Stihl Cash Back
Strona główna / Gleba i nawożenie / Erozja gleby - co to jest, przyczyny, jak zapobiegać

Erozja gleby - co to jest, przyczyny, jak zapobiegać

Gleba narażona jest na działanie wielu procesów erozyjnych, które niszczą jej strukturę. Destrukcyjnie może na nią działać deszcz, wiatr oraz nieodpowiedni sposób uprawy. Wszystkie te czynniki mają istotny wpływ na jakość gleby oraz rozwój roślin i późniejsze zbiory, dlatego powinniśmy robić wszystko, by erozję gleby ograniczyć. Z tego artykułu dowiesz się co to jest erozja gleby oraz jakie są jej przyczyny. Sprawdź jak zapobiegać erozji gleby w swoim przydomowym ogrodzie!

erozja gleby
Erozja gleby
Fot. pixabay

Erozja gleby - co to jest, na czym polega

Erozja gleby to proces niszczenia wierzchniej warstwy ziemi przez wodę (erozja wodna) lub wiatr (erozja wietrzna lub eoliczna). Erozja powoduje zmianę właściwości gleby, niszczy jej strukturę, czasem doprowadza do odsłonięcia skał macierzystych podłoża a także zniszczenia profilu glebowego.

Procesy erozji gleby najsilniej postępują na obszarach pozbawionych roślinności, glebach ubogich w próchnicę i lekkich, na pochylonych stokach oraz w miejscach, gdzie występują częste i silne opady.

Przyczyny erozji gleb

Najczęstszymi przyczynami przyrodniczymi erozji gleby są:

  • działanie wód opadowych, które wypłukują materiał wierzchniej warstwy gleby,
  • wywiewanie cząstek gleby przez wiatr.

Nawalne opady wywołują spływy powierzchniowe i żłobienie powierzchni gleby. W rezultacie cenne składniki mineralne wymywane są w głąb profilu glebowego, przez co stają się trudniej dostępne dla roślin. Erozja wodna może doprowadzić do powstawania rynien lub wąwozów. Najbardziej podatne są na nią gleby piaszczyste, pyłowe i lessowe oraz luźne piaski.

Erozja eoliczna powodowana jest przez wiatr. Doprowadza do wywiewania z gleby cennych cząstek materii organicznej i przesuszenia jej wierzchniej warstwy. Od prędkości wiatru zależy ilość oraz wielkość przenoszonego materiału skalnego.

erozja gleby
Erozję gleb nasila także działalność człowieka
Fot. pixabay

Zjawisko erozji gleb nasila także działalność człowieka (np. wyrąb lasów, wypalanie traw) oraz nieumiejętnie przeprowadzane zabiegi agrotechniczne. W rolnictwie oraz w przydomowych warzywnikach erozja gleby obniża jej wartość, wpływa na pogorszenie żyzności gleby i powoduje zmianę jej struktury, co ma duży wpływ na późniejsze plony.

Erozja gleb w Polsce i na świecie

W wyniku erozji, degradacja gleb na świecie postępuje. Dzieje się tak zwłaszcza na obszarach aktywnie wykorzystywanych rolniczo.

Erozja eoliczna najczęściej występuje na obrzeżach pustyń oraz na stepach, w strefie klimatu suchego i półsuchego. Nasilona jest w północnej Afryce, środkowej części Stanów Zjednoczonych oraz w centralnej Azji.

Erozja wodna największe zniszczenia powoduje na obszarach o okresowo dużych opadach, w których występuje pora sucha i deszczowa w klimacie podrównikowym oraz podzwrotnikowym i zwrotnikowym w odmianie monsunowej (np. w krajach Azji Południowo‐Wschodniej).

Szacuje się, że w Polsce erozją wodną i erozją wietrzną zagrożonych jest ok. 30 % gruntów rolnych i leśnych.

erozja gleby
W wyniku erozji postępuje degradacja gleb
Fot. pixabay

Jak zapobiegać erozji gleby

Gleba (zwłaszcza nieosłonięta) narażona jest na niszczące działanie deszczu, spływów powierzchniowych i wiatru. Najlepszą metodą zapobiegania erozji gleby jest okrywanie jej powierzchni zarówno ściółką jak i roślinami. Jednak sposobów aby ograniczyć procesy niszczenia wierzchniej warstwy gleby jest więcej. Wiele z nich możemy wykorzystać w uprawa ogrodowych.

Ściółkowanie gleby

Okrywanie gleby ściółką skutecznie ogranicza procesy erozji wietrznej i wodnej (chroni podłoże przed rozmywaniem w czasie deszczu lub podlewania). Ściółkowanie polega na przykrywaniu wierzchniej warstwy gleby wokół roślin materiałami pochodzenia organicznego lub nieorganicznego.

Materiały organiczne, do których należą m.in. kompost, kora, zrębki, trociny, słoma, podsuszona trawa mają dodatkowy atut - rozkładając się, wzbogacają ziemię w próchnicę. Gleby okryte ściółką naturalną są mniej zlewne i w mniejszym stopniu się zaskorupiają.

ściółkowanie warzyw
Ściółkowanie gleby wokół warzyw
Fot. depositphotos

Jako ochrona gleby przed erozją sprawdzą się także ściółki pochodzenia mineralnego (żwir, kamienie, grys, łupki) lub nieorganicznego (agrowłókniny, agrotkaniny, folia). Ściółki najkorzystniej rozkładać po rozmarznięciu gleby, wiosną, gdy w podłożu jest dużo wilgoci a chwasty nie zdążyły jeszcze wyrosnąć.

