Ruta zwyczajna - zastosowanie i uprawa w ogrodzie

Ruta zwyczajna (Ruta graveolens) jest łatwą w uprawie rośliną zielarską o szerokim zastosowaniu. W Polsce uprawia się ją od dawna w ogródkach wiejskich jako weselną roślinę obrzędową oraz na plantacjach zielarskich. Właściwości lecznicze ruty zwyczajnej sprawiły, że roślina ta znalazła zastosowanie nie tylko w medycynie ale i w kosmetyce. Zobacz jak wygląda uprawa ruty zwyczajnej oraz dowiedz się jakie może być zastosowanie ziela ruty rosnącej w Twoim ogrodzie!

Ruta zwyczajna - Ruta graveolens
Fot. depositphotos

Ruta zwyczajna - właściwości

Ruta zwyczajna jest wysoką byliną (dorasta do około 100 cm wysokości) o rozgałęzionej, od dołu drewniejącej łodydze, pokrytej pierzastosiecznymi liśćmi. Gdy spojrzymy na liście ruty od spodu, pod światło, okaże się, że listki prześwitują jak podziurawione. Zawdzięczają to obecności zbiorniczków olejku. Zielonkawożółte kwiaty ruty zwyczajnej zakwitają na szczytach pędów od czerwca do lipca, a owocem jest brunatna torebka. Cała roślina pokryta jest niebieskawym nalotem i wydziela piżmowy zapach. Za uprawą tej rośliny na surowiec zielarski przemawiają właściwości lecznicze ruty zwyczajnej, zawdzięczane zawartości wielu różnych alkaloidów i olejku eterycznego w zielu ruty.

Jako surowiec leczniczy wykorzystuje się ziele ruty (Rutae herba) oraz jej liście (Rutae folium). Zbiera się górne części roślin przed kwitnieniem, a następnie suszy w przewiewnym miejscu. Ziele ruty, zawiera takie substancje aktywne, jak:

• alkaloidy (aż 39 alkaloidów z różnych grup chemicznych, w tym alkaloidy chinolinowe, furochinolinowe i akrydynowe),
• olejek eteryczny, który zawiera związki monoterpenowe, w tym limonen, mentol, linalol oraz α i β-pinen,
• kumaryny oraz ich pochodne metylowe i hydroksylowe,
• flawonoidy (rutyna, kwercetyna, kemferol),
• kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, ferulowy, protokatechowy, p-hydroksybenzoesowy, p-kumarowy),
• a także w bardzo niewielkiej ilości lignany, polisacharydy i lipidy.

Ruta zwyczajna - liście
Fot. Dinkum, CC0, Wikimedia Commons

Lecznicze działanie ruty zwyczajnej wykorzystywano już przed wiekami, kiedy to przypisywano jej właściwości rozkurczowe i moczopędne, możliwości poprawiania wzroku i odtruwania organizmu, a także działanie poronne. Pod uwagę warto wziąć także dobroczynne działanie ruty na układ krwionośny, możliwość wykorzystania w leczeniu żylaków i profilaktyce miażdżycowej, czy też do łagodzenia objawów łuszczycy. Obecnie są prowadzone badania nad właściwościami antynowotworowymi ruty zwyczajnej oraz możliwościami wykorzystania jej ziela w leczeniu stwardnienia rozsianego.

Warto wiedzieć!
Ruta zwyczajna dała nazwę związkowi chemicznemu o nazwie rutyna, który w połączeniu z witaminą C wchodzi w skład wielu leków na przeziębienie i poprawę odporności. Ma to uzasadnienie, gdyż rutyna spowalnia utlenianie się witaminy C. Rutyna posiada również właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne, wzmacnia naczynia krwionośne, działa przeciwzakrzepowo i może zmniejszać dokuczliwości wywołane alergią.

Ruta zwyczajna - zastosowanie

Ruta zwyczajna zastosowanie znalazła w lecznictwie, kuchni i kosmetologii. W średniowieczu uważano ją za afrodyzjak.

Niekiedy wyciągi z ruty stosuje się przy migrenowych bólach głowy i bolesnych miesiączkach.

Preparaty z ruty zaleca się stosować w miażdżycy i nadciśnieniu oraz w wypadku dużej przepuszczalności naczyń krwionośnych. Olejek eteryczny zawarty w zielu i liściach ruty stosuje się do perfumowania mydeł i kremów.

