Goryczka - odmiany, uprawa, rozmnażanie

Goryczka to efektownie kwitnąca roślina skalna, tworząca barwne akcenty w ogrodzie. Większość goryczek przyciąga wzrok intensywnie niebieską, rzadko spotykaną barwą kwiatów. Choć uprawa goryczki w ogrodzie może początkowo sprawiać problemy, to po pewnym czasie rośliny stworzą malownicze kobierce. Poznaj najciekawsze gatunki i odmiany goryczki, ich wymagania uprawowe oraz sprawdzone sposoby na rozmnażanie goryczek posadzonych w ogrodzie.

Goryczka - Gentiana
Fot. pixabay

Goryczka - opis i pochodzenie

Goryczka (Gentiana) należy do rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Rodzaj ten obejmuje kilkaset gatunków roślin jednorocznych, dwuletnich i bylin. Naturalnymi siedliskami goryczek są górzyste tereny znajdujące się przede wszystkim na półkuli północnej (m.in. Alpy, Karpaty, Kaukaz). Trąbkowate kwiaty goryczek często mają charakterystyczną, kobaltowoniebieską barwę ale bywają też rośliny o kwiatach białych, żółtych lub czerwonych.

Czy goryczka jest wieloletnia?

Uprawiane w ogrodach gatunki goryczek należą do bylin, czyli wieloletnich roślin zimujących w gruncie. Niektóre z nich zrzucają liście na zimę, inne są częściowo zimozielone lub zimozielone.

Jak długo kwitnie goryczka?

W zależności od gatunku, goryczki kwitną od wiosny do jesieni, niektóre dwukrotnie w ciągu sezonu. Kwiaty w formie kielichów mogą być pojedyncze lub zebrane po kilka na wierzchołkach pędów.

Goryczka wiosenna - Gentiana verna
Fot. pixabay

Goryczka - zastosowanie

Różne gatunki goryczek pięknie prezentują się w ogrodach skalnych, na rabatach (np. jako obwódki) oraz w nasadzeniach naturalistycznych. Sprawdzą się także w donicach z dobrym drenażem na tarasie lub balkonie.

Goryczki nie rosną zbyt szybko, mogą być niskie lub wysokie, dlatego jako sąsiadów warto dla nich dobierać rośliny o małej sile wzrostu i dostosowanej do nich wysokości, które by jej nie zagłuszały. Goryczki najlepiej wyglądają sadzone pojedynczo lub po kilka roślin w grupie, w widocznym miejscu.

Goryczka żółta - Gentiana lutea
Fot. pixabay

Niektóre gatunki goryczki mają zastosowanie w ziołolecznictwie. Przykładem może być goryczka żółta (Gentiana lutea). Gorzkie substancje zawarte w korzeniu (od nich wywodzi się polska nazwa goryczki) pomocne są w zaburzeniach trawienia, działają przeciwbakteryjnie i korzystnie oddziałują na układ odpornościowy.

Warto wiedzieć!
Fiolet gencjanowy (potocznie nazywany gencjaną) to syntetyczny środek o właściwościach antyseptycznych. Jego nazwa pochodzi od łacińskiej nazwy rośliny (Gentiana) i koloru jej kwiatów określanych jako barwa gencjanowa. Roślina nie jest jednak składnikiem tego preparatu.

Goryczka - gatunki i odmiany

Goryczki polecane do sadzenia w ogrodach różnią się między sobą wysokością, kolorem kwiatów i terminem kwitnienia. Poniżej prezentujemy najpopularniejsze z nich.

Goryczka bezłodygowa

Goryczka bezłodygowa (Gentiana acaulis) ma intensywnie niebieskie, duże, kielichowate kwiaty, zakwitające w kwietniu i maju. Z czasem tworzy niskie ale gęste poduchy ze ścielących się po ziemi pędów. Nieduże liście (ok 5 cm długości) tworzą zimozielone rozety. Nie toleruje wapnia w podłożu.

Goryczka bezłodygowa - Gentiana acaulis
Fot. pixabay

Ciekawymi odmianami goryczki bezłodygowej są: 'Krumrey' (kwiaty szmaragdowe) i 'Rannoch' (kwiaty ciemnoniebieskie w białe i zielone paski).

