Dziewięćsił bezłodygowy - właściwości, zastosowanie, uprawa
Dziewięćsił bezłodygowy to krótkowieczna bylina preferująca słoneczne stanowiska. Jest mało wymagająca oraz odporna na suszę i mróz. Kolczaste liście dziewięćsiłu przypominają liście ostu, a duże kwiatostany zachowują urodę nawet po wyschnięciu. Cenione są właściwości lecznicze dziewięćsiłu, dzięki którym bylina ta znalazła wiele zastosowań. Zobacz jak wygląda uprawa dziewięćsiłu bezłodygowego w ogrodzie i poznaj ciekawostki dotyczące tej byliny.
Dziewięćsił bezłodygowy - Carlina acaulis
Fot. depositphotos
Jak wygląda dziewięćsił bezłodygowy
Dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis), należący do rodziny astrowatych (Asteraceae), to krótkowieczna bylina o oryginalnym wyglądzie. Ta kępiasta bylina na słońce i suszę dorasta do 10-15 cm wysokości tworząc szeroką rozetę dużych liści. Liście są mocno powcinane, kłujące i szaro owłosione. W sierpniu i wrześniu rozwijają się kwiaty - duże i koszyczkowate z brązowym środkiem otoczonym srebrzystobiałymi płatkami. Kwiaty dziewięćsiłu otwierają się w słoneczne dni i zamykają przy pochmurnej, deszczowej pogodzie. Owocem jest niełupka, a nasiona dziewięćsiłu są rozsiewane przez wiatr.
Dziewięćsił bezłodygowy - występowanie
W naturze dziewięćsił bezłodygowy występuje na terenach alpejskich i w centralnej Europie, gdzie porasta suche siedliska - zbocza wzgórz, góry i skaliste łąki. Dziewięćsił jest też spotykany w Polsce, głównie w południowych częściach kraju. Możemy go spotkać podczas wędrówek po Beskidach, Pieninach, Tatrach i Sudetach.
Dziewięćsił bezłodygowy - czy jest chroniony
W Polsce dziewięćsił bezłodygowy jest objęty częściową ochroną gatunkową. Zabrania się niszczenia, uszkadzania i zrywania roślin w naturalnych siedliskach. Warto jednak zauważyć, że jeszcze do 2014 roku dziewięćsił podlegał ochronie ścisłej i był gatunkiem zagrożonym, gdyż masowo zbierano go celów dekoracyjnych i na surowiec zielarski. Obecnie zagrożenie dla dziewięćsiłu stanowi głównie działalność gospodarcza człowieka.
Dziewięćsił bezłodygowy - Carlina acaulis
Fot. depositphotos
Dziewięćsił bezłodygowy - opis właściwości i zastosowanie
Korzeń dziewięćsiłu bezłodygowego zawiera: inulinę, olejki eteryczne, garbniki, żywice i alkaloidy. Natomiast łodyga ma w swoim składzie: flawonoidy, glikozydy nasercowe oraz saponiny. Właściwości lecznicze dziewięćsiłu już od starożytności były wykorzystywane w celach medycznych.
Bogaty skład chemiczny sprawia, że dziewięćsił miał zastosowanie w medycynie ludowej jako środek przeciwgorączkowy, przeciwzapalny, napotny, moczopędny, przeciwskurczowy i gojący rany. Wywar z korzeni dziewięćsiłu ma właściwości wykrztuśne, a odwar z liści łagodzi dolegliwości związane z infekcjami pęcherza i nerek oraz zatrzymaniem moczu. Kompresy z użyciem dziewięćsiłu stosuje się w leczeniu stanów zapalnych skóry oraz egzemy. W lecznictwie ma zastosowanie również proszek z rozgniecionego, suchego korzenia dziewięćsiłu.
Dziewięćsił bezłodygowy - Carlina acaulis
Fot. ©Anna Błaszczuk
W ogrodzie dziewięćsił jest polecany na skalniaki, murki, skarpy i do ogrodów preriowych. Posadzone w towarzywstwie gatunki, takie jak: czosnek skalny, wydmuchrzyca piaskowa, czyściec wełnisty, goździk siny czy ostrogowiec czerwony podkreślą niezwykłą urodę dziewięćsiłów.