Uprawa roślin na zielony nawóz

W czasie, gdy ziemia uprawna nie jest wykorzystywana, powinno się wysiewać rośliny uprawiane jako nawozy zielone. Rośliny zwiększają zdolność retencyjną gleby a ich korzenie przytrzymują cząstki gleby, dlatego gleba pokryta roślinnością jest mniej podatna na erozję.

Przedplon wysiewa się wczesną wiosną i przekopuje w maju. Poplon może być letni (rośliny poplonowe jare wysiewa się w lipcu lub sierpniu i przekopuje jesienią) lub ozimy (gatunki zimotrwałe sieje się pod koniec lata i pozostawia na zimę, przekopuje wiosną).

Nawozy zielone
Doskonałą rośliną na zielony nawóz jest gorczyca
Fot. depositphotos

W okresie jesienno-zimowym, w którym gleba najbardziej narażona jest na erozję, najlepszą ochronę stanowią poplony ozime. Do gatunków zimotrwałych należą: rzepak ozimy, żyto ozime, wyka kosmata, rzepik ozimy. Rośliny te szybko rosną i stworzą zwartą zieloną masę okrywającą glebę. Posiadają rozwinięty system korzeniowy, który podciągnie do warstwy uprawnej wymyte wcześniej składniki pokarmowe. Wiosną nowe rośliny będą miały zapewnioną bardziej żyzną glebę.

Mulczowanie

Glebę możemy chronić przed erozją również poprzez mulczowanie. Wysiane pod koniec lata jare rośliny poplonowe, zamiast przekopywać jesienią, można pozostawić na zimę. Do jesieni będą osłaniały glebę jako rośliny żywe, zimą i wiosną przemarznięta warstwa roślin stworzy zwartą, naturalną ściółkę (mulcz) skutecznie chroniącą glebę przed erozją. Wiosną mulcz miesza się płytko z ziemią lub sadzi rośliny bezpośrednio w mulcz. Do roślin poplonowych jarych, które można pozostawić na mulcz należą m.in.: facelia błekitna, gorczyca, owies, peluszka, gryka czy saradela.

Zapamiętaj!
Procesy erozji w naszym klimacie nasilone są w okresie jesienno-zimowym, dlatego tak dużą rolę odrywają ściółki, poplony ozime i mulcz chroniące w tym czasie glebę.

Płytkie uprawianie gleby

Zbyt częste przekopywanie i mieszanie wierzchniej warstwy gleby doprowadza do niszczenia jej struktury i przesuszenia. Próchnica zawarta w glebie w takich warunkach szybciej się rozkłada a cząstki organiczne są łatwiej wywiewane przez wiatr lub wymywane przez deszcz. Aby temu zapobiec, zamiast uprawiać glebę tradycyjnie, można ją tylko płytko spulchniać lub pozostawiać bez przekopywania.

Tworzenie wiatrochronów z naturalnej roślinności

Tworzenie pasów wiatrochronnych z drzew i krzewów wokół terenów uprawnych, na otwartych polach (zadrzewienia śródpolne) oraz żywopłotów w ogrodach zmniejsza siłę wiatru a tym samym erozję wietrzną. Wierzchnia warstwa ziemi na otoczonym roślinnością obszarze nie będzie tak łatwo wywiewana.

Dostosowanie uprawy do warunków

Na terenach nachylonych wierzchnia warstwa gleby wraz z wodą przemieszcza się do podnóża stoku. Z tego względu na takich obszarach najbardziej korzystna jest uprawa w poprzek stoku, wzdłuż poziomic lub terasowanie (często stosowane w krajach Azji Południowo‐Wschodniej). Ten rodzaj uprawy ograniczy spływ powierzchniowy i wymywanie części organicznych z gleby.

erozja gleby
Terasowanie pól ryżowych zapobiega erozji gleby
Fot. depositphotos

Utrzymywanie wysokiego poziomu materii organicznej w glebie

Gleba o większej zawartości próchnicy ma lepszą strukturę i jest mniej podatna na erozję. Wysiew roślin na zielony nawóz, nawożenie obornikiem oraz stosowanie ściółek organicznych to dobre praktyki zwiększające ilość materii organicznej, która przemieni się w próchnicę, tworząc cenną warstwę humusową. Gleby takie lepiej chłoną wilgoć, przez co ograniczone są straty powodowane erozją wietrzną.

Utrzymywanie odpowiedniej wilgotności gleby

Odpowiednie nawadnianie pól uprawnych oraz podlewanie roślin ogrodowych sprawia, że wierzchnia warstwa gleby nie jest przesuszona a tym samym będzie słabiej wywiewana przez wiatr.

Przeczytaj również:

Opracowano na podstawie:
1. S. Żuber, Gleba pod ochroną, Działkowiec nr 8/2020, s. 66;
2. E. Ferens, Metody uprawy, Działkowiec nr 2/2023, s. 68-69;
3. E. Ferens, Gleba „ubrana” cały rok, Działkowiec nr 1/2019, s. 70;
4. T. Trelka, Agrotechnika bez szpadla, Działkowiec nr 3/2019, s. 69.