Oczar - właściwości, odmiany, uprawa
Oczar (Hamamelis) to jedna z nielicznych roślin kwitnących zimą. Okazałe krzewy osiągają pełnię urody już jesienią, gdy ich liście przybierają ogniste żółte, pomarańczowe i czerwone barwy. Następnie zimą, na pędach pozbawionych już ulistnienia, pojawiają się delikatne kwiaty przypominające wstążki. Poznaj bliżej właściwości oczarów i zasady ich uprawy. Przedstawiamy najciekawsze gatunki i odmiany oczarów polecane do uprawy w ogrodach.
Oczar wirginijski - Hamamelis virginiana
Fot. pixabay
Jak wygląda oczar?
Oczary mogą występować w formie krzewów lub niewielkich drzew o liściach opadających na zimę. Dorastają do 3-4 m wysokości i mają dość luźny, nieregularny pokrój. Liście oczarów są krótkoogonkowe i mają ząbkowane brzegi. Wiosną i latem liście są zielone, zaś jesienią przebarwiają się na żółto, pomarańczowo i czerwono. Oryginalne kwiaty oczarów o wstęgowatych płatkach są mrozoodporne i wytrzymują spadki temperatury nawet do -10°C.
Owocami oczaru są torebki zwane orzechami czarnoksięskimi. Wewnątrz zawierają dwa czarne nasiona. Nasiona są wyrzucane z torebki na odległość nawet 4 metrów na skutek ściskania i rozchylenia się ścianek wewnątrz torebki. Zjawisko to jest nazywane autochorią i, poza oczarami, jest charakterystyczne dla roślin takich jak: tryskawiec sprężysty, szczawik zajęczy oraz niektóre gatunki niecierpka.
Warto wiedzieć!
Podczas mrozów kwiaty oczarów zwijają się w charakterystyczny sposób. Ponownie rozwijają się, gdy temperatura wzrośnie powyżej 0°C. Dzięki temu mechanizmowi kwitnienie oczarów znacznie się wydłuża, a kwiaty wytrzymują mrozy do -10°C.
Kiedy kwitnie oczar?
Wiele osób pyta kiedy kwitnie oczar. Jak się okazuje, wcale nie jest to takie oczywiste. W zależności od gatunku, oczary kwitną jesienią, zimą lub wiosną. Zwłaszcza zimowy okres kwitnienia jest doceniany przez ogrodników.
Oto terminy kwitnienia poszczególnych gatunków oczaru:
- oczar wirginijski kwitnie w październiku i listopadzie,
- oczar omszony i oczar pośredni kwitną od lutego do kwietnia,
- oczar japoński kwitnie od stycznia do marca.
Oczar kwitnący w zimie
Fot. pixabay
Oczar - właściwości
Oczary mają nie tylko wartość dekoracyjną. Rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej doceniali właściwości lecznicze oczaru. Ekstrakt z liści oczaru był przez nich używany do leczenia chorób nerek i chorób skórnych. Kora oczaru, posiadająca właściwości przeciwzapalne, przeciwgorączkowe oraz przeciwobrzękowe, była stosowana przy leczeniu hemoroidów i problemów trawiennych. Cenne właściwości oczaru po dzień dzisiejszy wykorzystuje się przy produkcji mydeł, maści i balsamów do pielęgnacji skóry trądzikowej.
Oczar - gatunki i odmiany
Do rodzaju oczar należy 6 gatunków i liczne ich odmiany, które w stanie naturalnym można spotkać w Azji i Ameryce Północnej. W Polsce w uprawie ogrodowej spotykane są 4 gatunki oczaru: oczar japoński, oczar omszony, oczar pośredni i oczar wirginijski.
Oczar japoński
Oczar japoński (Hamamelis japonica) pochodzi z japońskich wysp Kiusiu i Hondo. Jest krzewem o szerokim i luźnym pokroju. Osiąga do 3-4 m wysokości. Szerokie, ciemnozielone liście oczaru japońskiego jesienią przebarwiają się na intensywnie żółty i szkarłatny kolor. Żółte, pachnące kwiaty tego gatunku oczaru mają purpurowo zabarwione wnętrze kielicha i cztery wstęgowate płatki. Oczar japoński kwitnie od stycznia do marca.
