Tojad mocny - właściwości, uprawa, objawy zatrucia

Tojad mocny to przepięknie kwitnąca roślina wieloletnia o niespotykanym wyglądzie, stanowiąca element szaty roślinnej polskich gór. W ogrodach tojad uprawiany jest jako roślina ozdobna. Musimy jednak pamiętać, że jest nie tylko piękny, ale również silnie trujący. Poznaj bliżej właściwości i możliwości zastosowania tojadu w ogrodzie. Wyjaśniamy jak wygląda uprawa tojadu mocnego oraz jak rozpoznać objawy zatrucia tojadem i udzielić ewentualnej pomocy osobie zatrutej.

Tojad mocny - Aconitum napellus
Fot. pixabay

Tojad mocny - właściwości i zastosowanie

Tojad mocny (Aconitum firmum, syn. Aconitum napellus) określany jest też jako mordownik, pantofelki, trzewiczki Matki Boskiej, omiag, omiak lub koniki. Jest to roślina o grubych, sztywnych i kędzierzawo owłosionych łodygach, osiągających od 50 do 150 cm wysokości. Liście tojadu mocnego są duże, strzępiaste, o dłoniastym kształcie.

Cenione są właściwości ozdobne tojadu, które zawdzięcza on przepięknym kwiatom. Od lipca do sierpnia na szczytach łodyg rozwijają się fioletowoniebieskie kwiaty tojadu w kształcie hełmu, które zebrane są w długie i gęste grona. Inne barwy mogą mieć ogrodowe odmiany tojadu mocnego. Do najciekawszych można zaliczyć tojad mocny 'Albus' (o kwiatach białych) i tojad mocny 'Rubellum' (o kwiatach różowych).

W ogrodach zastosowanie tojad mocny znajduje głównie jako roślina ozdobna. Szczególnie polecany jest na stanowiska wilgotne. Pasuje do ogrodów wiejskich i naturalistycznych. Tojad mocny wspaniale wygląda też jako roślina posadzona nad oczkiem wodnym.

Tojad mocny wytwarza bulwiaste, rzepowate korzenie o ciemnobrunatnej barwie. Długie i silne korzenie tojadu mocnego umacniają w górach osypujące się zbocza, stanowiąc doskonałe wzmocnienie dla otaczającej je darni. Ta właściwość tojadu sprawiła, że jest on stosowany jako jako roślina do sadzenia na skarpach.

Tojad mocny'Albus' to odmiana o kwiatach białych
Fot. ©Gosia2501

Dawniej tojad mocny miał zastosowanie jako roślina lecznicza, a także jako roślina trująca (tojadem zatruwano m. in. strzały i miecze). W medycynie preparaty z tojadu stosowano przy nerwobólach, reumatyzmie i artretyzmie. Był to środek znieczulający miejscowo i przeciwbólowy. Niestety użycie tojadu w celach leczniczych było bardzo ryzykowne. Już minimalne przekroczenie dawki leczniczej prowadziło do silnego zatrucia.

Ze względu na bardzo silne trujące właściwości tojadu obecnie jest on uprawiany tylko w celach ozdobnych. A i to musimy robić z rozwagą. Unikajmy uprawy tojadu, jeśli w ogrodzie przebywają małe dzieci lub np. osoby starsze z zanikami pamięci, które z łatwością mogły by się tojadem zatruć.

Tojad mocny - Aconitum napellus
Fot. ©bez, forum.PoradnikOgrodniczy.pl

Tojad mocny - występowanie w Polsce

Tojad mocny w Polsce występuje bardzo pospolicie w Sudetach, Karpatach i Górach Świętokrzyskich. Porasta góry i podgórza, można spotkać go na wysypiskach skalnych i nad potokami, na brzegach lasów, górskich halach i w ziołoroślach.

Warto wiedzieć!
Wszystkie gatunki tojadów, w tym także tojad mocny, są objęte w Polsce ochroną gatunkową. Oznacza to, że w ogrodach można uprawiać jedynie rośliny pochodzące z hodowli szkółkarskiej. Pozyskiwanie sadzonek tojadu ze stanowisk naturalnych jest zakazane.

Tojad mocny - uprawa w ogrodzie

Uprawa tojadu mocnego udaje się na glebach próchniczych, żyznych, przepuszczalnych i stale umiarkowanie wilgotnych. Najlepiej tojad rośnie na glebach wapiennych. Bardzo źle natomiast znosi suszę, dlatego w okresach przedłużającej się suszy roślinę powinno się podlewać. Szczególnie wrażliwe na suszę są odmiany tojadu o białych i różowych kwiatach. Nie należy jednak przesadzać także z nadmiarem wody, gdyż naraża to rośliny na rozwój chorób grzybowych.

Tojad mocny najlepiej rośnie na stanowisku lekko zacienionym i zacisznym. W takich warunkach roślina obficie i długo kwitnie. Na stanowiskach bardziej nasłonecznionych roślina wytwarza duże ilości kwiatów, jednak są one mniejsze i słabiej wybarwione. Z kolei w miejscach silnie zacienionych kwitnienie jest bardzo słabe, a roślina wytwarza dużo liści. Tojad mocny nie znosi silnego nasłonecznienia.

Liście tojadu mocnego i pojawiający się mieszek z nasionami
Fot.pixabay

Tojad najładniej prezentuje się sadzony w małych grupach do 10 roślin. Zalecana rozstawa sadzenia tojadu to 7 sztuk na 1m².

