Dereń - właściwości, gatunki, odmiany, uprawa, przycinanie

Dereń (Cornus) to rodzaj roślin, do którego zaliczamy ponad 40 gatunków drzew, krzewów oraz krzewinek różniących się wymaganiami, osiąganymi rozmiarami, kwitnieniem i owocowaniem. Niektóre gatunki derenia cenione są za ładny pokrój, inne za spektakularne kwitnienie, a jeszcze inne za właściwości lecznicze owoców. Poznaj gatunki i odmiany derenia polecane do uprawy w naszym klimacie. Wyjaśniamy jak uprawiać i przycinać derenie, aby stanowiły atrakcyjną ozdobę ogrodu.

Dereń - Cornus - kwiaty, owoce i liście różnych gatunków
Fot. depositphotos/pixabay/Wikimedia Commons

Dereń - właściwości i zastosowanie

Krzewy i drzewa należące do rodzaju dereń (Cornus) cenione są zarówno za walory ozdobne, jak i właściwości lecznicze. Gatunki derenia mające zastosowanie ozdobne to np. dereń kousa (Cornus kousa), który zdobył uznanie dzięki atrakcyjnym kwiatostanom, oraz dereń pagodowy (Cornus controversa) charakteryzujący się atrakcyjnym pagodowym pokrojem.

Dereń jadalny (Cornus mas) ceniony jest za efektownie wybarwione, bezlistne pędy stanowiące ozdobę w okresie zimowym, wczesny termin kwitnienia oraz jadalne owoce o właściwościach leczniczych. Cenne właściwości lecznicze posiadają również liście, kora i korzenie derenia jadalnego. Cennymi surowcami farmaceutycznymi stały się także owoce derenia kousa.

Owoce derenia jadalnego i kousa zawierają witaminy: C, P, A, makro- i mikroelementy (żelazo, fosfor, wapń, potas, cynk, miedź) oraz pektyny, garbniki i przeciwutleniacze. Ze względu na dużą zawartość żelaza, preparaty z derenia mają zastosowanie w leczeniu anemii, ogólnego osłabienia organizmu, poprawiają także stan włosów, paznokci i skóry.

Dereń kousa - Cornus kousa - owoce
Fot. Wzwz, CC0, via Wikimedia Commons

Cenne właściwości derenia od wieków były wykorzystywane do leczenia zaburzeń trawienia, biegunki, kolki żołądkowej oraz wspomagania procesów przemiany materii. Środki na bazie derenia działają także moczopędnie i przeciwzapalnie dzięki czemu poprawiają pracę nerek oraz dróg moczowych.

Smaczne owoce derenia jadalnego oraz derenia kousa mają również zastosowanie kulinarne - można je spożywać na surowo a także jako przetwory. Zdrowe owoce są wykorzystywane do produkcji soków, dżemów i konfitur. Właściwości lecznicze i smakowe dereniówki, czyli nalewki z derenia jadalnego, doceniali już nasi dziadkowie. Po ukiszeniu, niedojrzałe owoce derenia jadalnego przypominają w smaku oliwki a ususzone mogą być dodawane do marynat.

Dereń jadalny - Cornus mas - owoce
Fot. pixabay

Dereń - gatunki i odmiany

Do rodzaju dereń zaliczamy ponad 40 gatunków drzew, krzewów i krzewinek występujących na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego. Derenie charakteryzują się dużą zmiennością w obrębie rodzaju różniąc się pokrojem, kwitnieniem oraz owocowaniem. Poznaj najciekawsze gatunki oraz odmiany derenia, które warto posadzić na działce lub w ogrodzie.

Dereń biały

Dereń biały (Cornus alba) jest bardzo dekoracyjnym krzewem liściastym o szerokim pokroju. Dorasta do 2-3 m wysokości. Łukowato wygięte pędy derenia zimą mają atrakcyjny, czerwony kolor, latem zaś są pokryte sinym nalotem. Eliptyczne, duże liście derenia jesienią przybierają brunatnoczerwoną barwę. Kremowe kwiaty zebrane w baldachy oraz kuliste, białe i niebieskawe owoce derenia białego nie mają dużych walorów dekoracyjnych.

Dereń biały - Cornus alba - owoce i czerwone pędy
AnRo0002, Public domain, Wikimedia Commons

Krzew ten preferuje słoneczne stanowisko, ale dobrze znosi także półcień. Jest odporny na miejskie zanieczyszczenia, mróz (do -40°C) i suszę. Udaje się na każdej glebie byle była przepuszczalna i dość wilgotna.

Mało wymagający dereń biały za sprawą kępiastego pokroju oraz barwnych pędów doskonale sprawdza się jako soliter oraz swobodny żywopłot. Do odmian derenia białego wartych uwagi należą:

• Dereń biały 'Aurea' o żółtych liściach,
• Dereń biały 'Elegantissima' o biało obrzeżonych liściach,
• Dereń biały 'Siberian Pearls' o białych owocach i liściach purpurowych jesienią,
• Dereń biały 'Sibirica' o koralowoczerwonych pędach oraz białych owocach.