Oczar japoński - Hamamelis japonica
Fot. Burkhard Mücke, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons
Najpopularniejsze odmiany oczaru japońskiego to:
- Oczar japoński 'Arborea' - odmiana oczaru o żółtych kwiatach;
- Oczar japoński 'Pendula' - o płaczącym pokroju dorastający do 3-4 m. Żółte kwiaty oczaru pojawiają się w lutym a zielone liście jesienią przebarwiają się na czerwono i żółto;
- Oczar japoński 'Sulphurea' - odmiana o cytrynowożółtych kwiatach;
- Oczar japoński 'Zuccariniana' - o żółtych kwiatach dorastający do 3-5 m wysokości. Zielone liście jesienią przybierają pomarańczowe i żółte barwy.
Oczar omszony
Oczar omszony (Hamamelis mollis) nazywany także oczarem chińskim to krzew, który w naszych warunkach dorasta zazwyczaj do 4 m wysokości. Tworzy luźną koronę. Słabo rozgałęzione, miękko owłosione pędy oczaru omszonego są porośnięte przez duże liście, które jesienią pięknie przebarwiają się na cytrynowożółto. Żółte kwiaty oczaru omszonego przyjemnie pachną i utrzymują się od lutego do kwietnia.
Kwitnący zimą oczar omszony - Hamamelis mollis
Fot. depositphotos
W uprawie można spotkać następujące odmiany oczaru omszonego:
- Oczar omszony 'Brevipetala' (syn. 'Aurantiaca') – krzew o ciemnożółtych, pachnących kwiatach o lekko skręconych i zgiętych płatkach;
- Oczar omszony 'Coombe Wood' - o dużych, pachnących kwiatach i rozłożystym pokroju;
- Oczar omszony 'Goldcrest' - odmiana o dużych, złocistożółtych kwiatach.
Oczar pośredni
Mieszańcowy oczar pośredni (Hamamelis x intermedia) charakteryzuje się bardzo luźnym pokrojem i dorasta do 5 m wysokości. Zielone liście jesienią przebarwiają się na złoto. Od lutego do kwietnia utrzymują się kwiaty oczaru pośredniego - żółte lub czerwone.
Oczar pośredni - Hamamelis x intermedia
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons
Ze względu na dużą popularność tego gatunku, hodowcy stworzyli liczne odmiany oczaru pośredniego. Do sadzenia w polskich ogrodach najczęściej polecane są:
- Oczar pośredni 'Arnold Promise' - odmiana dorastająca do 3 m wysokości o żółtych kwiatach;
- Oczar pośredni 'Diane' - o karminowych kwiatach i liściach które jesienią przebarwiają się na czerwono;
- Oczar pośredni 'Jelena' - o pomarańczowych kwiatach i liściach przybierających jesienią barwę żółtopomarańczową;
- Oczar pośredni 'Orange Beauty' - wyjątkowej urody krzew o intensywnie pomarańczowych kwiatach oraz liściach jesienią zmieniających kolor na żółtopomarańczowy;
- Oczar pośredni 'Westerstede' - o żółtych kwiatach i liściach które wraz z nadejściem jesieni zmieniają kolor z zielonego na żółtopomarańczowy.
Oczar wirginijski
Oczar wirginijski (Hamamelis virginiana) pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej i w naszych warunkach dorasta do 3-4 m wysokości. Wzniesione pędy oczaru wirginijskiego porastają jajowate liście, które jesienią przebarwiają się na intensywny żółty kolor i długo utrzymują się na krzewie. Jasnożółte, drobne kwiaty oczaru wirginijskiego mają skręcone płatki i przyjemnie pachną. Kwitnienie trwa od października do listopada.
Oczar wirginijski - Hamamelis virginiana
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons
Odmiany oczaru wirginijskiego godne polecania to:
- Oczar wirginijski 'Henryae' - ciekawa odmiana, u której liście opadają wcześniej niż u gatunku. Dzięki temu dobrze widoczne stają się kwiaty;
- Oczar wirginijski 'Rubescens' - o żółtych płatkach z czerwonym rumieńcem.
Oczar - uprawa i wymagania
Oczary lubią miejsca zaciszne, pełne słońca lub półcieniste. Uprawa oczaru udaje się na glebach przepuszczalnych, dość żyznych, odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym. Po posadzeniu polecane jest ściółkowanie roślin dojrzałym kompostem lub obornikiem. Ściółka zatrzyma wilgoć w glebie, stłumi chwasty i ochroni korzenie przed przemarznięciem.
