Topola - jak wygląda, gatunki, uprawa

Topola (Populus) to rodzaj roślin obejmujący kilkadziesiąt gatunków drzew występujących w rejonach świata o umiarkowanym klimacie. Szybkorosnące topole osiągają znaczne rozmiary i mają zastosowanie do przydrożnych nasadzeń oraz rekultywacji terenów przemysłowych. Dowiedz się jakie gatunki i odmiany topoli można spotkać w Polsce oraz poznaj zasady uprawy topoli w ogrodzie.

Topola - Populus
Fot. pixabay

Jak wygląda topola

Rodzaj Topola (Populus) obejmuje kilkadziesiąt gatunków występujących w Europie, Ameryce Północnej i Azji. W Polsce, poza trzema rodzimymi gatunkami topoli, można uprawiać także liczne gatunki topoli obcego pochodzenia oraz mieszańcowe.

Topole to drzewa osiągające znaczne rozmiary. Rosną bardzo szybko, ale są krótkowieczne. Prosty, wzniesiony pień topoli jest pokryty grubą korą, która z wiekiem pokrywa się głębokimi bruzdami. Elastyczne pędy porastają pojedyncze, często ząbkowane liście, wyraźnie różne na krótko- i długopędach. Dwupienna topola zakwita wczesną wiosną tworząc zwisające kotki. Owocem topoli jest torebka zawierająca liczne drobne nasiona wyposażone w kępki białego puchu. Dojrzewające późną wiosną nasiona są przenoszone przez wodę i wiatr - łatwo i błyskawicznie kiełkują nawet w ciągu 24 godzin. Niestety równie szybko tracą zdolność kiełkowania.

Topola - właściwości i zastosowanie

Już od wieków właściwości topoli sprawiały, że miała ona wszechstronne zastosowanie. Drewno topoli jest wykorzystywane do produkcji sklejek, płyt wiórowych, zapałek, artykułów gospodarstwa domowego i masy celulozowej.

Pąki oraz kora niektórych gatunków topoli, przede wszystkim topoli czarnej, mają zastosowanie lecznicze. Właściwości przeciwgorączkowe kory topoli są wykorzystywane przy infekcjach i osłabionej odporności. Natomiast działanie odtruwające oraz moczopędne topoli wykorzystuje się do leczenia zatruć oraz schorzeń układu moczowego. Używany zewnętrznie wyciąg z topoli czarnej przyspiesza gojenie się ran oraz wspomaga leczenie żylaków.

Topola biała - Populus alba
Fot. Herman, Public domain, Wikimedia Commons

Również w kosmetyce docenia się właściwości drzew topoli. Kremy i tonki zawierające wyciągi roślinne z topoli są polecane do pielęgnacji cery dojrzałej, naczynkowej, oraz trądzikowej.

W kształtowaniu krajobrazu, tak popularne jeszcze kilkadziesiąt lat temu topole, teraz nie są na topie, a niesłusznie. Drzewa te szybko rosną, są bardzo odporne i doskonale znoszą miejskie zanieczyszczenia. Szybko rosnące topole osuszają glebę oraz pełnią funkcje wiatrochronne. Ze względu na właściwości uprawowe topole sadzi się zwłaszcza w rejonach poprzemysłowych oraz na terenach rekultywowanych. W ogrodach można z topoli stworzyć w krótkim czasie gęsty żywopłot lub szpaler.

Topola a alergie

Wbrew powszechnej opinii pyląca topola nie ma właściwości alergicznych. Także biały puch z topoli, pojawiający się w okresie owocowania, nie szkodzi alergikom. Alergenem mogą być natomiast pyłki innych roślin, głównie traw, osiadające na topolowym puchu przenoszonym przez wiatr. A zatem topola nie jest alergenem sama w sobie, ale jej puch może ułatwiać przenoszenie alergenów innych roślin.

Topola - gatunki i odmiany

Topole to drzewa występujące w wielu krajach na terenach leśnych i parkowych. Spośród wielu gatunków w naszym klimacie najczęściej spotkać można gatunki rodzime topoli, topole balsamiczne a także mieszańce eurazjatyckie.

