Osmantus, wończa - właściwości, odmiany, uprawa, rozmnażanie

Osmantus, inaczej określany jako wończa, to zimozielony krzew o dekoracyjnych, ostro zakończonych, skórzastych liściach. Drobne kwiaty osmantusa, najczęściej o barwie kremowej lub białej, mają przyjemny kwiatowo-owocowy zapach. Dowiedz się jak wygląda uprawa osmantusa i jakie są sposoby na jego rozmnażanie. Prezentujemy również najciekawsze odmiany osmantusa do uprawy w ogrodzie i w pojemnikach.

Osmantus Burkwooda - Osmanthus x burkwoodii
Fot. Wouter Hagens, Public domain, Wikimedia Commons

Osmantus, wończa - właściwości

Osmantus (Osmanthus, z greckiego osme-zapach, anthos-kwiat) to zielony przez cały rok krzew należący do rodziny oliwkowatych (Oleaceae). Polska nazwa „wończa” wywodzi się od zapachu jego kwiatów, które wydzielają silną woń.

W naturze osmantus występuje w Stanach Zjednoczonych i w Azji, gdzie dorasta do kilku metrów wysokości, w ogrodach osiąga mniejszą wysokość, do 2,5-4 m. Najlepszą odporność na niskie temperatury w naszych warunkach klimatycznych mają:

• osmantus kolczasty (Osmanthus heterophyllus)
• osmantus Burkwooda (Osmanthus x burkwoodii).

Wiele gatunków i odmian osmantusa nadaje się tylko do uprawy w pojemnikach, które zimą przechowywane są w jasnych i chłodnych pomieszczeniach.

Osmatus kolczasty - Osmanthus heterophyllus
Fot. pixabay

Krzewy osmantusa są gęste i mają zaokrąglony pokrój. Podłużne zimozielone liście są skórzaste, sztywne i błyszczące. Mają jajowaty kształt (do 7 cm długości), zaostrzone wierzchołki i krótkie ogonki. Młode liście osmantusa posiadają kolczaste wyrostki, starsze są bez kolców. Na gładkich pędach ułożone są naprzeciwlegle.

Drobne, rurkowate i pachnące kwiaty osmantusa pojawiają się licznie od sierpnia do początku października. Zebrane są w pęczkach po kilka i mają zwykle barwę od białej do kremowej. Owoce rzadko zawiązują się w naszym klimacie.

Osmantus, wończa - gatunki i odmiany

Poniżej przedstawiamy najciekawsze gatunki i odmiany osmantusa, poczynając od tych, które najlepiej nadają się do uprawy w naszym klimacie.

Osmantus Burkwooda

Osmantus Burkwooda (Osmanthus x burkwoodii) jest mieszańcem osmantusa Delavaya (O. delavayi) i osmantusa ozdobnego (O. decorus). Krzew ma zwarty i kulisty pokrój. Po 10 latach dorasta do 1,2 m wysokości, zaś docelowo może dorosnąć do 2,5 m. Skórzaste i błyszczące liście o dł. ok. 5 cm są ciemnozielone z wierzchu i jasnozielone od spodu. Białe kwiaty tego osmantusa pojawiają się od maja do czerwca.

Osmantus Burkwooda - Osmanthus x burkwoodii
Fot. Wouter Hagens, Public domain, Wikimedia Commons

Osmantus Burkwooda pięknie prezentuje się jako soliter. Posadzony w miejscu zacisznym lepiej zniesie zimę. W chłodniejszych regionach kraju powinno się go uprawiać w pojemniku i zimować w pomieszczeniu.

Osmantus kolczasty

Osmantus kolczasty, określany też jako osmantus różnolistny (Osmanthus heterophyllus), to wolno rosnący krzew dorastający po 10 latach do 1,2 m, a docelowo do 3,5 m wysokości. Posiada zróżnicowane liście (stąd nazwa) - młode mają brzeg kolczasty, natomiast starsze są gładkie. Za sprawą młodych liści o kolczastych brzegach osmantus kolczasty z wyglądu może przypominać ostrokrzew.

Osmantus kolczasty 'Goshiki'
Fot. Yinan Chen, Public Domain, Wikimedia Commons

W sprzedaży jest wiele odmian osmantusa różnolistnego, najczęściej różniących się zabarwieniem liści:

Osmantus kolczasty 'Aureomarginatus' - ma zielone liście z żółtym brzegiem.

Osmantus kolczasty 'Aureus' - niewysoki krzew o złocistożółtych, skręconych, młodych liściach, które zmieniają z czasem barwę na żółtozieloną lub zieloną.

Osmantus kolczasty 'Fastigiata' - posiada wyprostowane pędy, które mogą się lekko rozchylać.

Osmantus kolczasty 'Goshiki' - odmiana o barwnych plamach na liściach, które początkowo są żółtozielone, następnie złociste a na starszych liściach kremowe. Młode pędy mają purpurowobrązową barwę, później zielenieją.