Dereń biały 'Elegantissima'
Wouter Hagens, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Dereń jadalny

Dereń jadalny (Cornus mas) to wolno rosnący krzew o kulistym pokroju osiągający do 7 m wysokości. Wąskie i zaostrzone liście latem zielone jesienią przebarwiają się na kolor od bladoróżowego do pomarańczowego. Już w marcu rozwijają się drobne, żółte kwiaty zebrane w pęczki. Jadalne owoce derenia - czerwone, wydłużone jagody - dojrzewają już lipcu. Należy je sprawnie zbierać, bo szybko opadają.

Dereń jadalny nie ma dużych wymagań uprawowych. Gatunek ten dobrze rośnie w miejscach zacisznych, słonecznych do półcienistych. Preferuje gleby średnio żyzne, przepuszczalne, zawierające wapń i umiarkowanie wilgotne. Jest w pełni mrozoodporny.

Dereń jadalny - Cornus mas - w czasie kwitnienia
Fot. pixabay

Dereń jadalny jest polecany do uprawy w miastach. Doskonale wygląda jako soliter, nadaje się także na swobodne oraz formowane żywopłoty. Do polecanych odmian derenia jadalnego zaliczamy:

• Dereń jadalny 'Aurea' o cytrynowożółtych liściach,
• Dereń jadalny 'Elegantissima' - jego liście z szerokim, kremowym marginesem jesienią stają się purpurowe,
• Dereń jadalny 'Elegantnyj' odmiana bardzo plenna,
• Dereń jadalny 'Variegata' o liściach z kremową obwódką.

Dereń kousa

Dereń kousa (Cornus kousa) ma szeroki pokrój i dorasta do 3-6 m wysokości. Zielone liście tego gatunku derenia jesienią zmieniają kolor na bordowy, żółty i czerwony. W maju dereń kousa wygląda najatrakcyjniej obsypując się gwiaździstymi, kremowymi, dużymi kwiatami utrzymującymi się nawet do lipca. Późnym latem i jesienią na pędach pojawiają się kiście egzotycznie wyglądających owoców. Duże, czerwone, jadalne owoce derenia kousa kształtem przypominają maliny lub liczi chińskie. Owoce derenia kousa są jadalne, ale mają mało wyrazisty smak.

Dereń kousa 'Satomi'
Fot. depositphotos

Dereń kousa wymaga miejsca osłoniętego, słonecznego do półcienistego. Najlepiej rośnie na glebach świeżych, żyznych, próchniczych, o dużej pojemności wodnej. Dereń kousa nie jest odporny na suszę, ale jest dość mrozoodporny - wytrzymuje spadki temperatury do -23°C.

Spośród licznych odmian derenia kousa do najatrakcyjniejszych należą:

• Dereń kousa 'Cappuccino' dorastający do 2 m o kwiatach z delikatnym, różowym rumieńcem i intensywnie zabarwionych liściach,
• Dereń kousa 'China Girl' dorastający do 5 m wysokości o dużych, kremowych kwiatach,
• Dereń kousa 'Milky Way' o białych kwiatach i liściach purpurowych jesienią,
• Dereń kousa 'Satomi' o różowych kwiatach,
• Dereń kousa 'Venus' o bardzo dużych, białych kwiatach.

Dereń kanadyjski

Dereń kanadyjski (Cornus canadensis) jest niską, ścielącą się krzewinką dorastająca do 20 cm wysokości. Tworzy silne, drewniejące, podziemne rozłogi, za pomocą których w sprzyjających warunkach intensywnie się rozrasta. Dobrze sprawdza się sadzony pod wysokimi drzewami gdzie tworzy dekoracyjne dywany.

Dereń kanadyjski
Fot. Patte David, U.S. Fish and Wildlife Service, Public domain, Wikimedia Commons

Wzniesione pędy derenia kanadyjskiego są porastane przez eliptyczne, jasnozielone, ostro zakończone liście. Krzewinka kwitnie w czerwcu kwiatami o dużych, białych podsadkach. W sierpniu dojrzewają kuliste, czerwone owoce derenia kanadyjskiego zebrane w niewielkie owocostany. Owoce te stanowią pożywienie dla ptaków.

Dereń kanadyjski preferuje półcieniste stanowiska oraz kwaśną, wilgotną i przepuszczalną glebę. Ten efektowny gatunek derenia jest całkowicie mrozoodporny, wytrzymuje spadki temperatury do -40˚C.

Dereń kwiecisty

Dereń kwiecisty (Cornus florida) dorasta do 3-4 m wysokości i ma gęsty, nieregularny pokrój. Duże zielone liście derenia jesienią zmieniają kolor na intensywnie czerwony, fioletowy i purpurowy. Największą ozdobą tego gatunku są pojawiające się maju kwiaty - duże podsadki najczęściej mają kolor biały lub różowy. Owocami derenia kwiecistego są podłużne, czerwone jagody niejadalne dla człowieka, ale będące doskonałym pokarmem dla dzikich zwierząt i ptaków.

