Bieluń dziędzierzawa. Właściwości lecznicze i uprawa
Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium) to roślina jednoroczna występująca powszechnie na terenach ruderalnych. Ze względu na ciemnozielone, mocno powcinane liście oraz duże, kielichowate kwiaty, traktowana jest jako roślina ozdobna. Poznaj lecznicze oraz trujące właściwości bielunia dziędzierzawy i dowiedz się jak powinna wyglądać uprawa bielunia w ogrodzie. Oto wszystkie sekrety dotyczące tej rośliny!
Bieluń dziędzierzawa - Datura stramonium
Fot. Isidre blanc, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Bieluń dziędzierzawa pochodzi z tropikalnych rejonów Ameryki, Indii i Azji. Obecnie spotkać go można prawie na całym świecie. W Polsce ten gatunek bielunia występuje powszechnie - porasta gruzowiska, wysypiska śmieci, brzegi rzek, pobocza dróg. Ze względu na swoje właściwości i długą tradycję, na przestrzeni wieków bieluń dziędzierzawa występował pod wieloma nazwami: świńska wesz, dendrak, durna rzepa, diabelskie ziele, czarcie ziele.
Jak wygląda bieluń dziędzierzawa?
Bieluń dziędzierzawa jest rośliną zielną, dorastającą do 120-150 cm wysokości. Bardzo silnie rozrasta się na boki, tworząc dość duże kępy. Palowy system korzeniowy jest silny i mocno rozrośnięty.
Liście bielunia dziędzierzawy są duże i mają podłużny, jajowaty kształt z ząbkowaną krawędzią, są mocno powcinane. Górna część blaszki liściowej jest ciemnozielona, a dolna jaśniejsza. Liście wydzielają dość nieprzyjemny zapach, uwalniający się także podczas uszkodzenia lub roztarcia.
Bieluń dziędzierzawa - kwiaty i liście
Fot. Taka, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Duże, pojedyncze, kielichowate kwiaty skierowane są do góry. Najczęściej są śnieżnobiałe, ale bywają także fioletowe lub niebieskie. Kwiaty bielunia dziędzierzawy pojawiają się od czerwca do września, i podobnie jak liście, wydzielają nieprzyjemną woń. Kwiaty te otwierają się wieczorem, a zamykają wraz z nadejściem dnia.
Zielone, kolczaste owoce bielunia dziędzierzawy wypełnione są czarnymi nasionami. W jednej torebce może znajdować się ich nawet kilka tysięcy.
Bieluń dziędzierzawa - dojrzały owoc z nasionami
Fot. Agnieszka Kwiecień, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Bieluń, a brugmansja
Bieluń dziędzierzawa to jednoroczna roślina należąca do rodziny psiankowatych (Solanaceae). Bywa mylona z blisko spokrewnioną brugmansją (Brugmansia), zwaną czasem daturą drzewiastą lub daturą bieluń. Zamieszanie z nazwami tych roślin wynika z faktu, że dawniej obie rośliny zaliczano do tego samego rodzaju - bieluń (Datura). Obecnie brugmansja to oddzielny rodzaj roślin.
Brugmansja w sprzedaży dostępna jest najczęściej pod nazwą „anielskie trąby”, gdyż przybiera formę małego drzewka, którego ozdobą są bardzo duże, kielichowate, zwisające kwiaty. Brugmansja wygląda pięknie, trzeba jednak pamiętać, że jest to silnie trująca roślina ogrodowa, która w odróżnieniu od bielunia dziędzierzawy nie posiada żadnych właściwości leczniczych.
Podstawowe różnice w wyglądzie bielunia dziędzierzawy i brugmansji:
- Trąbkowate kwiaty bielunia dziędzierzawy są skierowane pod kątem ku górze, zaś u brugmansji kwiaty zwisają w dół
- U obu roślin liście są owalne, ząbkowane na brzegach, ale u bielunia dziędzierzawy są dodatkowo mocno powcinane
- Pędy brugmansji wyraźnie drewnieją, gdyż jest to krzew. Bieluń dziędzierzawa jest jednoroczną rośliną zielną
- Owoce brugmansji to zdrewniała, gładka, owalna torebka, zaś owoce bielunia dziędzierzawy są pokryte kolcami
Bieluń dziędzierzawa a brugmansja - różnice
Fot. Isidre blanc/Maja Dumat, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Czy bieluń dziędzierzawa jest trujący?
