Szarłat, amarantus. Odmiany i uprawa w ogrodzie

Szarłat, zwany też amarantusem, to roślina o wszechstronnym zastosowaniu. Doskonale wygląda na rabacie i w doniczce, nadaje się na kwiat cięty i stanowi zdrowy zamiennik zbóż. Poznaj bliżej właściwości szarłatu oraz popularne gatunki i odmiany amarantusa polecane do uprawy w ogrodzie. Podpowiadamy jak uprawiać szarłaty oraz jak we własnym zakresie rozmnożyć ulubione odmiany tych roślin.

Szarłat, amarantus
Fot. pixabay

Jak wygląda szarłat?

Szarłat (Amaranthus) to roślina jednoroczna należąca do rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae). Wyodrębniono ponad 100 gatunków szarłatów. Nazwa amarantus pochodzi od grec. amárant i oznacza "nigdy niepłowiejący kwiat". W stanie naturalnym szarłaty występują powszechnie w obu Amerykach, Azji i Afryce. Amarantus, zwany "Złotem Inków", stanowił istotny element jadłospisu rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej. Mąka z nasion amarantusa wykorzystywana była do wypieków, ziarno do produkcji piwa, a świeże liście jako surówka.

W zależności od gatunku i odmiany szarłaty mogą osiągać nawet od 2 do 3 m wysokości. Wzniesiona łodyga pokryta jest jajowatymi liści u dołu, a lancetowatymi w górnej części. Na szczytach pędów pojawiają się drobne, niepozorne kwiaty zebrane w gęste kłosy.

Dostępne u nas odmiany ozdobne należą głównie do trzech gatunków amarantusa: wiechowatego, zwisłego i trójbarwnego. Na terenach ruderalnych i polach można także natknąć się na szarłat szorstki, będący zmorą rolników.

Szarłat - właściwości i zastosowanie

Ziarno amarantusa nazywane jest zbożem XXI wieku. Nasiona są cennym źródłem związków odżywczych, a pozyskiwana z nich mąka stanowi zamiennik dla osób chorujących na celiakię. W sklepach dostępna jest także kasza i prażone ziarna amarantusa.

Rośliny te mają niezwykle korzystny wpływ nie tylko na człowieka, ale także na środowisko. Amarantus pochłania dwukrotnie więcej dwutlenku węgla niż inne rośliny. Może więc być wykorzystany do walki z efektem cieplarnianym.

Nasiona i kwiaty szarłatu zwisłego
Fot. depositphotos

Z nasion szarłatu można pozyskiwać skwalen, który pomaga przeciwdziałać chorobie niedokrwiennej serca i opóźnia procesy starzenia. Dawniej związek ten otrzymywany był wyłącznie z przysadki mózgowej rekinów i wielorybów. Dzięki pozyskiwaniu skwalenu z szarłatu być może uda się ocalić te niezwykłe morskie stworzenia.

Uprawiane w ogrodzie szarłaty to doskonałe rośliny na obwódki. Dobrze prezentują się także w kompozycjach z gatunkami kojarzonymi z ogrodami wiejskimi, takimi jak: kocanki ogrodowe, niezapominajka, nasturcja czy ostróżka. Amarantusy sprawdzają się w też uprawie doniczkowej oraz na kwiat cięty, wykorzystywany do świeżych i suchych bukietów.

Szarłaty przeznaczone do świeżych kompozycji kwiatowych zbiera się, kiedy połowa kwiatów jest rozwiniętych. Rośliny wyrywa się z korzeniami i wstawia do wody na kilka godzin. Następnie usuwa się korzenie. Tak przygotowane zachowują świeżość przez 5-7 dni.

Rośliny do suchych bukietów zrywamy już po zawiązaniu nasion. Przed suszeniem trzeba usunąć liście z pędów kwiatostanowych. Suszymy związane w pęczki, kwiatostanami w dół.

Szarłat - gatunki i odmiany

Poniżej przedstawiamy kilka gatunków szarłatu, które dostępne są w ciekawych ogrodowych odmianach. W zależności od osiąganych rozmiarów, mogą być one uprawiane na ogrodowych rabatach lub w pojemnikach.

Szarłat zwisły

Szarłat zwisły (Amaranthus caudatus) - pochodzący z Azji osiąga 60-200 cm wysokości i 50 cm szerokości. Wzniesione, mocno rozgałęzione pędy, porośnięte są dużymi liśćmi z wyraźnie odznaczającym się unerwieniem. W zależności od odmiany łodygi mogą przybierać różne odcienie purpury. Ozdobą tego gatunku są gęste kłosy, przypominające lisie ogony, w intensywnym kolorze purpurowym, bordowym a nawet białym. Owoce to torebki zawierające jadalne czarne, jadalne nasiona.

