Batat, wilec ziemniaczany - odmiany, uprawa, zimowanie

Wilec ziemniaczany to roślina jednoroczna popularna ze względu na atrakcyjny pokrój, dekoracyjne liście oraz jadalne bulwy. To szybko rosnące pnącze najczęściej jest uprawiane w wiszących donicach, przy podporach lub jako roślina okrywowa. Bulwy ozdobnych odmian wilca ziemniaczanego nie są zbyt smaczne, ale pędy i liście w wielu krajach stanowią przysmak. Poznaj atrakcyjne odmiany wilca do uprawy w ogrodzie i mieszkaniu. Dowiedz się także jak wygląda uprawa oraz zimowanie wilca ziemniaczanego.

Batat, wilec ziemniaczany - Ipomoea batatas
Fot. depositphotos

Batat, wilec ziemniaczany - opis wyglądu i właściwości

Wilec ziemniaczany (Ipomoea batatas), nazywany także słodkim ziemniakiem lub batatem, należy do rodziny powojowatych (Convolvulaceae). Jego pochodzenie nadal jest badane. Wiadomo, że wilec ziemniaczany już w starożytności był uprawiany w Ameryce Środkowej i Południowej, a jego jadalne bulwy stanowiły cenne źródło pożywienia. Do Europy batat został sprowadzony przez Kolumba. Obecnie ozdobne odmiany wilca ziemniaczanego stanowią ciekawą alternatywę dla popularnych gatunków wykorzystywanych do dekoracji balkonów i tarasów.

W europejskich ogrodach zazwyczaj uprawiane są wyselekcjonowane odmiany wilca ziemniaczanego, popularne ze względu na atrakcyjny wygląd, a nie wartość spożywczą. Te ozdobne pnącza jednoroczne tworzą silne pędy dorastające do 3 m długości. Zazwyczaj nie szukają podpór, tylko zwisają swobodnie lub rozpościerają się po ziemi, tworząc gęsty dywan.

W obrębie gatunku wilca ziemniaczanego występuje duża zmienność odmianowa. W sprzedaży możemy spotkać rośliny o liściach o różnych kolorach, zielonych, złocistych i bordowych oraz rozmaitych kształtach, od sercowatych po klapowane. Kwiaty wilca są niewielkie, mają klasyczny lejkowaty kształt i biało-fioletową barwę, ale pojawiają się niezwykle rzadko. Wilec ziemniaczany tworzy podziemne bulwy, podobne do tych, które możemy kupić w sklepach spożywczych. U odmian ozdobnych są one mniejsze i mniej mięsiste.

Warto wiedzieć!
Jadalne są nie tylko bulwy batatów. Liście i łodygi wilca ziemniaczanego spożywa się w wielu krajach azjatyckich, afrykańskich a także w Hiszpanii. Mogą stanowić dodatek do sałatek, koktajli czy kanapek oraz składnik wielu potraw duszonych i gotowanych.

Batat, wiec ziemniaczany - wartości odżywcze

Bulwy ozdobnych odmian wilca ziemniaczanego, chociaż są jadalne, mają gorzki, niezbyt przyjemny smak oraz są dość małe. Nie ma zbyt wielu informacji o ich wartości odżywczej, ponieważ zazwyczaj wykorzystujemy w kuchni odmiany uprawiane jako jadalne. Bulwy jadalnych odmian batatów są bogate w skrobię i białko, bulwy, zawierają także szereg substancji prozdrowotnych: witaminy: A, C, B6, B5, E, oraz potas, mangan i polifenole.

Nie tylko organy podziemne wilca mogą być jadalne. Warto wiedzieć, że liście i łodygi batatów mają także długą tradycję kulinarną. Lekko pikantny smak i konsystencja nieco podobna do szpinaku zachęcają do wykorzystania młodych pędów i liści batatów, zwłaszcza na surowo.

Jadalne bulwy batatów
Fot. depositphotos

Jedna filiżanka surowych, posiekanych liści wilca ziemniaczanego zawiera tylko 15 kalorii oraz 1 g białka, 0,2 g tłuszczu i 2 g błonnika, magnez, potas, witaminę A i luteinę. Liście wilca ziemniaczanego odznaczają się także wysoką zawartością polifenoli, w tym antocyjanów, niezwykle korzystnych dla naszego zdrowia. Antocyjany mogą być również stosowane jako naturalne barwniki żywności.

Batat, wilec ziemniaczany - zastosowanie

W medycynie ludowej odwar z liści wilca ziemniaczanego jest stosowany jako środek napotny, ściągający, bakteriobójczy, grzybobójczy, przeczyszczający i tonizujący. Bataty mają zastosowanie w leczeniu astmy, przeziębienia, gorączki oraz zaburzeń układu pokarmowego. Wysoka zawartości polifenoli w liściach wilca ziemniaczanego sprawia, że w medycynie bada się działanie antymutagenne, przeciwnowotworowe i przeciwcukrzycowe tego niezwykłego pnącza.

