Arcydzięgiel litwor - właściwości lecznicze, zastosowanie, uprawa

Arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica) jest mocno pachnącą rośliną o starożytnym rodowodzie. Dawniej powszechnie sławiony jako panaceum na wszelkie dolegliwości. Właściwości lecznicze arcydzięgla litworu i zawarte w nim olejki eteryczne sprawiły, że arcydzięgiel litwor zastosowanie znalazł przede wszystkim w medycynie ale także w kosmetyce, kuchni i jako roślina ozdobna. Zobacz jak wygląda uprawa arcydzięgla litworu w ogrodzie i co warto wiedzieć, by w pełni wykorzystać jego potencjał!

Arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica)
Fot. pxhere.com

Jak wygląda arcydzięgiel litwor?

Arcydzięgiel litwor to okazała, dorastającą nawet do 2 m wysokości roślina dwuletnia. Na początku rozwoju wytwarza przy ziemi gęstą rozetę pierzastych liści o grubych ogonkach, a później wysoką, wewnątrz pustą, rozgałęzioną w górnej części łodygę. Na jej szczycie zakwitają zebrane w dużych baldachach drobne, zielonożółte kwiaty, które pojawiają się od lipca do sierpnia. Owocem arcydzięgla jest żółtobrunatna żebrowana rozłupka.

W Polsce arcydzięgiel litwor jest gatunkiem rodzimym. Można go spotkać w Sudetach i Karpatach, zaś podgatunek nadbrzeżny - w pasie wybrzeża i dolinach rzek. Roślina ta lubi tereny górzyste i wilgotne.

Arcydzięgiel litwor - właściwości lecznicze

Surowcem leczniczym arcydzięgla są korzenie i kłącza. Cechuje je silny, aromatyczny zapach oraz początkowo słodkawy, a następnie paląco-gorzkawy smak. Zawierają one olejek eteryczny, kumaryny, kwasy organiczne, flawonoidy, cukry proste, a także specyficzny związek pobudzający wytwarzanie interferonu zwalczającego infekcje, zwłaszcza wirusowe.

Leki wytwarzane z korzenia arcydzięgla usprawniają procesy trawienia i dlatego stosuje się je w leczeniu zaburzeń trawiennych objawiających się bólami brzucha, wzdęciami, odbijaniem i brakiem łaknienia. Podaje się je także przy bolesnych skurczach żołądka oraz przy zastoju żółci i utrudnionym jej dopływie do dwunastnicy.

Arcydzięgiel litwor zastosowanie znalazł w medycynie, kosmetyce i kuchni
Fot. depositphotos

Substancje zawarte w korzeniach i kłączach arcydzięgla działają również uspokajająco w stanach nadmiernego napięcia nerwowego, przy uczuciu niepokoju oraz trudnościach w zasypianiu. Olejek ekstrahowany z nasion arcydzięgla służy do nacierań w razie dolegliwości bólowych w stanach zapalnych i przy świądzie. Herbatka ze świeżych albo suszonych liści arcydzięgla litworu pomaga na przeziębienia, zmniejsza wzdęcia.

Warto wiedzieć!
Kruszone liście arcydzięgla litworu odświeżają powietrze w samochodzie i zapobiegają chorobie lokomocyjnej. To bardzo prosty i praktyczny sposób na wykorzystanie ziela tej rośliny.

Arcydzięgiel litwor - zastosowanie

1. Arcydzięgiel litwor w kuchni

Ciekawe zastosowanie arcydzięgiel litwor znalazł w kuchni. Chodź głównym surowcem pozyskiwanym z arcydzięgla są korzenie, jego liście są niezastąpionym składnikiem herbatek ziołowych, a kandyzowane ogonki liściowe arcydzięgla wykorzystuje się do ozdabiania tortów. Do kandyzowania nadają się jedynie świeże, młode, zielone ogonki grubości ołówka.

Mocny, czysty zapach czyni litwora świetnym zielem do kandyzowania. Rozcieńczony syrop dodaje się do napojów chłodzących, aromatyzuje się nim sałatki owocowe i lody.

Arcydzięgiel dodaje się także gotując kwaśne owoce, aby zmniejszyć zużycie cukrów. Poniżej podajemy sprawdzony przepis na kandyzowany arcydzięgiel litwor.

Przepis na kandyzowany arcydzięgiel litwor
Składniki: ok 0,5kg łodyg arcydzięgla litwora, dwie i pół szklanki cukru, 1 szklanka wody
Przygotowanie: Łodygi arcydzięgla umyć i pokroić na 7 cm kawałki. Gotować do miękkości w małej ilości wody. Następnie odcedzić, zdjąć skórkę i wyłożyć na płytki półmisek. Posypać cukrem, przykryć i zostawić na 2 dni. Kolejno przełożyć do garnka z wodą, doprowadzić do wrzenia ciągle mieszając. Gotować na małym ogniu aż cały syrop się wchłonie a łodygi staną się przezroczyste. Odsączyć i ostudzić. Oprószyć łodygi cukrem, rozłożyć na drucianej suszarce, by obeschły. Przechowywać bez dostępu światła.