Goryczka Kluzjusza

Tworząca kępy goryczka Kluzjusza (Gentiana clusii) nazywana jest też goryczką krótkołodygową. Dorasta do 10-15 cm wysokości a jej pędy płożą się po ziemi. Pojedyncze, kobaltowoniebieskie, dzwonkowate kwiaty na brzegach są jaśniejsze. Kwitną w maju i czerwcu. Małe, skórzaste, ostro zakończone liście mają długość ok. 2,5 cm i zebrane są w rozety. Wymaga podłoża wapiennego.

Goryczka Kluzjusza - Gentiana clusii
Fot. MartinThoma, CC0, Wikimedia Commons

Goryczka dahurska

Wyższa, dorastająca do 40 cm goryczka dahurska (Gentiana dahurica) ma kępiasty pokrój. Duże i niebieskie kwiaty pojawiają się w sierpniu. Jest tolerancyjna na zawartość wapnia w podłożu. W ogrodach sadzona jest m.in. odmiana 'Nikita' (niebieskie kwiaty z zielonymi kropkami wewnątrz).

Goryczka siedmiodzielna

Goryczka siedmiodzielna (Gentiana septemfida) dorasta do 20-30 cm wysokości. Niebieskawe kwiaty, wewnątrz jaśniejsze zebrane są w gęstych kwiatostanach. Kwitnie od lipca do września. Jest mało wymagająca, urośnie na każdej glebie gliniastej, o ile jest przepuszczalna.

Goryczka siedmiodzielna - Gentiana septemfida
Fot. Hardyplants at English Wikipedia, Public domain, Wikimedia Commons

Spośród odmian goryczki siedmiodzielnej można wymienić: 'Deep Blue' (kwiaty w odcieniach niebiesko-fioletowych) czy 'Select' (kobaltowe kwiaty z jasnym wnętrzem i zielonymi plamkami).

Goryczka jesienna

Piękna goryczka jesienna (Gentiana sino-ornata) nazywana jest także goryczką chińską lub paskowaną. Ma bardzo duże błękitne kwiaty z różowymi smugami. Kwitnie późno, od września do października. Dorasta do 20-30 cm wysokości a pędy płożą się po ziemi. Lubi glebę lekko kwaśną, z dodatkiem torfu.

Interesujące odmiany goryczki jesiennej to: 'Crystal' (kwiaty białe z błękitnymi przebarwieniami), 'Shine Blue' (kwiaty niebieskie) czy 'Lipstick' (kwiaty purpurowo-różowe).

Goryczka wiosenna

Goryczka wiosenna (Gentiana verna) ma ciemnoniebieskie, duże kwiaty pojawiające się od maja do września. Tworzy niskie, dorastające do ok. 15 cm wysokości kobierce. Lubi podłoże wapienne. W Polsce na naturalnych stanowiskach występuje w Tatrach, Sudetach oraz Pieninach i objęta jest ścisłą ochroną gatunkową.

Goryczka wiosenna - Gentiana verna
Fot. Tbc (Tim Bekaert), Public domain, Wikimedia Commons

Goryczka trojeściowa

Goryczka trojeściowa (Gentiana asclepiadea) należy do wyższych roślin z tego gatunku, może dorastać nawet do 1 m wysokości. Długie, owalne liście mają widoczne unerwienie. Kwiaty w odcieniach niebieskiego, różowe lub czasami białe pojawiają się od lipca do września. Po zewnętrznej stronie płatki są jaśniejsze i mają smugi. Preferuje glebę lekko kwaśną lub obojętną.

W ogrodach spotykane są m.in. odmiany goryczki trojeściowej: 'Rosea' (kwiaty różowe), 'Alba' (kwiaty białe) czy 'Knightshayes' (kwiaty ciemnoniebieskie, jasne wewnątrz).

Goryczka tybetańska

Goryczka tybetańska (Gentiana tibetica) ma jasne, kremowe lub beżowe, nieczęsto spotykane u goryczek barwy kwiatów, pojawiających się latem. Liście tworzą rozety i dorastają nawet do 30 cm długości.