Batat, wilec ziemniaczany - odmiany

Nowe odmiany wilca ziemniaczanego są bardziej odporne na choroby, mają szeroką gamę kolorów oraz rozmiary odpowiednie do pojemników. Dzięki temu wilec ziemniaczany najczęściej jest uprawiany w doniczkach także w towarzystwie kwitnących roślin jednorocznych takich jak: pelargonie, heliotrop, niecierpek, petunia czy bakopa. Duże, piękne liście wilca stanowią doskonałe tło dla efektownych kwiatostanów, a płożące pędy malowniczo zwisają z doniczek tworząc barwne kaskady.

Wilec ziemniaczany 'Light Green'
Fot. Krzysztof Ziarnek, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Do popularnych odmian wilca ziemniaczanego należą:

Wilec ziemniaczany 'Light Green' - o liście trójklapowych i żółtozielonym kolorze. Pędy dorastają na długość 60-70 cm.

Wilec ziemniaczany 'Bronze' - to odmiana o liściach trójklapowych w odcieniach miedzi.

Wilec ziemniaczany 'Purple' - odznacza się ciemno purpurowymi liśćmi z wyraźnym żyłkowaniem.

Wilec ziemniaczany 'Buntblattring' - ma trójkątne liście bez klap, z piłkowanym brzegiem. Blaszka liściowa jest zielona, a na brzegach pojawiają się białe i różowe smugi.

Wilec ziemniaczany 'Red' - to odmiana o intensywnie czerwonych liściach.

Wilec ziemniaczany 'Red'
Fot. Krzysztof Ziarnek, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Wilec ziemniaczany 'Margerite' - to piękna odmiana jasno zielonych liściach, trójkątnych i ostro zakończonych.

Wilec ziemniaczany 'Blocky' - wyróżnia się liśćmi pięcioklapowymi, fioletowymi od spodu, a fioletowozielonymi z wierzchu. Pędy dorastają do dorastają do 100 cm długości.

Wilec ziemniaczany 'Lime' - to odmiana o sercowatych liściach barwy seledynowej. Dorasta do 120 cm długości.

Wilec ziemniaczany 'Tricolor' - ma liście ciekawie wybarwione, jasnozielone z biało-różowym marginesem.

Wilec ziemniaczany 'Sweet Heart Purple'
Fot. Krzysztof Ziarnek, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Batat, wilec ziemniaczany - uprawa w ogrodzie

Wilec ziemniaczany jest gatunkiem ciepłolubnym, nawet najmniejszy przymrozek może go zabić. Dlatego optymalnym terminem sadzenia wilca ziemniaczanego jest koniec maja lub nawet w czerwiec, gdy temperatura powietrza wynosi przynajmniej 20°C, a ziemi nie mniej niż 15°C. To atrakcyjne pnącze najlepiej sobie radzi w pełnym słońcu (odmiany o bordowych liściach) lub w półcieniu, osłonięte przed silnym wiatrem mogącym uszkodzić długie pędy i delikatne liście.

Batat, wilec ziemniaczany - sadzenie

Batat ma wysokie wymagania uprawowe. W przypadku uprawy pojemnikowej sadzimy rośliny w wysokiej jakości ziemi uniwersalnej dla roślin doniczkowych. Jeżeli zaś wilec ma pełnić funkcję okrywową na klombie, przed sadzeniem roślin zasilamy ziemię kompostem, żeby była żyzna i przepuszczalna. Aby uzyskać gęsty dywan, obficie pokrywający ziemię, sadzimy wilca w rozstawie 30x30 cm. W pojemnikach i donicach odstępy między roślinami powinny być mniejsze, tj. od 15 do 20 cm.

Wilec ziemniaczany 'Blackie'
Fot. David J. Stang, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Batat, wilec ziemniaczany - podlewanie

pielęgnacji wilca ziemniaczanego ważne jest obfite podlewanie, zwłaszcza w początkowej fazie wzrostu. Gdy roślina wykształci już bulwiaste korzenie, w których gromadzi wodę, staje się odporniejsza na niedobory wilgoci. Wówczas wystarczy podlewać bataty raz w tygodniu. Najlepiej utrzymywać ziemię lekko wilgotną, bo zarówno niedostatek, jak i nadmiar wody, może zaszkodzić roślinom.

Batat, wilec ziemniaczany - nawożenie

Szybko rosnący wilec ma wysokie wymagania co do nawożenia. Tworzy obfitą masę zieloną wykorzystując do tego celu duże ilości składników pokarmowych. Żeby nie zapomnieć o nawożeniu batatów, wygodnie jest jeszcze przed sadzeniem wymieszać ziemię z nawozem o spowolnionym działaniu, takim jak np. Substral Osmocote. W czasie wegetacji warto jest co 2-3 tygodnie podlewać wilca płynnym nawozem dla roślin balkonowych.

Warto wiedzieć!
Odmiany purpurowe wilca ziemniaczanego wymagają zwiększonej zawartości potasu. W ich pielęgnacji dobrze się sprawdza nawóz do pomidorów.

Batat, wilec ziemniaczany - przycinanie

W odpowiednich warunkach wilec szybko się rozrasta. Jeśli młodym roślinom będziemy delikatnie skracać pędy, te ładnie się zagęszczą tworząc zielone dywany lub obfite kaskady spływające z donic.