2. Arcydzięgiel litwor jako roślina ozdobna

Zastosowanie arcydzięgla litwora nie kończy się jedynie na medycynie i kuchni bowiem jego baldachy można suszyć i wykorzystywać w zimowych kompozycjach florystycznych.

3. Arcydzięgiel litwor jako pachnąca dekoracja

Suszone liście arcydzięgla można wykorzystać także do potpourri, czyli suszonych mieszanek roślin, które atrakcyjnie pachną i udekorować nimi szklane naczynie w mieszkaniu.

4. Arcydzięgiel w kosmetyce

Suszone liście arcydzięgla warto dodawać do uspokajających kąpieli.

Arcydzięgiel litwor w ogrodzie
Fot. Bev Wagar, CC BY 2.0, Wikimedia Commons

Arcydzięgiel litwor - uprawa

Uprawa arcydzięgla litwora w ogrodzie nie jest trudna. Musimy jedynie przygotować dla niego odpowiednie stanowisko, gdyż roślina ta osiąga spore rozmiary. Arcydzięgiel litwor dobrze rośnie zarówno w miejscach nasłonecznionych jak i cienistych. Wymaga gleb żyznych, próchnicznych, przepuszczalnych. Na ciężkich glebach rośliny tworzą dużą masę wegetatywną, ale mają mniejsze i gorsze jakościowo korzenie.

Arcydzięgiel rozmnażamy z nasion. Można wysiewać je wprost do gruntu lub przygotować rozsadę pod osłonami. Częściej jednak wysiewa się je wprost do gruntu. Nasiona należy wysiewać tuż po zbiorze, czyli wczesną jesienią (wrzesień), ponieważ wówczas wtedy mają największą zdolność kiełkowania. Nie wolno zbyt długo przetrzymywać ich, bowiem po trzech miesiącach tracą żywotność. Młode rośliny wzejdą wiosną.

Arcydzięgiel litwor - zbiór

Wczesnym latem ścinamy młode liście do kandyzowania. Liście zbieramy przed kwitnieniem, a świeże nasiona przed końcem lata. Korzenie arcydzięgla zbiera się jesienią w pierwszym roku uprawy lub wiosną następnego roku, przed rozpoczęciem wegetacji. Po ścięciu części nadziemnej korzenie wykopuje się oczyszcza z ziemi i kroi. Następnie suszy się je w temperaturze 40°C.

Warto wiedzieć!
W celach zielarskich nie pozyskuj roślin arcydzięgla ze środowiska naturalnego. Od 2014 roku roślina ta jest objęta w Polsce ochroną częściową, zaś w latach 1983-2014 znajdowała się pod ochroną ścisłą. Popularyzacja uprawy arcydzięgla litworu w ogrodach może zapobiegać niszczeniu stanowisk naturalnych tej rośliny.

mgr inż. Joanna Białowąs

Opracowano na podstawie:
1. Kołodziej B., Uprawa ziół. Poradnik dla plantatorów, PWRiL, Warszawa 2018, s. 107
2. Bremness L., Wielka księga ziół, Encyklopedia wiedzy i życia, Warszawa 1991, s. 190.

Przeczytaj również:

Rośliny lecznicze i prozdrowotne w Twoim ogrodzie!
Rośliny lecznicze i prozdrowotne są stosowane od setek, a nawet tysięcy lat. Współczesna nauka tylko potwierdziła to, o czym od dawna wiedzieli zielarze, znachorzy i szamani. Doniczka na balkonie albo grządka w ogródku może stać się Twoją własną domową apteką. Oto 5 roślin, które pomogą zadbać o Twoje zdrowie, kondycję i dobry wygląd! Więcej...

Jakie zioła można sadzić razem?
Zioła, podobnie jak inne rośliny, mają różne wymagania. Jedne lubią cieniste i wilgotne stanowiska, inne zaś preferują tylko słońce i lekkie gleby. Dowiedz się jakie zioła można sadzić razem i skomponuj idealny zestaw ziół. Oto kilka przydatnych wskazówek oraz tabela z zestawieniem ziół, które warto sadzić obok siebie! Więcej...

Zioła na obniżenie cholesterolu
Zioła na obniżenie cholesterolu to doskonała alternatywa dla tradycyjnych leków stosowanych przez osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu lub problemami z układem krążenia. Oto 6 najlepszych ziół na obniżenie cholesterolu i dwa wspaniałe przepisy na herbatki z ziół obniżających poziom cholesterolu! Więcej...