Oczar wirginijski - Hamamelis virginiana - jesienna barwa liści
Fot. pixabay
Pielęgnacja oczarów polega na odchwaszczaniu i regularnym podlewaniu roślin, także zimą. Latem i wczesną jesienią warto nawozić oczary, żeby wspomóc kwitnienie. W tym celu stosujemy nawozy o zwiększonej zawartości fosforu i potasu, unikając jednocześnie nawozów azotowych, które utrudniają roślinom przygotowanie się do zimy i zmniejszają mrozoodporność. Nawozy azotowe stosujemy zatem jedynie wiosną i na początku lata (do połowy lipca).
Oczary są dość odporne na mrozy, ale młode rośliny warto osłonić agrowłókniną przed wysuszającym słońcem i wiatrem. W zależności od gatunku i odmiany, oczary są zaliczane do strefy mrozoodporności roślin 6A lub 6B. Dlatego kupując roślinę do własnego ogrodu warto upewnić się jaka jest mrozoodporność danej odmiany. Uwagę na to powinni zwrócić głównie mieszkańcy rejonów wschodnich i północno-wschodnich.
Oczar - przycinanie
Oczary słabo znoszą przycinanie, dlatego nie zaleca się ich cięcia. Ograniczamy się jedynie do usuwania słabych, uszkodzonych i zainfekowanych pędów. Niewłaśćiwie wykonane cięcie oczaru może znacząco osłabić kwitnie rośliny.
Zalecanym terminem cięcia oczarów jest koniec zimy i przedwiośnie, gdy roślina już przekwitnie. U zbyt rozrośniętych roślin w tym okresie można wyciąć tuż nad ziemią jedną lub dwie najstarsze gałęzie. Można też 2-3 najdłuższe pędy skrócić na wysokości około 0,5 m nad ziemią. Wycina się także w całości pędy pokładające się na ziemi.
Nie wolno natomiast skracać gałązek na obwodzie korony, gdyż wówczas znacząco osłabi się przyszłoroczne kwitnienie.
Oczar - Hamamelis - odmiany kwitnące na żółto i czerwono
Fot. pixabay
Oczar - rozmnażanie
W warunkach amatorskich trudno rozmnożyć oczary. Jedną z metod rozmnażania oczarów jest wysiew nasion, przy czym wymagają one 1-2 letniej stratyfikacji. Mimo trudności z ukorzenianiem, można próbować rozmnożyć oczary przez sadzonki pobierane w maju i czerwcu. W uprawie amatorskiej można także rozmnażać oczary przez odkłady poziome, ale podobnie jak w przypadku sadzonkowania, ukorzeniają się słabo i nie zawsze z dobrym skutkiem.
Oczar - choroby i szkodniki
Oczary są odporne na choroby i szkodniki. Nie znaczy to jednak, że będą całkowicie zdrowe. Do chorób grzybowych najczęściej porażających oczary należą: mączniak prawdziwy (biały mączysty nalot na liściach) oraz rdza liści (okrągłe, rdzaw plamy na liściach). Żeby zapobiec występowaniu tych chorób należy dbać o czystość w ogrodzie i regularnie usuwać porażone liście i pędy. Po stwierdzeniu objawów choroby należy wykonać opryski naturalnymi preparatami, takimi jak np. Limocide czy Biosept Active. Jeśli to nie pomoże, warto sięgnąć po jeden z silniejszych środków grzybobójczych, np. Scorpion 325 SC.
mgr inż. Anna Błaszczuk
Przeczytaj również:
Opracowano na podstawie:
1. W. Bugała, Drzewa i krzewy dla terenów zieleni, PWRiL, Warszawa 1979, s. 138-142;
2. M. Czekalski, Krzewy i drzewa liściaste, PWRiL, Warszawa 1995, s. 45;
3. M. Czekalski, Liściaste krzewy ozdobne, PWRiL, Poznań 2006, s. 98-99;
4. P. Latocha, Czarujące oczary w Działkowiec 2/2009, s. 4-7;
5. A. Marosz, Oczarowate cz. II w Szkółkarstwo 3/2000, s. 28-29.