Dereń kwiecisty - Cornus florida
Fot. pixabay

W odróżnieniu od innych dereni, dereń kwiecisty ma spore wymagania uprawowe. Dobrze rośnie w miejscach zacisznych, ciepłych, jasnych o rozproszonym świetle. Wymaga gleby żyznej, próchniczej, przepuszczalnej, o odczynie pH 5,2- 6,0. Dereń kwiecisty nie toleruje suszy i mrozów - znosi spadki temperatury zaledwie do -20°C.

Ze uwagi na szeroki pokrój, efektowne liście oraz kwiaty dereń kwiecisty najlepiej prezentuje się jako soliter. Odmiany derenia kwiecistego warte uwagi to między innymi:

• Dereń kwiecisty 'Cloud Nine' obficie kwitnący o liściach przebarwiających się na pomarańczowo,
• Dereń kwiecisty 'Cherokee Chief' odmiana o różowych kwiatach i liściach przebarwiających się na czerwono,
• Dereń kwiecisty 'Rainbow' o żółto-zielonych liściach jesienią zmieniających kolory na pomarańczowo-czerwony,,
• Dereń kwiecisty 'Rubra' o różowych kwiatach i zielonobrązowych pędach,
• Dereń kwiecisty 'Springtime' odporny na niskie temperatury.

Dereń pagodowy

Dereń pagodowy (Cornus controversa), znany także pod nazwą derenia drzewiastego, to niewielkie drzewo lub rozłożysty krzew osiągający 5-8 m wysokości. Wyraźnie wyodrębniony, prosty pień z horyzontalnie ułożonymi, bocznymi pędami nadają mu wyjątkowy charakter. Brązowopurpurowe pędy derenia porastają eliptyczne, zielone liście, które jesienią przebarwiają się na czerwono i pomarańczowo. W czerwcu krzew obsypuje się kremowozielonymi kwiatami zebranymi w płaskie baldachy ułożone wzdłuż górnej strony pędów. Owoce derenia pagodowego to niewielkie, kuliste, granatowe jagody.

Dereń pagodowy 'Variegata'
Fot. Wzwz, CC0, Wikimedia Commons

Dereń pagodowy jest dość wymagający. Najlepiej udaje się w miejscach zacisznych, osłoniętych od wiatru, słonecznych lub półcienistych. Wymaga gleby żyznej, próchniczej, przepuszczalnej i lekko wilgotnej. Gatunek ten wytrzymuje spadki temperatury do około -23°C.

Dereń pagodowy może tworzyć luźne grupy lub być soliterem. Na rynku dostępnych jest kilka odmian derenia pagodowego o zróżnicowanych rozmiarach:

• Dereń pagodowy 'Green Carpet' dorastający zaledwie do 2 m wysokości oraz podobnej szerokości,
• Dereń pagodowy 'Golden Wedding' osiągający 8 m wysokości i 5 m szerokości. Liście wiosną mają odcień miedzi, latem stają się złocistozielone, a jesienią bordowobrązowe,
• Dereń pagodowy 'Marginata Nord' dorasta do 4 m wysokości, a zielone liście mają niewielki, białokremowy margines,
• Dereń pagodowy 'Troja Dwarf' to karłowa odmiana, która po 10 latach dorasta do 80 cm wysokości,
• Dereń pagodowy 'Variegata' o jasnozielonych liściach z szerokim, nieregularnym, kremowobiałym marginesem.

Dereń - uprawa

Derenie mają przeciętne wymagania siedliskowe, mogą być sadzone na właściwie każdej, umiarkowanie żyznej glebie. Tolerują szeroki zakres pH, charakteryzują się dobrą mrozoodpornością. Najlepiej rosną w pełnym słońcu, ale całkiem dobrze tolerują półcień. Do wyjątków należą dereń kwiecisty i dereń pagodowy, które nie są całkowicie mrozoodporne i mają duże wymagania glebowe.

Dereń - przycinanie

Wszystkie derenie można prowadzić naturalnie, bez cięcia. Większość z nich rośnie wtedy w postaci rozłożystego, szerokiego drzewa lub krzewu, tworzą także szerokie kępy.

Derenie posadzone w formie żywopłotu należy regularnie przycinać nadając im pożądany kształt. Cięcie wykonujemy pod koniec zimy oraz w razie konieczności także w okresie wegetacji.

W przypadku derenia białego wiosenne cięcie pędów na wysokość 15 cm ma zwiększyć liczbę młodych, atrakcyjnie wybarwionych pędów.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Krzewy ozdobne o jadalnych owocach
• Krzewy kwasolubne do ogrodu. Kwitnące, ozdobne i owocowe krzewy na kwaśną glebę
• Rośliny sadownicze mało znane - ciekawe drzewa i krzewy owocowe

Opracowano na podstawie:
1. M. Czekalski, Liściaste krzewy ozdobne, PWRiL, Poznań 2006, s. 46-48;
2. J. Bykowska, Derenie dla każdego w Działkowiec 10/2013 s. 18-19;
3. P. Latocha, Inspirujące derenie w Działkowiec 12/2007 s. 8-11.