Szarłat zwisły - Amaranthus caudatus
Fot. depositphotos

Wiele odmian szarłatu zwisłego odznacza się niezwykle oryginalnymi kwiatostanami w pięknych kolorach. Oto niektóre z nich:

Szarłat zwisły 'Fat Spike' - rośliny o gęstych, wzniesionych, grubych kłosach w kolorze głębokiej, czerwonawej purpury. Odmiana odznacza się zwartym i gęstym pokrojem.

Szarłat zwisły 'Golden Giant' - odmiana o bujnych, łukowato wygiętych, złocistych kwiatostanach. Uprawiana jest jako roślina zbożowa.

Szarłat zwisły 'Grünschwantz' - rośliny dorastają do 80 cm wysokości. Ozdobą odmiany są przewieszające, lisie kity w bladym odcieniu zieleni.

Szarłat zwisły 'Tower Green' - doskonale sprawdza się zarówno, jako dodatek w świeżych jak i suszonych bukietach.. Zielone, gęste i wzniesione kłosy przypominają kształtem kolumnę - stąd nazwa odmiany.

Szarłat zwisły 'Ribbons and Beads' - odmiana nadająca się na rabaty i do uprawy w pojemnikach zdobiących taras. Dorasta do 2 m wysokości. Jej ozdobą są ciemnoczerwone, przewieszające kwiatostany tworzące charakterystyczne pompony.

Szarłat zwisły 'Viridis Green Cascade' - to zielona odmiana szarłatu zwisającego. Limonkowe kwiaty, które z wiekiem stają się kremowe, tworzą obfite wiechy przypominające frędzle. Osiągają długość do 60 cm.

Szarłat zwisły 'Atropurpureus' - rośliny dorastają do 120 cm wysokości. Purpurowe, zwisające kwiatostany to nie jedyna ozdoba tej odmiany. Równie dekoracyjne są duże, purpurowe liście.

Szarłat trójbarwny

Szarłat trójbarwny (Amaranthus tricolor) - dorasta do 80 cm wysokości i ma krzewiasty pokrój. Ozdobę tego gatunku nie stanowią kwiatostany, ale interesujące ulistnienie. Karbowane, fałdowane blaszki liściowe przybierają kolor żółty, zielony, czerwony, pomarańczowy i brązowy. Mogą być też wielobarwne. Pojawiające się latem drobne, zielonkawe kwiaty nie mają wartości dekoracyjnej.

Szarłat trójbarwny - Amaranthus tricolor
Fot. depositphotos

Najładniejsze odmiany szarłatu trójbarwnego:

Szarłat trójbarwny 'Early Splendor' - posiada piękne brązowo-zielone liście, które przebarwiają się z czasem na czerwono. Odmiana ta idealnie sprawdzi się na obwódkach dodając barwy wtedy, gdy inne rośliny już przekwitną.

Szarłat trójbarwny 'Illumination' - dolne liście roślin są zielono-brązowe, górne zaś różowoczerwone z żółtymi brzegami.

Szarłat trójbarwny 'Perfecta' - ta barwna odmiana odznacza się dolnymi liśćmi w kolorze zielono-bordowymi, a górnymi w żółto-czerwonym.

Szarłat trójbarwny 'Yellow' - dolne liście odmiany są zielone, a górne jasne, żółtozielone.

Szarłat wiechowaty

Szarłat wiechowaty, zwany też szarłatem wyniosłym (Amaranthus paniculatus) dorasta do 150 cm wysokości. Wytwarza wzniesione, silnie rozgałęzione pędy porośnięte dużymi liśćmi, przybierającymi niekiedy purpurową barwę. Okazałe kłosy kwiatostanów są wzniesione i często wykorzystywane na kwiat cięty. Pojawiają się w lipcu.

Szarłat wiechowaty - Amaranthus paniculatus
Fot. depositphotos

Spośród ciekawych odmian szarłatu wiechowatego, warto wymienić:

Szarłat wiechowaty 'Autumn Palette' - odmiana krzaczasta o niesamowitych kwiatostanach w kolorze lisiej kity (pomarańczowo-złociste).

Szarłat wiechowaty 'Marvel Bronze' - odznacza się purpurowymi liśćmi i ciemniejszymi wiechami kwiatostanów.

Szarłat wiechowaty 'Foxtail' - jest efektowną odmianą o pięknych, czerwonofioletowych wyprostowanych frędzlach kwiatostanów i brązowo-czerwonych liściach.