Rodzime gatunki topoli

W Polsce topole naturalnie występują w dolinach rzek, na terenach podmokłych oraz w lasach mieszanych. Do rodzimymi gatunków topoli zaliczamy:

• topolę białą
• topolę czarną
• topolę osikę

Topola biała

Topola biała (Populus alba), zwana takę białodrzewem, to potężne drzewo osiągające 35-40 metrów wysokości. Masywny pień drzewa jest pokryty gładką korą - zielonoszarą lub białą. Charakterystyczną cechą tej topoli jest zabarwienie liści - górna strona blaszki liściowej jest ciemnozielona i błyszcząca, natomiast dolna pokryta jest białym, połyskującym kutnerem.

Topola biała - Populus alba
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Topola biała jest odporna na mróz, suszę, choroby oraz zanieczyszczone powietrze. Zapewne dlatego od dawna była sadzona w parkach, ogrodach i przy drogach. To dekoracyjne drzewo powszechnie wykorzystywano do tworzenia alei i szpalerów. Ze względu na silne korzenienie topola biała ma zastosowanie do umacniania wąwozów, brzegów rzek i skarp.

Popularne odmiany topoli białej to:

• Topola biała 'Nivea' - odmiana topoli o rozłożystej kornie i srebrzystych liściach;
• Topola biała 'Pyramidalis' - odmiana o dekoracyjne korze oraz liściach;
• Topola biała 'Raket' - odznacza się szybkim wzrostem i strzelistą koroną.

Topola czarna

Topola czarna (Populus nigra) dorasta do 35 m wysokości. Stosunkowo wąska korona z wiekiem staje się szersza i kopulasta. Mocny pień topoli jest zwykle pokryty licznymi zgrubieniami oraz głęboko bruzdowaną, czarną korą. Drzewo zakwita w połowie kwietnia.

Topola czarna 'Italica'
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Ten gatunek topoli doskonale nadaje się do nasadzeń parkowych, ponieważ wymaga gleb wilgotnych i żyznych. Toleruje dość dobrze zasolenie gleby oraz nawet długotrwałe zalewanie.

Polecane odmiany topoli czarnej to:

• Topola czarna 'Italica' - zwana także topolą włoską, odmiana o strzelistej koronie;
• Topola czarna 'Vereecken' o kolumnowej koronie i brązowozielonych młodych liściach.

Topola osika

Topola osika (Populus tremula), zwana też topolą drżącą, jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem topoli osiągającym do 20 m wysokości. Średnia długość życia osiki wynosi 60-80 lat, ale drzewa nie dotknięte chorobami mogą dożyć nawet 150 lat. Korona tej topoli jest kulista i luźna. Liście osiki są osadzone na długich, wiotkich ogonkach co sprawia, że drżą przy najlżejszych podmuchach wiatru. Owalne, zielone liście topoli osiki jesienią zmieniają kolor na żółty lub czerwonawy.

Topola osika - Populus tremula
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Topola osika jest mało wymagająca w stosunku do gleby, dlatego często występuje w suchych lasach sosnowych lub świerkowych. Gatunek ten znosi niskie temperatury i jest odporny na suszę oraz zanieczyszczone powietrze. Ze względu na silnie rozwinięty, szeroko rozrastający się system korzeniowy oraz zdolność do tworzenia odrostów korzeniowych osika jest wykorzystywana do rekultywacji terenów poprzemysłowych oraz do obsadzania skarp i zboczy.

Odmiany topoli osiki polecane do dużych ogrodów i na tereny zielone:

• Topola osika 'Erecta' - odmiana o wąskim kolumnowym pokroju i liściach żółtych jesienią;
• Topola osika 'Tapiau' - o szerokiej, kopulastej koronie oraz dużych liściach.

Gatunki obce topoli

W polskim krajobrazie na dobre zadomowiły się topole obcego pochodzenia, takie jak: topola amerykańska, kanadyjska, kalifornijska, wielkolistna, włochata czy topola geldryjska. Znaczna część z nich to mieszańce euroamerykańskie, powstałe ze skrzyżowania topoli amerykańskiej z europejskimi gatunkami topoli.

Gatunkiem powstałym ze skrzyżowania topoli amerykańskiej z topolą czarną była bardzo popularna swojego czasu w naszym kraju topola kanadyjska (Populus x canadensis 'Serotina') - szybko rosnąca, tolerancyjna, ale przy tym mało, odporna na choroby topoli.

Topola amerykańska

Topola amerykańska (Populus deltoides) w naturze porasta brzegi rzek i jezior w Ameryce Północnej dorastając do 45 m wysokości. Masywny, prosty pień jest pokryty ciemnoszarą korą, w dolnej części głęboko bruzdowaną a w górnej gładką o żółtym odcieniu. Szeroka korona topoli jest luźna i wyniosła. Duże liście topoli amerykańskiej są czerwonawe wiosną, zielone latem i żółtawe jesienią. Topola amerykańska nie ma dużych wymagań uprawowych, ale podczas ostrzejszych zim z dużymi wahaniami temperatur drzewo silnie przemarza.