Silnie trujące, zarówno dla ludzi, jak i zwierząt, są wszystkie części bielunia dziędzierzawy. Niebezpieczne są zwłaszcza nasiona, które zawierają alkaloidy tropanowe (głównie hioscyjamina, atropina i skopolamina) odpowiadające za stany halucynogenne. Związki te rozszerzają źrenice, zwiększają ciśnienie śródgałkowe, hamują wydzielanie gruczołów i zwiększają skurcze serca.
Pierwsze objawy zatrucia bieluniem to: rozszerzone źrenice, siność warg, nudności, pobudzenie nerwowe, kołatanie serca, duszność, brak tchu i zawroty głowy. W cięższych przypadkach pojawiają się także drgawki i wymioty. Jeśli natychmiast po zatruciu nie zostanie udzielona odpowiednia pomoc, może skończyć się śmiercią. Właściwości halucynogenne nasion bielunia od wieków wykorzystywane były podczas religijnych rytuałów i obrzędów.
Bieluń dziędzierzawa - właściwości lecznicze
To, co przypadkowo spożyte jest silnie trujące, przy odpowiednim zastosowaniu i dawkowaniu, może podziałać leczniczo. Tak właśnie jest w przypadku bielunia dziędzierzawy.
Już w czasach antycznych wykorzystywano lecznicze właściwości bielunia. Związki wytwarzane przez tę roślinę mają silne działanie przeciwbólowe i nasenne, dlatego bielunie były niegdyś uprawiane w ogrodach aptekarskich, jako rośliny lecznicze. W średniowieczu wywar z liści bielunia stosowany był jako afrodyzjak. W różnych częściach świata bieluń wykorzystywany jest w medycynie ludowej. W Indiach stosowany jest jako środek na wszelkie dolegliwości, w Nepalu używany do uśmierzania bólów głowy, a w Nigerii do łagodzenia ukąszeń owadów oraz bólu ucha.
Surowcem leczniczym bielunia dziędzierzawy są: liście zebrane w czasie kwitnienia, wierzchołki pędów i nasiona. Oprócz alkaloidów i niewielkiej ilości garbników, nasiona zawierają do 25% oleju tłuszczowego.
Bieluń dziędzierzawa posiada właściwości lecznicze, jak i trujące
Fot. depositphotos
Współcześnie bieluń dziędzierzawa wykorzystywany jest jako środek przeciwbakteryjny i przeciwcukrzycowy. Stosowany jest w leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy, kamicy żółciowej, jelit i dróg moczowych. Alkaloidy pozyskiwane z bielunia mają silne właściwości przeciwbólowe i mogą być stosowane w chirurgii. Wchodzą w skład leków stosowanych w przewlekłych chorobach układu oddechowego i zapaleniu oskrzeli.
Odwar z liści bielunia działa korzystnie na bóle brzucha, problemy z sercem, przeziębienia, bezsenność, nerwobóle i zaburzenia nerwowe.
Bieluń dziędzierzawa - uprawa
Bieluń dziędzierzawa preferuje żyzną, luźną, przepuszczalną glebę, bogatą w próchnicę i związki azotowe, o odczynie pH zbliżonym do obojętnego. Najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych i zacisznych. Ze względu na spore rozmiary bieluń musi mieć zapewnione sporo miejsca.
Bieluń dziędzierzawa - podlewanie
Bieluń dziędzierzawa ma duże wymagania wodne. Rośliny należy bardzo często, nawet codziennie, podlewać, gdyż od tego zależy obfitość kwitnienia. Bieluń lubi wilgotne powietrze i zraszanie. Nie toleruje twardej wody. Warto zbierać deszczówkę, gdyż do podlewania najlepiej używać wody miękkiej i odstałej.
Z racji na wilgociolubne upodobania bielunia, przed sadzeniem rośliny warto ziemię wymieszać z TerraCottem. Poza startową dawką nawozów i grudkami spulchniającymi ziemię, zawiera ono w składzie hydrożel. Granulki hydrożelu wchłaniają wodę po podlewaniu i stopniowo ją oddają w miarę wysychania ziemi. Dzięki temu podłoże jest dłużej wilgotne.
Bieluń dziędzierzawa - nawożenie
Bieluń dziędzierzawa intensywnie rośnie i tworzy dużą masę zieloną. W związku z tym ma duże wymagania pokarmowe przez cały sezon. Co tydzień zasilamy rośliny wieloskładnikowym nawozem do roślin kwitnących. W okresie aktywnego wzrostu i kwitnienia stosujemy 2 razy w miesiącu nawozy organiczne np. kompost lub gnojówki roślinne. Brak składników odżywczych, zwłaszcza potasu, objawia się żółknięciem i opadaniem liści bielunia.