Batat, wilec ziemniaczany - zimowanie

Ciepłolubny wilec jest uprawiany w naszych warunkach jako jednoroczny, nawet osłonięty nie przetrwa zimy w ogrodzie. Bulwy wilca ziemniaczanego można jesienią wykopać i przechowywać przez zimę w pudełku wypełnionym piaskiem. Pojemnik umieszczamy w ciemnym pomieszczeniu o temperaturze około 4°C.

Batat uprawiany w ogrodzie i zebrane bulwy
Fot. Halina, forum.PoradnikOgrodniczy.pl

Wilec ziemniaczany - uprawa w domu

Wilca ziemniaczanego można uprawiać jako roślinę doniczkową. Jesienią, wraz z nadejściem chłodów, możemy przenieść go z balkonu do mieszkania. Wrażliwy wilec będzie wymagał okresu hartowania, bo nie lubi gwałtownych zmian temperatury. Dlatego zanim wniesiemy go do ogrzewanych pomieszczeń, dobrze jest wcześniej przez 1-2 tygodnie przetrzymać roślinę w chłodniejszym miejscu, takim jak klatka schodowa, strych czy widny garaż.

Ciepłolubny wilec najlepiej czuje się w temperaturze 22-24°C, w miejscu, gdzie słońce dociera przez przynajmniej 6 godzin dziennie. W razie potrzeby możemy doświetlać rośliny lampami LED. Nie należy umieszczać doniczki przy oknie ani w pobliżu drzwi, ponieważ przeciągi są zabójcze dla batatów.

Ziemia dla wilca ziemniaczanego powinna być żyzna i przepuszczalna. Najprościej jest dodać do uniwersalnej ziemi dla roślin doniczkowych około 20% piasku lub perlitu. Glebę utrzymujemy stale lekko wilgotną. Co 2-3 tygodnie stosujemy nawóz o zwiększonej zawartości azotu i fosforu. Ten warunek spełni dowolny nawóz do roślin kwitnących. Ponieważ pnącze silnie się rozrasta, wskazane jest regularne przycinanie wybujałych pędów.

Sadzonki batatów ukorzeniane w wodzie
Fot. depositphotos

Batat, wlec ziemniaczany - rozmnażanie

Rozmnażanie wilca ziemniaczanego przez podział bulw - amatorskie rozmnażanie batatów najłatwiej przeprowadzić wiosną, dzieląc bulwy. Wyrośniętą bulwę tniemy na 3-4 części, tak by każda z nich miała przynajmniej jeden pąk. Powierzchnię cięcia możemy zabezpieczyć sproszkowanym węglem aktywnym. Fragmenty bulwy umieszczamy w doniczkach z ziemią do ukorzeniania. Ustawiamy pojemniki w jasnym miejscu i regularnie podlewamy.

Rozmnażanie wilca ziemniaczanego przez sadzonkowanie - przed nadejściem przymrozków bulwy wilca możemy wykopać i umieścić w jasnym i ciepłym (10°C) pomieszczeniu. Gdy bulwy wykiełkują i wypuszczą pędy oraz 2-3 pary liści, odcinamy sadzonki i umieszczamy w wodzie. Naczynie ustawiamy w widnym i ciepłym miejscu, wymieniając wodę co kilka dni. Po 4-6 tygodniach sadzonki powinny się ukorzenić.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. E. Czajka, Wilec o ozdobnych liściach w Hasło Ogrodnicze 1/2007, s. 140-141;
2. S. Islam, Sweetpotato (Ipomoea batatas L.) Leaf: Its Potential Effect on Human Health and Nutrition w Journal of Food Science 3/2006, s. 13-121;
3. V. D. Truong, R.F. McFeeters, R.T. Thompson, L.L. Dean, B. Shofran, Phenolic Acid Content and Composition in Leaves and Roots of Common Commercial Sweetpotato (Ipomea batatas L.) Cultivars in the United States w Journal of Food Science 8/2007.

Przeczytaj również:

Wilec purpurowy - zastosowanie, wysiew nasion i uprawa w ogrodzie
Wilec purpurowy to jedno z najpopularniejszych jednorocznych pnączy, które znalazło zastosowanie w naszych ogrodach. Latem obficie wytwarza piękne, trąbkowate kwiaty, najczęściej w kolorze fioletowym lub niebieskim. Więcej...

Nasturcja pnąca, większa - wysiew nasion i uprawa
Nasturcja pnąca to kwitnąca roślina jednoroczna, wykorzystywana do obsadzania altan, pergoli czy wiszących donic na balkonie. Podpowiadamy jakie wymagania nasturcji trzeba spełnić aby roślina ta zdrowo rosła i obficie kwitła! Więcej...

Topinambur, słonecznik bulwiasty - uprawa, właściwości, przepisy
Topinambur, inaczej słonecznik bulwiasty, może być traktowany zarówno jako roślina uprawna jak i ozdobna. W naszym klimacie topinambur bardzo dobrze rośnie. Wytwarza pożywne bulwy podziemne, które są nie tylko smaczne ale i zdrowe. Więcej...