Topola amerykańska - Populus deltoides
Fot. Bruce Cook, CC0, Wikimedia Commons

Gatunek ten został sprowadzony do Europy w XVIII w i początkowo był sadzony w parkach, ogrodach wypierając rodzimą topolę czarną. Szybko pojawiły się mieszańce obu tych gatunków - wysokie, odporniejsze na choroby i szybko rosnące – doskonałe do sadzenia na terenach zieleni oraz przy drogach. W efekcie jako czysty gatunek topola amerykańska właściwie u nas nie występuje.

Natomiast ostatnio w sprzedaży zdobywa popularność ciekawa odmiana polecana do ogrodów: topola amerykańska 'Purple Tower' o dużych liściach wiosną purpurowe, a latem zielonobrązowych z czerwonym ogonkiem i nerwem głównym.

Topola Simona

Topola Simona (Populus simonii), zwana także topolą chińską, jest zaliczana do topoli balsamicznych, u których młode liście i pędy pokrywa pachnąca, lepka substancja. Gatunek ten występuje naturalnie w Chinach i Korei. Do Europy został przywieziony w 1862 przez francuskiego naukowca G. E. Simona, od którego zyskał swoją nazwę. Topola Simona szybko się rozprzestrzeniła w uprawie i jest spotykana przy drogach i w parkach. Drzewo to dorasta do 20 m wysokości. Pień oraz grube konary pokrywa ciemna, bruzdowana kora a błyszczące, zielone liście jesienią stają się żółte.

Topola Simona - Populus simonii
Fot. Alain Gérard, Public domain, Wikimedia Commons

Topola Simona jest odporna na mróz, suszę i zanieczyszczone powietrze. Może jednak przemarzać w okresie wczesnowiosennym. Nie ma dużych wymagań glebowych i dobrze rośnie nawet na suchych, piaszczystych i mało zasobnych.

Najwartościowszą odmianą tego gatunku jest topola Simona 'Fastigiata', która szybko rośnie i jest polecana na szpalery oraz żywopłoty.

Topola - uprawa i wymagania

Uprawa topoli udaje się zarówno w pełnym słońcu jak i w półcieniu na glebach gliniasto-piaszczystych, jak i piaszczystych - w zależności od gatunku. Najszybciej topole rosną na glebach żyznych i wilgotnych.

Silnie krzewiące topole są drzewami pionierskimi doskonałymi do obsadzania rekultywowanych składowisk odpadów oraz zdegradowanych terenów poprzemysłowych.

Młode okazy topoli wymagają w początkach uprawy regularnego podlewania oraz nawożenia, w późniejszym okresie radzą sobie same.

Topole nie wymagają przycinania, jednak dobrze je znoszą. Jesienią można formować szpalery lub żywopłoty z topoli a wiosną wykonywać cięcie sanitarne.

Topola - wycinka drzew

Żeby móc wyciąć drzewo na swojej działce, zgodnie z przepisami zawartymi w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, wymagane jest uzyskanie zgody właściwego organu.

Jednak zgodnie z art. 83f wymienionej ustawy możemy na swojej działce bez zezwolenia usuwać topole, których obwód pnia mierzony na wysokości 5 cm nie przekracza 80 cm oraz drzewa rosnące w skupisku do 25 m².

Takie drzewa usuwamy nawet bez informowania wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, o zamiarze ich wycięcia. Pamiętajmy natomiast, żeby wycinkę przeprowadzać wczesną wiosną lub późną jesienią, czyli poza okresami lęgowymi ptaków.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Wierzba Iwa - odmiany, uprawa, cięcie, rozmnażanie
• Rośliny uczulające w ogrodzie. Masz alergię? Lepiej ich unikaj!
• Grab - odmiany, zastosowanie, uprawa, rozmnażanie
• Lipa - właściwości, odmiany, uprawa w ogrodzie

Opracowano na podstawie:
1. W. Bugała, Drzewa i krzewy, PWRiL, Warszawa 1979, s. 204-223;
2. M. Mynett, M. Tomżyńska, Krzewy i drzewa ozdobne, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 1997, s. 29;
3. J. Pokorny, Drzewa znane i mniej znane, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1992, s. 168-169.