Orzeszki ziemne, fistaszki - właściwości, wartości odżywcze, uprawa

Orzeszki ziemne, określane też jako fistaszki, są powszechnie uprawiane w wielu rejonach świata ze względu na wysoką wartość odżywczą oraz zdrowotne właściwości. Ciepłolubne orzeszki ziemne można wyhodować także w naszym klimacie - wystarczy zaciszne miejsce i żyzna ziemia. Sprawdź jakie są wartości odżywcze fistaszków oraz czy możliwa jest uprawa orzeszków ziemnych w ogrodzie!

Orzeszki ziemne, fistaszki
Fot. pixabay

Jak rosną orzeszki ziemne

Orzech ziemny (Arachis hypogaea), określany też jako orzech arachidowy lub orzacha podziemna, należy do rodziny bobowatych (Fabaceae) i pochodzi z Ameryki Południowej. Fistaszki, bogate w białko, tłuszcze i inne substancje odżywcze, obecnie są uprawiane na dużą skalę w krajach o tropikalnym klimacie.

Orzech ziemny dorasta do 70 cm wysokości - długie pędy rośliny są porośnięte przez pierzastozłożone liście. Małe, motylkowe kwiaty są najczęściej żółte, ale mogą być też czerwone lub pomarańczowe. Po przekwitnięciu szypułka kwiatu wydłuża się i wpycha do ziemi strąk. Jadalne nasiona, znajdujące się w strąkach, rozwijają się więc pod ziemią w procesie zwanym geokarpią. Stąd wywodzi się określenie orzeszki ziemne.

Warto wiedzieć!
Geokarpia to niezwykle rzadki proces występujący zwykle u roślin pustynnych lub tropikalnych jako adaptacja zapewniająca najlepsze możliwe środowisko do kiełkowania nasion.

Orzeszki ziemne w zasadzie nie są orzechami, ale roślinami strączkowymi, którym najbliżej jest do takich gatunków jak: soja, soczewica czy ciecierzyca. Podobnie jak w przypadku innych roślin strączkowych, orzech ziemny wzbogaca glebę w azot przy udziale bakterii wiążących azot z powietrza. Tę właściwość można wykorzystać uprawiając orzeszki ziemne w płodozmianie z warzywami.

Orzeszki ziemne wyrastają pod ziemią
Fot. pixabay

Orzeszki ziemne - wartości odżywcze

Orzeszki ziemne są uważane za cenne źródło białka, kwasu foliowego, przeciwutleniaczy, związków mineralnych i witamin. Te bogate w błonnik orzeszki powinny być włączane do codziennej diety, gdyż dają uczucie sytości na długi czas i pozytywnie wpływają na pracę układu pokarmowego. Zwłaszcza diabetycy, weganie oraz osoby dbające o linię doceniają wartości odżywcze orzeszków ziemnych, a także ich niski indeks glikemiczny.

Orzeszki ziemne, fistaszki
Fot. pixabay

Chociaż są pokarmem bardzo wartościowym, orzechy arachidowe dostarczają także bardzo dużo kalorii - w 100g produktu znajduje się aż 567 kcal. Fistaszki są cennym źródłem kwasów tłuszczowych, ale ze względu na niekorzystne proporcje kwasów omega 6 do omega 3 zalecana jest umiarkowana konsumpcja tych smacznych orzechów.

Warto wiedzieć!
Orzeszki ziemne należą do pokarmów o silnym potencjale uczuleniowym. Alergia na orzeszki ziemne to bardzo często występujące uczulenie pokarmowe objawiające się najczęściej opuchlizną ust, przełyku, bólami brzucha, wymiotami, trudnościami w oddychaniu a nawet wstrząsem anafilaktycznym.

Orzeszki ziemne - właściwości lecznicze

Badania naukowe wykazały, że orzeszki ziemne posiadają szereg właściwości leczniczych i mają działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, pomagają obniżyć poziom cholesterolu, zmniejszają ryzyko miażdżycy i udaru. Łagodzą także stres i poprawiają koncentrację a wysoka zawartość argininy w tych orzechach zmniejsza napięcia naczyń krwionośnych i usprawnia przepływ krwi.