Do nawożenia tojadu mocnego najlepiej stosować nawozy organiczne (najlepiej kompost) lub długodziałające wieloskładnikowe nawpzy mineralne. Cennym zabiegiem pielęgnacyjnym jest ściółkowanie gleby wokół tojadu. Gruba warstwa ściółki chroni roślinę przed nadmierną utratą wody z podłoża oraz przed zachwaszczeniem. Zamiast ściółki można zastosować również agrowłókninę. Późną jesienią suche pędy tojadu ścina się tuż przy gruncie. Roślina jest całkowicie mrozoodporna i nie wymaga zimowego okrycia (strefa mrozoodporności 6).

Uwaga!
Ponieważ tojad jest rośliną silnie trującą, wszelkie prace pielęgnacyjne przy tojadzie należy wykonywać w rękawicach ochronnych.

Objawy zatrucia tojadem mocnym

Tojad mocny jest rośliną silnie trującą. Już zerwanie go gołą ręką jest niebezpieczne, ponieważ trucizna wchłaniana jest przez skórę, powodując mrowienie, podrażnienie i stany zapalne skóry. Wszystkie części tojadu zawierają alkaloid akonitynę, która należy do najsilniejszych trucizn roślinnych na świecie. Wystarczy niewielka jej ilość, żeby spowodować śmierć człowieka. Ponadto w soku tojadu występują także akonina, benzylokonina, pikrakonityna, napelina i wiele innych alkaloidów.

Trujące rośliny ogrodowe
Wiele popularnych roślin ozdobnych wytwarza substancje chemiczne odpowiedzialne za ich trujące właściwości. Oczywiście zazwyczaj nic nam grozi, o ile takiej trującej rośliny nie zjemy, choć niektóre z nich mogą podrażniać już po zwykłym kontakcie ze skórą. Oto najczęściej występujące w ogrodach rośliny trujące. Zobacz jak mogą Ci zaszkodzić i jak uniknąć zatrucia! Więcej...

Największe stężenie akonityny występuje w korzeniach i nasionach tojadu. Akonityna ma ostry, piekący smak. Po spożyciu pierwszymi objawami zatrucia tojadem mocnym są: pieczenie i swędzenie jamy ustanej, a następnie skóry na całym ciele. Później pojawia się drętwienie i mrowienie, ból łydek, dreszcze z zimnymi potami oraz bladość skóry i śluzówek. Źrenice początkowo zwężają się, a następnie zaczynają rozszerzać i powoli reagować na światło. Pojawia się światłowstręt i zaburzenia widzenia. Alkaloidy obecne w soku tojadu w dalszej kolejności podrażniają jelita i wątrobę, wywołując nudności, wymioty i biegunkę.

Przy ciężkich zatruciach tojadem występują krwawe wymioty i drgawki. Dochodzi do porażenia układu nerwowego i oddechowego. Następuje spadek ciśnienia krwi i spowolnienie akcji serca. Zatrucie tojadem mocnym ostatecznie prowadzi do śmierci z powodu zatrzymania pracy serca lub w wyniku sparaliżowania mięśni oddechowych.

Pierwsza pomoc przy zatruciu tojadem

W przypadku podejrzenia zatrucia tojadem mocnym podstawowym zaleceniem jest wezwanie karetki pogotowia. Podczas oczekiwania na przyjazd karetki, trzeba wywołać wymioty u osoby zatrutej. Pierwsze wymioty należy przechować w foliowej torebce i przekazać ratownikom medycznym. Na podstawie ich składu, w szpitalu personel medyczny będzie mógł ustalić przyczynę zatrucia i rodzaj spożytej toksyny, co przyśpieszy działania mające na celu ratowanie życia osoby zatrutej.



mgr inż. Agnieszka Lach

Opracowano na podstawie: J. Marcinkowski, Byliny, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2015, str. 81-82; J. Mowszowicz, Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych, PWRiL, Warszawa 1982, str. 479; H. Różański Tojad mocny - jak to dawniej z nim było w medycynie

Przeczytaj również:

Byliny wieloletnie długo kwitnące - całe lato i jesienią
Szukając roślin do ogrodu chcemy, by efekt dekoracyjny z ich zastosowaniem był jak najdłuższy, a rośliny nie wymagały wielu zabiegów pielęgnacyjnych. Oto zestawienie 20 najciekawszych wieloletnich bylin kwitnących całe lato i jesienią! Więcej...

Trujące rośliny doniczkowe. Czy masz je w domu?
Wiele popularnych roślin doniczkowych, które podziwiamy za ich piękne liście i kwiaty, to niestety również rośliny trujące dla człowieka. Oto 10 najczęściej spotykanych w naszych domach trujących roślin doniczkowych, które mogą nam zagrażać. Sprawdź czy nie masz w domu rośliny z tej listy! Więcej...

Rozwar wielkokwiatowy - pielęgnacja, uprawa, rozmnażanie
Rozwar wielkokwiatowy to przepięknie kwitnąca bylina na skalniaki i rabaty kwiatowe. Zdobią go zarówno w pełni rozwinięte, dzwonkowate kwiaty, jak i pączki kwiatowe, przypominające... baloniki! Jakie jeszcze ma zalety rozwar wielkokwiatowy? Więcej...