych kwiatach.

Zawilec gajowy 'Kentish Pink' - jest odmianą o dużych, pojedynczych kwiatach w delikatnym odcieniu różu.

Odmiana zawilca gajowego kwitnąca na różowo
Fot. pixabay

Zawilec gajowy 'Alba Plena' - odmiana o niewielkich, białych, pełnych kwiatach.

Zawilec gajowy 'Vestal' - odmiana frotte o dużych, białych kwiatach.

Zawilec gajowy 'Blue Beauty' – liście tej odmiany mają miedziane zabarwienie, a kwiaty są pojedyncze, duże i niebieskie.

Zawilec gajowy 'Blue Eyes' - odmiana o półpełnych, dużych białych kwiatach z niebieskim środkiem. Podobna do niej jest odmiana 'Royal Blue', lecz jej kwiaty są pojedyncze.

Zawilec gajowy 'Allenii' - pojedyncze błękitnofioletowe kwiaty z żółtymi pręcikami.

Zawilec gajowy 'Green Fingers' – wyróżnia się białymi kwiatami i dużą ilością zielonych pręcików.

Istnieje także wiele ciekawych odmian, które tylko w niewielkim stopniu przypominają znanego nam zawilca. Miłośnikom nietypowych roślin może przypaść do gustu odmiana zawilca gajowego 'Virescens', u której typowe kwiaty zastąpiła zielona czuprynka złożona z podsadek. Ciekawa jest też odmiana odmiana 'Monstrosa' o biało-zielonej czuprynce i fioletowym środku.

Zawilec gajowy - uprawa

Zawilce gajowe są bardzo łatwe w uprawie i jeśli wybierzemy dla nich odpowiednie stanowisko, w przyszłości nie będą wymagały szczególnej opieki lub czasochłonnej pielęgnacji.

Zawilec gajowy najlepiej sprawdzi się w miejscu, gdzie wiosną jest wystarczająco dużo słońca, a latem panuje półcień. Najlepiej sadzić zawilca gajowego na skraju ogrodu, w cieniu większych roślin. Podłoże powinno być żyzne, przepuszczalne, wilgotne, o odczynie obojętnym lub zasadowym.

Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Fot. pixabay

Zawilce preferują wilgotne podłoże, ale nie potrzebują podlewania. Wystarczy naturalna wilgoć w postaci topniejącego śniegu lub deszczu. Przy tym zawilec gajowy nie toleruje stojącej wody, dlatego tak ważne jest przepuszczalne podłoże. Żeby zapobiegać parowaniu wody z podłoża można ściółkować rośliny liśćmi, kompostem lub korą drzew liściastych.

Nawożenie zawilców nie jest konieczne, jeśli jednak zależy nam na spektakularnym kwitnieniu możemy, na etapie zawiązywania pąków kwiatowych, zastosować płynny nawóz mineralny wieloskładnikowy.

Usuwanie chwastów w pobliżu zawilca należy wykonywać bardzo ostrożnie, nie używając do tego żadnych narzędzi, aby nie uszkodzić płytko zlokalizowanych korzeni.

Zawilec gajowy - rozmnażanie

W uprawach amatorskich polecane jest rozmnażanie zawilca gajowego przez sadzonki kłączowe. W ten sposób nowo pozyskane rośliny będą wyglądały identycznie jak roślina rodzicielska. Jesienią wykopujemy kępę zawilca i umieszczamy w piwnicy lub zimnej szklarni. Zimą tniemy kłącze na odcinki o długości 3-6 cm tak by na każdym znajdował się pąk śpiący. Układamy je poziomo w skrzynkach wypełnionych podłożem do ukorzeniania po czym lekko przysypujemy ziemią na 2-3 cm. Pojemnik ustawiamy w jasnym miejscu i dbamy o regularne zwilżanie podłoża. Po 40-60 dniach pojawią się nowe pędy. Wiosną, gdy gleba już rozmarznie, sadzimy młode rośliny na miejsce stałe w rozstawie 25x40 cm.

Jeszcze prostym sposobem jest rozmnażanie zawilca gajowego przez podział kępy. Latem, gdy roślina przechodzi w stan spoczynku wykopujemy dojrzałą roślinę i dzielimy na dwie lub trzy części. Upewniamy się, że każda z nich ma silne korzenie i co najmniej jeden pąk śpiący. Rośliny sadzimy od razu na wybrane miejsce.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. J. Marcinkowski, Byliny ogrodowe, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2002 s. 142;
B. Grabowska, T. Kubala, Encyklopedia bylin, Zysk i S-ka, Poznań 2011, s. 88-90.

Przeczytaj również:

Kwiaty ogrodowe łatwe w uprawie
Łącząc ze sobą mało wymagające kwiaty jednoroczne i byliny, przy minimum pielęgnacji, możemy stworzyć pięknie i długo kwitnący ogród. Oto 10 łatwych w uprawie kwiatów ogrodowych, które sprawdzą się na każdej rabacie. Wystarczy je posiać lub posadzić i gotowe! Więcej...

Kwiaty ogrodowe wieloletnie długo kwitnące
Z tymi roślinami rabata kwiatowa będzie wypełniona barwnymi kwiatostanami niemal przez cały sezon od wiosny do jesieni. Oto nasze zestawienie 20 najlepszych wieloletnich kwiatów ogrodowych o długim terminie kwitnienia, które ozdobią ogród od maja do października! Więcej...

Kwiaty ogrodowe wieloletnie niskie
Kwiaty ogrodowe wieloletnie stanowią w ogrodzie przysłowiową "kropkę nad i", bowiem dopełniają kompozycje na rabatach. Wśród ogromnej ilości ciekawych gatunków można znaleźć rośliny, które są niskie i świetnie będą prezentować się na brzegu rabaty lub na skalniaku. Więcej...