Posiadając suszone ziele ruty zwyczajnej, możemy je samodzielnie wykorzystać w domu na 3 sposoby:

1. napar (2 łyżki ziela zalewa się szklanką wrzątku i odstawia na godzinę, potem przecedza i stosuje do przemywania, płukanek i okładów),
2. wyciąg olejowy (pół szklanki ziela ruty zalewa się 200 ml oleju o temp. 60°C, zamyka w słoiku i pozostawia na 10 dni do wytrawienia, po przefiltrowaniu można wcierać w skórę w miejsca owrzodzone, ze zmianami ropnymi, siniakami, żylakami, czy pokrzywką),
3. nalewka (pół szklanki ziela ruty zalać 300 ml 40% alkoholu, pozostawić na 2 tygodnie, a następnie przefiltrować i stosować zewnętrznie do wcierania i przemywania).

W kuchni rutę zwyczajną można stosować do aromatyzowania wódek i likierów. Świeżych i suszonych liści ruty używa się jako przyprawy. W kuchni niemieckiej ziele ruty dodaje się do ryb, serów i dziczyzny, we Włoszech zaś są dodatkiem do wina i koktajli, a także do octu ziołowego.

Rutę zwyczajną można pomieszać z takimi ziołami, jak: estragon, szałwia lekarska, lubczyk i majeranek, tworząc aromatyczną mieszankę ziół. Będzie ona świetnym dodatkiem do sałatek, sosów do mięsa i dań wegetariańskich.

Aby przygotować aromatyczną mieszankę ziół potrzebne nam będą: 1-2 wierzchołki pędów ruty, 2 pędy estragonu, 1 pęd szałwii, 1 listek lubczyku i wierzchołek pędu majeranku. Zioła należy drobno posiekać, wymieszać i dodawać do potraw.

Ruta ma też zastosowanie w ogrodzie jako roślina odstraszająca koty (nie lubią one zapachu ruty) oraz jako roślina miododajna, przyciągająca pożyteczne pszczoły.

Ruta zwyczajna w ogrodzie
Fot. I.Sáček, senior, CC0, Wikimedia Commons

Ruta zwyczajna - przeciwwskazania

Mimo cennych właściwości leczniczych ruty zwyczajnej, należy pamiętać iż istnieją również liczne przeciwwskazania do stosowania ziela ruty. Oto najważniejsze z nich:

1. Dotykanie świeżego ziela ruty może u osób wrażliwych wywołać pęcherzowe zapalenie skóry. Dlatego zachowaj ostrożność, jeżeli zamierzasz zbierać ziele po raz pierwszy. Najlepiej też założyć na dłonie rękawice ochronne.
2. Ziele ruty zawiera furanokumaryny, które uwrażliwiają skórę na działanie słońca (fotouczulenie). Dlatego podczas kuracji rutą zwyczajną należy unikać słońca i promieniowania UV z innych źródeł. Pamiętajmy też, że do fotouczuleń dochodzi najczęściej wiosną i latem, dlatego w tym okresie lepiej unikać stosowania preparatów z ruty zwyczajnej.
3. Kobietom nie zaleca się stosowania większych dawek wyciągów z ruty, gdyż może to spowodować nadmierne skurcze macicy i zbyt obfite krwawienie, a u kobiet w ciąży nawet poronienie. Dawniej zresztą ruta była wykorzystywana właśnie jako środek poronny. Dlatego kobiety w ciąży nie powinny stosować jakichkolwiek preparatów z ruty zwyczajnej.
4. Ziela ruty zwyczajnej nie powinni też stosować mężczyźni starający się o dziecko, gdyż zioło to może osłabiać ruchliwości plemników.

Pęcherzowe zapalenie skóry po kontakcie z rutą zwyczajną
Fot. Vincent, CC0, Wikimedia Commons

Ruta zwyczajna - uprawa w ogrodzie

Ruta zwyczajna może być uprawiana na glebach piaszczystych i piaszczysto-gliniastych, choć na ziemiach żyznych plonuje o wiele lepiej. Preferuje glebę z dużą zawartością wapnia. Zalecany odczyn pH gleby to 6,6 - 7,2. Ruta zwyczajna najlepiej czuje się w pełnym słońcu. Idealnym miejscem do uprawy ruty zwyczajnej będzie ogródek skalny lub rabata ziołowa, w towarzystwie innych ziół. Szczególnie dobrze ruta zwyczajna rośnie obok szałwii i tymianku. Pamiętajmy natomiast aby ruty nie sadzić obok majeranku, bo wzajemnie sobie szkodzą.

Dla powodzenia uprawy ważna jest odpowiednia pielęgnacja ruty zwyczajnej, a przede wszystkim jej przycinanie. Cięcie ruty zwyczajnej przeprowadza się wiosną, ścinając pędy rośliny aż do zdrewniałych łodyg. Jeśli pokrój rośliny staje się nadmiernie luźny, można też skrócić jej pędy po kwitnieniu. Nadmiernie wybujałe egzemplarze ruty zwyczajnej można też wiosną podzielić, a nowe rośliny sadzić w rozstawie co 30 cm.