Osmantus kolczasty 'Goshiki'
Fot. Tomwsulcer, CC0, Wikimedia Commons

Osmantus kolczasty 'Gulftide' - zwarty krzew o wyprostowanych pędach i mocno błyszczących, zielonych liściach.

Osmantus kolczasty 'Purpureus' - młode liście mają intensywnie purpurową barwę, starsze są zielone z odcieniem purpurowym. Odmiana bardziej odporna na mróz niż gatunek.

Osmantus kolczasty 'Rotundifolius' - odmiana o jajowato-okrągłych ciemnozielonych, lekko falowanych na brzegu liściach.

Osmantus kolczasty 'Sasaba' - posiada mocno powcinane, ciemnozielone liście z kolczastymi wyrostkami.

Osmantus kolczasty - Osmanthus heterophyllus
Fot. Daderot, CC0, Wikimedia Commons

Osmantus kolczasty 'Tricolor' - odmiana trójbarwna o dekoracyjnych, pstrych liściach, zielonych z różowymi i kremowobiałymi plamami. Po 10 latach dorasta do 1,2 m wysokości. Białe kwiaty pojawiają się od sierpnia do października. Nie jest całkiem mrozoodporna. Nadaje się do pojemników i formowania w bonsai.

Osmantus kolczasty 'Variegatus' - odmiana rośnie wolniej niż gatunek. Posiada dwubarwne, ząbkowane liście - zielone z jasnym brzegiem. Zakwita na przełomie września i października. Można go prowadzić na kształt rozłożystego krzewu lub w formie kolumnowej.

Osmantus wonny, wończa pachnąca

Osmantus wonny (Osmanthus fragrans) występuje w południowo-wschodniej Azji. W naturze dorasta do ok. 5 m wysokości. Kwiaty mają barwę od żółtego do pomarańczowego. Jest rośliną przyprawową, w kuchni chińskiej używaną do aromatyzowania herbat oraz jako składnik dżemów, deserów i likierów.

Osmantus wonny - Osmanthus fragrans
Fot. Love Krittaya, Public domain, Wikimedia Commons

Osmantus Delavaya

Osmantus Delavaya (Osmanthus delavayi) rośnie silnie i dorasta do 3,5 m wysokości. Gałęzie są łukowato wygięte. Ciemnozielone liście osiągają 2,5 cm długości. Zebrane w grona białe i pachnące kwiaty pojawiają się w drugiej połowie maja. Jest wrażliwy na mrozy, dlatego uprawia się go w pojemnikach, zimuje w pomieszczeniu.

Osmantus Delavaya - Osmanthus delavayi
Fot. Daderot, Public domain, Wikimedia Commons

Osmantus, wończa - uprawa

Osmantus najlepiej rośnie na stanowisku słonecznym do półcienistego. W miejscu półcienistym może słabiej kwitnąć.

Uprawa osmantusa udaje się na glebach przepuszczalnych, żyznych, zasobnych w składniki pokarmowe i umiarkowanie wilgotnych o lekko kwaśnym odczynie.

Osmantus nie jest wystarczająco odporny na mróz, dlatego najlepiej uprawiać go w miejscu osłoniętym od mroźnych i wysuszających wiatrów lub zabezpieczyć na zimę np. agrowłókniną. Bardziej wrażliwe na niskie temperatury odmiany uprawia się w pojemnikach a na zimę wnosi do chłodnego, jasnego pomieszczenia.

Warto wiedzieć!
Osmantus dobrze znosi przycinanie, które stymuluje pędy do zagęszczania się. Łatwo można korygować jego pokrój, dlatego nadaje się do ozdobnego strzyżenia, formowania bonsai i na żywopłoty.

Osmantus, wończa - rozmnażanie

Osmantus można rozmnażać za pomocą sadzonek zielnych pobranych pod koniec wiosny lub na początku lata albo z sadzonek półzdrewniałych pobieranych w sierpniu i wrześniu. Po zastosowaniu ukorzeniacza sadzonki umieszcza się pod folią w piasku zmieszanym z torfem. Podłoże powinno być umiarkowanie wilgotne. Ukorzenianie sadzonek trwa do 3-4 miesięcy. Młode sadzonki mogą gubić liście. Czasem potrzebne mogą się okazać opryski środkami grzybobójczymi.

Monika Chwała

Przeczytaj również:

• Krzewy liściaste zimozielone na słońce
• Krzewy liśćiaste zimozielone kwitnące
• Drzewka na balkon całoroczne

Opracowano na podstawie:
1. M. Czekalski, Szkółkarstwo nr 6/2013;
2. Scott-Macnab J., Wielka ilustrowana encyklopedia roślin ogrodowych, Reader's Digest Przegląd Sp. z o.o., Warszawa 2004, s. 437-438.