Warto wiedzieć!
Dużą popularnością cieszą się orzeszki ziemne prażone lub smażone, często dodatkowo solone lub przyprawiane papryką i pieprzem. Niestety obróbka termiczna nie tylko zwiększa potencjał alergiczny, ale także pozbawia orzeszki ziemne dużej części wartości odżywczych. Najzdrowsze są orzeszki surowe.

Orzeszki ziemne - uprawa

Ciepłolubne orzeszki ziemne można uprawiać w naszych ogrodach. Należy tylko pamiętać, żeby jako materiał siewny wybierać nasiona przeznaczone do uprawy, takie które nie zostały poddane obróbce termicznej.

Tak wyglądają rośliny rodzące orzeszki ziemne
Fot. pixabay

Orzeszki ziemne - wymagania

Orzechy ziemne mają długi okres wegetacji. Żeby zawiązać strąki potrzebują nawet pięciu miesięcy słońca i temperatury na poziomie co najmniej 12-14°C. Uprawiane w gruncie rośliny wymagają osłoniętego od wiatru stanowiska o wystawie zachodniej i południowej.

Wymagania glebowe orzecha ziemnego są wysokie. Najlepiej udaje się on na glebach żyznych, próchniczych, bogatych w wapń, o odczynie pH 6,0-6,5.

Jak sadzić orzeszki ziemne

Ze względu na wymagania termiczne oraz długi okres wegetacji orzeszki ziemne najlepiej uprawiać z rozsady i sadzić do gruntu, gdy minie ryzyko wystąpienia przymrozków.

Nasiona fistaszków wysiewamy wczesna wiosną, w marcu lub kwietniu, do doniczek z podłożem do ukorzeniania. Doniczki warto przykryć szkłem lub folią, albo ustawić je w miniszklarni. Przy pomocy osłon zapewnimy roślinom odpowiednią wilgotność oraz temperaturę w przedziale 23-27°C. W takich warunkach nasiona kiełkują w ciągu 7-10 dni. Rozsadę orzecha ziemnego sadzimy do gruntu po 15 maja zachowując rozstawę 20 x 50 cm.

Kwitnące rośliny orzecha ziemnego
Fot. depositphotos

Orzechy ziemne wymagają regularnego podlewania oraz zasilania nawozami organicznymi lub mineralnymi. Strąki nie mogą się prawidłowo rozwijać, jeśli gleba nie jest zasobna w wapń. Nawożenie roślin warto połączyć ze spulchnieniem gleby. Zabieg ten dobrze wpływa na wzrost strąków.

Gdy fistaszki zakwitną należy je delikatnie kopczykować, dzięki czemu strąki będą miały lepsze warunki do rozwoju. Także usunięcie części kwiatów sprawi, że strąki będą dorodniejsze i zdrowsze.

Zbiór orzeszków ziemnych
Fot. depositphotos

Orzeszki ziemne - zbiór

Orzeszki ziemne zbieramy po 120-150 dniach od posadzenia, gdy liście roślin zżółkną i zwiędną. Ostrożnie wykopujemy całą roślinę i po strząśnięciu nadmiaru ziemi pozostawiamy na kilkanaście dni w suchym miejscu. Po przeschnięciu nasiona nadają się do spożycia.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Jakie orzechy można uprawiać w Polsce?
• Kiedy zbierać i jak przechowywać orzechy laskowe?
• Orzech włoski - odmiany, uprawa, sadzenie, cięcie

Opracowano na podstawie:
1. F. M. Candela, W. F. Giordano, P. L. Quiroga, Evaluation of cellular safety and the chemical composition of the peanut (Arachis hypogaea L.) ethanolic extracts w Heliyon 6/2020, s. 1-10;
2. D. Dereń, Orzechy arachidowe z własnej grządki w Mój Piękny Ogród, 6/2015, s. 64-65;
3. E. Sikora, P. Liszka, Składniki odżywcze i nie odżywcze w surowych i przetworzonych orzeszkach ziemnych (Arachis hypogaea) w Bromatologia i Chemia Toksykologiczna XLIV/2011, s. 1047-1053.