Nie jest zalecane nawożenie ruty zwyczajnej, gdyż na zbyt wzbogaconym podłożu roślina ta będzie wytwarzać dużo niezdrewniałych pędów, które zimą przemarzną. Jeśli tego błędu unikniemy, będziemy się cieszyć rutą zwyczajną przez wiele lat. Pamiętajmy jedynie, że na zimę wskazane jest okrycie z jedliny, suchego torfu lub słomy, szczególnie jeśli stanowisko uprawy ruty zwyczajnej jest narażone na podmuchy mroźnego wiatru. W miejscach osłoniętych i zacisznych ruta zimuje dość dobrze bez okrycia.

Nieprzycinana ruta nabiera przypiera nadmiernie luźny pokrój
Fot. pixabay

Zazwyczaj nie jest też konieczne podlewanie ruty zwyczajnej, gdyż roślina ta bardzo dobrze radzi sobie na glebach suchych. Można ją dzięki temu sadzić na suchych skarpach, przy murkach ogrodowych i w innych nasłonecznionych miejscach, w których wilgoci brakuje.

Rutę zwyczajną rozmnaża się z nasion, które wysiewa się wiosną (w kwietniu) do inspektu lub na rozsadnik. Wschody pojawiają się po 2-3 tygodniach. Na miejsce stałe rozsadę wysadza się w końcu maja lub na początku czerwca w rozstawie 40x40cm. Rośliny w pierwszym roku wytworzą jedynie rozetę liściową, zaś zakwitną dopiero w nastęnym roku.

Rozmnażanie ruty zwyczajnej można przeprowadzić też wiosną poprzez podział, o czym wspomniałam chwilę wcześniej, a także poprzez sadzonki pędowe. W tym celu późnym latem pobiera się częściowo zdrewniałe sadzonki i ukorzenia je w zimnym inspekcie. Dobrym podłożem będzie ziemia kompostowa wymieszana z gruboziarnistym piaskiem i drobnym żwirkiem.

Zbiór i suszenie ziela ruty zwyczajnej

Surowcem zielarskim są liście oraz ziele ruty. Zbiera się je dwukrotnie na przełomie czerwca i lipca oraz pod koniec sierpnia, ścinając rośliny na wysokości 10-15 cm. Suszenie surowca powinno przebiegać w temperaturze nie przekraczającej 35°C, w miejscach przewiewnych i zacienionych.

mgr inż. Joanna Białowąs

Opracowano na podstawie:
1. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 494; Lewkowicz-Mosiej T., Leksykon roślin leczniczych, Wydawnictwo Świat Książki, s. 248;
2. Wielka Ilustrowa na Encyklopedia Roślin Ogrodowych, praca zbiorowa, Reader's Digest, Warszawa 2004, s. 591;
3. A. i S. Bruns, Ogród naturalny, Wydawnictwo KOS, Katowice 2009, s. 91;
4. A. Szewczyk, W. Paździora, Ruta zwyczajna - właściwości farmakologiczne, artykuł naukowy w: Gazeta Farmaceutyczna, nr 9/2015.

Przeczytaj również:

Bazylia pospolita - uprawa i zastosowanie
Bazylia pospolita to jedno z najpowszechniej używanych ziół o bardzo aromatycznych liściach. Roślina jest dość łatwa w uprawie i doskonale nadaje się nie tylko do ogrodu ale też i do uprawy doniczkowej w mieszkaniu. Mając bazylię pod ręką w kuchni będziemy ją wykorzystywać jako dodatek do potraw i sosów, do sałatek, ryb oraz mięs, szczególnie tych grillowanych. Oto jak pielęgnować bazylię aby jak najdłużej zrywać jej aromatyczne listki. Więcej...

Oregano, lebiodka pospolita. Uprawa i zastosowanie
Oregano, inaczej lebiodka pospolita, to powszechnie używane zioło o bardzo aromatycznych liściach. Są orzeźwiające i korzenne w smaku. Świeże lub suszone mogą być używane jako przyprawa do sosów, zup i potraw mięsnych. Oregano to obowiązkowy dodatek do pizzy i klasycznego włoskiego spagetti! A jak smakuje oregano z własnego ogrodu i czy można je sadzić w domu do doniczek? Oto jak uprawiać oregano aby jego świeże liście mieć zawsze pod ręką! Więcej...

Rozmaryn lekarski - właściwości, uprawa w ogrodzie
Rozmaryn lekarski to jedno z najbardziej popularnych ziół śródziemnomorskich stosowanych w kuchni oraz w lecznictwie, jeden z najważniejszych składników aromatycznej mieszanki ziół prowansalskich. Ze względu na jego szeroki wachlarz właściwości warto jest uprawiać rozmaryn w ogrodzie lub choćby doniczce na parapecie. Zobacz jak wygląda uprawa rozmarynu oraz jakie są właściwości i możliwości wykorzystania tego zioła. Więcej...