Bieluń dziędzierzawa - pielęgnacja
Na początku wzrostu konieczne jest okresowe spulchnianie gleby wokół rośliny i usuwanie chwastów. Jednak, gdy roślina już się rozrośnie, przykrywa glebę i tłumi chwasty. W celu przedłużenia kwitnienia zaleca się regularne usuwanie zwiędłych kwiatów i uszkodzonych liści.
Bieluń dziędzierzawa - zimowanie
Bieluń dziędzierzawa uprawiany jest w naszym klimacie jako roślina jednoroczna, ale można spróbować go przezimować. W tym celu jesienią ścinamy część nadziemną rośliny, a korzenie wykopujemy i umieszczamy w chłodnym i ciemnym pomieszczeniu. Dbamy o to, żeby korzenie nie wyschły. Wiosną sadzimy rośliny na miejsce stałe.
Bieluń dziędzierzawa - rozmnażanie
Bieluń łatwo może być rozmnożony z nasion. Rośliny bardzo obficie owocują i często dochodzi do samosiewów. Czasami nasiona kiełkują już jesienią i są w stanie przetrwać niewielkie mrozy. Spadek temperatury poniżej -2°C uśmierca siewki. Po ostrej zimie pozostałe nasiona wykiełkują na przełomie lutego i marca.
Świeże nasiona bielunia, zebrane z owocujących roślin, mają największe zdolności kiełkowania i takich najlepiej użyć. Można też kupić materiał siewny, który jest łatwo dostępny w sprzedaży.
Nasiona bielunia dziędzierzawy możemy wysiewać wprost do gruntu, ale znacznie szybciej uzyskamy kwitnącą roślinę, jeśli wyprodukujemy rozsadę. W tym celu wysiewamy nasiona do skrzynek lub pojedynczych doniczek pod koniec lutego lub na początku marca. Pojemniki przykrywamy szkłem lub folią i stawiamy w słonecznym miejscu, tak by temperatura wynosiła przynajmniej 10°C. Nasiona kiełkują po ok. 2 tygodniach, ale wschody są nierównomierne.
Pamiętajmy o częstym wietrzeniu i polewaniu roślin. Jeśli wysiewaliśmy nasiona bielunia do skrzynek, siewki po wytworzeniu 2 liści właściwych przesadzamy do pojedynczych doniczek. Sadzonki zazwyczaj przesadza się do gruntu pod koniec maja lub na początku czerwca. Przez około 14 dni przed sadzeniem należy je zahartować poprzez stopniowe wystawianie na zewnątrz na coraz dłuższą część dnia.
mgr inż. Anna Błaszczuk
Opracowano na podstawie:
1. Motyka M., Marcinkowski J., Nowe metody odurzania się. Cz. III. Roślinne halucynogeny bieluń i ayahuasca, Probl. Hig. Epidemiol. 2014, 95(4): s. 806-815.
2. Gruszecka M., Szymańska R., Zabójcze rośliny w Wiedza i Życie 3/2014, s. 46-49.
3. Czikow P., Łaptiew J., Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1983 r., s. 68-70.
4. Scott-Macnab J., Wielka ilustrowana encyklopedia roślin ogrodowych, Reader's Digest Przegląd Sp. z o.o., Warszawa 2004, 191.
5. Katalog roślin drzewa, krzewy byliny, Agencja Promocji Zieleni Sp. z o.o., Warszawa, 2016, s. 233.
Przeczytaj również:
10 pięknych roślin, które warto mieć w ogrodzie
Wśród wielu pięknych roślin ogrodowych, można znaleźć takie, które w sposób szczególny zachwycają swą urodą - barwą kwiatów, fakturą liści czy ciekawym pokrojem. Zestawienie takich perełek przygotowała dla nas architekt krajobrazu Joanna Białowąs. Poznaj 10 pięknych roślin, które warto mieć w ogrodzie! Więcej...
Rącznik pospolity - zastosowanie i uprawa w ogrodzie
Rącznik pospolity jest rośliną bardzo atrakcyjną i łatwą w uprawie. Wyróżnia się okazałymi liśćmi i egzotycznym wyglądem. Zanim go posadzimy, warto jednak wiedzieć, że łatwo się nim zatruć. Oto wszystko, co warto wiedzieć o tej pięknej ale i niebezpiecznej roślinie! Więcej...
Lilie ogrodowe - odmiany, uprawa, jak i kiedy sadzić
Lilie przywędrowały do Europy z Japonii i Chin, gdzie już od dawna zdobiły liczne ogrody. Zobacz jak i kiedy sadzić lilie ogrodowe, które odmiany lilii wybrać oraz jak przebiega uprawa lilii w ogrodzie. Więcej...