Goryczka - uprawa

Aby goryczka dobrze rosła i bujnie kwitła, należy zapewnić jej odpowiednie warunki. Może być to trudne, ponieważ niektóre jej gatunki lubią ziemię kwaśną a inne zasadową (te wymagania podaliśmy wyżej, przy opisach poszczególnych gatunków goryczki). Na stanowisku źle dobranym goryczka może zamierać, dlatego czasem można się spotkać z określeniem, że jest rośliną trudną w uprawie i przeznaczoną dla bardziej doświadczonych ogrodników. Tymczasem sekret tkwi w podłożu dobrze przygotowanym dla danego gatunku goryczki.

Goryczka bezłodygowa - Gentiana acaulis
Fot. pixabay

Goryczka preferuje stanowiska półcieniste. Niektóre gatunki goryczki dobrze rosną także w słońcu ale w ciepłe i słoneczne dni warto je osłaniać przed bezpośrednim promieniowaniem. Lubi wysoką wilgotność powietrza. Jest odporna na mróz (strefa mrozoodporności roślin 3) ale w surowe, bezśnieżne zimy może przemarzać, dlatego późną jesienią warto ją okrywać gałązkami drzew iglastych.

Jaka ziemia do goryczki?

Goryczka najlepiej rośnie na glebie próchniczej i stale, umiarkowanie wilgotnej ale przepuszczalnej, z dobrym drenażem. Gleba zbyt podmokła lub zastoiska wodne, szczególnie w okresie zimowym, nie służą roślinie. Lubi podłoże o niezbyt wysokiej temperaturze. Ziemię zbitą i ciężką należy rozluźnić poprzez dodanie piasku, żwiru oraz materii organicznej. Roślinę warto zasilać kompostem a w czasie suszy pamiętać o podlewaniu. Ściółkowanie gleby wokół roślin będzie przeciwdziałać wysychaniu podłoża i zachwaszczeniu.

Uwaga!
Poszczególne gatunki goryczki różnią się tolerancją na zawartość wapnia w podłożu. Dlatego kupując roślinę należy zwrócić uwagę czy ma dołączoną etykietę z nazwą gatunku i odmiany. Tylko posiadając taką wiedzę, będziemy mogli dobrze pielęgnować roślinę.

Kiedy sadzić goryczki?

Egzemplarze zakupione w donicach najlepiej wysadzać do ogrodu wczesną wiosną lub jesienią. Sadzimy je na tej samej głębokości, na której rosły w szkółce.

Goryczka - rozmnażanie

Goryczki można rozmnożyć na kilka sposobów: przez podział, z sadzonek oraz przez wysiew nasion.

Rozmnażanie goryczki przez podział

Rozrośnięte rośliny dzielimy co 2-3 lata. Gatunki goryczek kwitnące wiosną dzielimy po zakończeniu kwitnienia, natomiast zakwitające jesienią, dzielimy wiosną.

Rozmnażanie goryczki z sadzonek

Rozłogi z zawiązkami korzeni można oddzielić od rośliny na wiosnę i posadzić na miejsce stałe lub do donicy. Pokładające się na ziemi pędy w sprzyjających warunkach łatwo ukorzeniają się same.

Rozmnażanie goryczki z nasion

Nasiona goryczki wymagają stratyfikacji. Rośliny uprawiane z nasion kwitną najczęściej po 2-3 latach.

Zakupione nasiona goryczki wysiewa się do skrzynek lub pod osłonami w kwietniu i maju. Drobnych nasion nie przykrywa się ziemią, tylko dociska do podłoża. Wschody powinny pojawić się w ciągu miesiąca, w temperaturze 20-25°C. Gdy siewki będą miały po kilka liści, sadzimy je na miejsce stałe w rozstawie 20x30 cm.

Zebrane samodzielnie nasiona goryczki wysiewa się od razu po zbiorze, wykiełkują dopiero wiosną.

Monika Chwała

Przeczytaj również:

Opracowano na podstawie:
1. Katalog roślin - drzewa, krzewy byliny polecane przez Związek Szkółkarzy Polskich, Praca Zbiorowa, Agencja Promocji Zieleni, Warszawa 2016, s. 354-355;
2. Katalog bylin - kwiaty, trawy i paprocie polecane przez Związek Szkółkarzy Polskich, Praca Zbiorowa, Agencja Promocji Zieleni, Warszawa 2005, s. 81-82;
3. Katalog ozdobnych roślin ogrodowych, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2018;
4. J. Krejča, A. Jakábová, Rośliny skalne, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1986, s. 156-159.