Szarłat szorstki

Szarłat szorstki (Amaranthus retroflexus) powszechnie występuje w Polsce porastając nieużytki, łąki, pobocza dróg i polany. Jako uciążliwy chwast pojawia się w uprawach roślin okopowych, strączkowych, kukurydzy i w zbożach. Gatunek ten, w zależności od warunków, osiąga wysokość od 30 do nawet 130 cm wysokości. Roślina tworzy mocny korzeń palowy, dzięki czemu jest odporna na niedobory wody.

Pojedyncza, wzniesiona, gruba łodyga szarłatu szorstkiego porośnięta jest jajowatymi, ząbkowane liśćmi, których spodnia strona jest bordowa. Cała roślina, łącznie z kwiatostanem, jest szorstko owłosiona. Latem na szczycie łodygi tworzą się wiechowate kwiatostany w kolorze bladej zieleni.

Liczne nasiona szarłatu szorstkiego rozsiewają się za pomocą wiatru na znaczne odległości. Ich żywotność sięga nawet 40 lat. Ze względu na ekspansywność, tego gatunku szarłatu nie polecamy do ogrodów.

Szarłat szorstki - Amaranthus retroflexus
Fot. depositphotos

Szarłat, amarantus - uprawa

Szarłaty to rośliny ciepłolubne, a stanowisko dla nich powinno być zaciszne i słoneczne. Preferują gleby lekkie, przepuszczalne. Zalecany odczyn pH gleby dla szarłatów to 6,0-6,5. Tylko szarłat trójbarwny ma wyższe wymagania i do optymalnego wzrostu potrzebuje gleby żyznej i zasobnej w próchnicę.

Rośliny korzystnie reagują na nawożenie organiczne, można więc zasilać je biohumusem lub dojrzałym kompostem. Warto także nawozić szarłaty saletrą wapniową usztywniającą ich pędy, co jest szczególnie ważne dla odmian wysokich.

Szarłaty wymagają regularnego podlewania (nawet codziennego). Dotyczy to szczególnie roślin uprawianych w pojemnikach. Aby pobudzić kwitnienie szarłatów można uszczykiwać wierzchołki wzrostu. Wysokie odmiany warto prowadzić przy podporach.

Szarłat - rozmnażanie

Szarłaty rozmnażamy z siewu nasion. Nasiona wysiewamy w kwietniu w ciepłym inspekcie. Skrzynki lub doniczek napełniamy podłożem do produkcji rozsady lub ziemią ogrodniczą wymieszaną z wermikulitem w stosunku 1:1. Po siewie skrzynki przykrywamy szkłem lub folią żeby utrzymać odpowiednią wilgotność. Ustawiamy je w miejscu jasnym, lecz nie bezpośrednio na słońcu. Należy pamiętać o częstym wietrzeniu roślin, aby uniknąć wystąpienia chorób grzybowych.

Nasiona szarłatu kiełkują w temperaturze 12-18°C. Gdy wykształcą 2-3 liście właściwe, siewki pikujemy do pojedynczych doniczek. Na około 14 dni przed sadzeniem na miejsce stałe rozpoczynamy hartowanie roślin.

Rozsadę amarantusa sadzimy do gruntu w drugiej połowie maja, gdy minie ryzyko wystąpienia przymrozków. Zalecana rozstawa sadzenia szarłatów to 40-60x60 cm (odstępy między roślinami w rzędzie od 40 do 60 cm i odstępy między rzędami 60 cm).

Możemy też wysiewać nasiona szarłatów wprost do gruntu, lecz dopiero w drugiej połowie maja, gdy minie ryzyko wystąpienia przymrozków.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. Przymęska J., Szarłaty źródło kwiatów i zieleni ciętej w Hasło Ogrodnicze 7/2004;
2. Niekrasz A., Amarantus - złoto XXI wieku, w Echo życia 5/2008, s. 5 - 7;
3. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C., Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2012 s.47.

Przeczytaj również:

Kwiaty ogrodowe wieloletnie długo kwitnące
Oto zestawienie 20 najlepszych wieloletnich kwiatów ogrodowych o długim terminie kwitnienia, które ozdobią rabaty w Twoim ogrodzie od maja do października! Więcej...

Kwiaty ogrodowe łatwe w uprawie
Łącząc ze sobą mało wymagające kwiaty jednoroczne i byliny, przy minimum pielęgnacji, możemy stworzyć pięknie i długo kwitnący ogród. Oto 10 łatwych w uprawie kwiatów ogrodowych, które sprawdzą się na każdej rabacie. Wystarczy je posiać lub posadzić i gotowe! Więcej...

Rośliny lecznicze i prozdrowotne w Twoim ogrodzie!
Doniczka na balkonie albo grządka w ogródku może stać się Twoją własną domową apteką. Oto 5 roślin, które pomogą zadbać o Twoje zdrowie, kondycję i dobry wygląd! Więcej...