Dziewięćsił bezłodygowy znalazł zastosowanie także we florystyce - bywa elementem kompozycji świeżych oraz suszonych.
Dziewięćsił bezłodygowy - ciekawostki
Legenda głosi, że dziewięćsił - Carlina - został nazwany na cześć cesarza rzymskiego Karola V. Kiedy w wojsku zaczęła się zaraza Karolowi ukazał się anioł i powiedział, że dziewięćsił pomoże uporać się z chorobą. Od imienia Karola ma więc pochodzić łacińska nazwa tej rośliny.
Polską nazwę dziewięćsił spotykamy najwcześniej w dokumentach z XV wieku i ma ona głębsze podłoże, nawiązuje bowiem do mistycznej liczby dziewięć, której przypisywano właściwości magiczne oraz uzdrawiające.
Dziewięćsił bezłodygowy - Carlina acaulis
Fot. pixabay
Symbolika dziewięćsiłu bezłodygowego nawiązywała do jego czarodziejskich właściwości. Według informacji z XVI-wiecznego niemieckiego herbarza człowiek, który miał przy sobie ziele dziewięćsiłu nigdy się nie męczył. A to dlatego, że roślina zabierała siły życiowe innym ludziom i oddawała je swojemu posiadaczowi.
Właściwości dziewięćsiłu bezłodygowego były także wykorzystywane w medycynie ludowej do leczenia zwierząt gospodarskich. W Zakopanem podawano go krowom po ocieleniu, żeby miały tłuste i zdrowe mleko.
W XVIII wieku polski przyrodnik ksiądz Kluk twierdził, że gotowane kwiatostany dziewięćsiłu nie ustępują w smaku karczochom.
Dziewięćsił bezłodygowy - uprawa
Uprawa dziewięćsiłu bezłodygowego jest banalnie prosta. Ta krótkowieczna bylina zaskakuje swoją odpornością na suszę i mróz i potrafi rosnąć na najbardziej kamienistej, ubogiej i suchej glebie. Dziewięćsił bezłodygowy nie wymaga żadnych zabiegów uprawowych oraz pielęgnacyjnych z naszej strony - doskonale poradzi sobie sam. Jest też całkowicie mrozoodporny i nie wymaga osłaniania przed mrozem.
Dziewięćsił bezłodygowy - Carlina acaulis
Fot. pixabay
Dziewięćsił bezłodygowy - nasiona i sadzonki
Dziewięćsił bezłodygowy jest najczęściej rozmnażany z nasion wysiewanych w marcu do doniczek. Do skiełkowania nasiona dziewięćsiłu wymagają przemrożenia, czyli stratyfikacji. Po tym zabiegu doniczki z wysianymi nasionami ustawiamy w jasnym i ciepłym miejscu. Nasiona kiełkują w ciągu 15-20 dni w temperaturze 18-22°C. Na miejsce stałe sadzi się rośliny we wrześniu w rozstawie 30x40 cm. Nasiona dziewięćsiłu można także późną jesienią siać bezpośrednio do gruntu.
Sadzonki korzeniowe dziewięćsiłu pobieramy w okresie od grudnia do marca. Układamy je pionowo w skrzynkach z podłożem i przysypujemy 1-1,5 cm warstwą ziemi. Sadzonki umieszczamy dość gęsto, co 0,5-1 cm w rzędzie. Uzyskane tym sposobem rośliny nadają się do sadzania do gruntu w maju i czerwcu.
mgr inż. Anna Błaszczuk
Przeczytaj również:
- Kwiaty ogrodowe łatwe w uprawie
- Byliny na słońce długo kwitnące
- Byliny wieloletnie długo kwitnące - całe lato i jesienią
Opracowano na podstawie:
1. H. Chmiel (redakcja), Uprawa roślin ozdobnych, PWRiL, Warszawa 1980, s. 333;
2. M. Henschke, Byliny suchych miejsc w Działkowiec 7/2012, s. 16-18;
3. J. Kołodziejczyk, W świecie roślin, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1957, s. 208-218;
4. J. Marcinkowski, Byliny ogrodowe, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2002, s. 174.
