Wiąz - gatunki i odmiany, uprawa, przycinanie

Wiąz (Ulmus) to rodzaj roślin obejmujący kilkadziesiąt gatunków drzew liściastych występujących w umiarkowanej strefie półkuli północnej. Te okazałe i niezbyt wymagające drzewa są w stanie przystosować się do trudnych, miejskich warunków. W sprzedaży dostępne są zarówno wysokie, jak i karłowe odmiany wiązów. Te drugie mają szansę zmieścić się nawet w niewielkim ogrodzie. Przedstawiamy gatunki i odmiany wiązów polecane do małych i większych ogrodów. Zobacz, jak wygląda uprawa wiązu w ogrodzie oraz jak go przycinać.

Wiąz górski 'Camperdownii'
Fot. pixabay

Jak wygląda wiąz

Do rodzaju wiąz (Ulmus) należy około 20 gatunków występujących naturalnie w umiarkowanej strefie półkuli północnej. W Polsce dziko występują trzy gatunki: wiąz szypułkowy, wiąz górski i wiąz polny nazywany także pospolitym. W uprawie można spotkać także gatunki wiązów północnoamerykańskie, azjatyckie oraz mieszańcowe.

Wiązy najczęściej osiągają okazałe rozmiary i mogą dorastać do 20-40 m wysokości. Wykazują dużą zmienność w obrębie gatunku, dlatego obok okazałych, dużych drzew możemy także spotkać odmiany kompaktowe i karłowe, doskonałe do uprawy w niewielkich ogrodach a nawet w donicach. Kora pokrywająca pień wiązu jest spękana i szarawa, a na pędach często występują specyficzne listewki korkowe.

Wiąz pospolity - Ulmus minor - listewki korkowe na pniu
Fot. pixabay

Pojedyncze, krótkoogonkowe liście wiązów mają jajowaty kształt, ząbkowane krawędzie i ostre zakończenie. U nasady blaszka liściowa jest asymetryczna w stosunku do ogonka liściowego. Niepozorne, obupłciowe, wiatropylne kwiaty wiązu są zebrane w pęczki. Rozwijają się w marcu i kwietniu, jeszcze przed liśćmi.

Owocem wiązu jest orzeszek otoczony pergaminowym skrzydełkiem. Nasiona wiązu dojrzewają w maju i czerwcu, szybko opadają i szybko kiełkują.

Wiąz pospolity - Ulmus minor - liście
Fot. pixabay

Wiąz - właściwości i zastosowanie

Wiązy są odporne na zanieczyszczenia powietrza i dobrze przystosowują się do warunków miejskich - doskonale sprawdzają się w parkach i na zieleńcach. W ogrodach przydomowych dobrze prezentują się karłowe odmiany wiązów o ciekawym pokroju oraz efektownym ulistnieniu.

Decydując się na posadzenie wiązów w ogrodzie należy mieć świadomość problemów jakie mogą stworzyć. Przede wszystkim wiązy dają często obfity samosiew, który zagraża innym roślinom. Także liczne odrosty korzeniowe, które wydaje wiąz pospolity, są trudne do wytępienia i mogą zagłuszać rośliny w sąsiedztwie.

Wiąz - gatunki i odmiany

Ze względu na dużą zmienność wiązów można przebierać w odmianach różniących się wysokością, pokrojem, barwą liści oraz tempem wzrostu. Do uprawy w ogrodach polecane są poniżej przedstawione gatunki wraz z odmianami.

Wiąz chiński, drobnolistny

Wiąz chiński lub inaczej wiąz drobnolistny (Ulmus parvifolia) występuje głównie w Chinach, Japonii oraz Północnej Korei. W naszych warunkach dorasta do 5-6 m wysokości. Nisko osadzona korona jest ażurowa a pędy delikatne i wiotkie. Liście wiązu chińskiego są dość drobne, ciemnozielone i błyszczące.

Wiąz drobnolistny - Ulmus parvifolia
Fot. Daderot, CC0, Wikimedia Commons

Wiąz drobnolistny wymaga stanowiska zacisznego, słonecznego lub półcienistego. Gleba dla tego gatunku powinna być żyzna i wilgotna. Wiąz chiński jest całkowicie mrozoodporny i wytrzymuje spadki temperatury do -35°C. Jest doskonałym gatunkiem do formowania w stylu bonsai.

Wiąz drobnolistny - Ulmus parvifolia - jako drzewko bonsai
Fot. 1000Faces, Public domain, Wikimedia Commons

Do polecanych odmian wiązu chińskiego należą:

wiąz chiński 'Geisha' o liściach z białą obwódką,
krzewiasty wiąz chiński 'Hokkaido' dorastający do 50-70 cm wysokości,
wiąz chiński 'Seiju' o cętkowanej korze i czerwonych kwiatach,
wiąz chiński 'Yatsubusa' o drobnych liściach, dorastający do 1,5-3 m wysokości.

Wiąz drobnolistny 'Frosty'
Fot. Ronnie Nijboer, CC0, Wikimedia Commons

Wiąz górski

Wiąz górski (Ulmus glabra) dorasta nawet do 40 metrów wysokości. Szybko rośnie tworząc szeroką, kopulastą, nisko osadzoną koronę. Prosty pień okrywa szara kora pokryta płytkimi bruzdami. Duże, grube, szorstkie liście mają grubo piłkowane brzegi. Wiąz górski ma duże wymagania uprawowe, najlepiej rośnie w miejscu słonecznym na żyznej, głęboko uprawionej, wilgotnej glebie. Gatunek ten często występuje w parkach i na terenach zieleni publicznej, doskonale prezentuje się jako soliter.

Wiąz górski 'Camperdownii' - Ulmus glabra
Fot. Peter Bourne, Public domain, Wikimedia Commons

Do polecanych odmian wiązu górskiego należą:

wiąz górski 'Aurea' o dużych rozmiarach i złotych liściach,
wiąz górski 'Camperdownii' o płaczącym pokroju,
wiąz górski 'Exoniensis' o stożkowej koronie,
karłowy wiąz górski 'Nana', który dorasta maksymalnie do 3 m wysokości.

Wiąz holenderski

Wiąz holenderski (Ulmus x hollandica) to hybryda wiązu górskiego i wiązu polnego. Dorasta do 30 m wysokości i odznacza się szerokim, kolumnowym pokrojem. Rośnie wolno, osiągając zaledwie 1,5-2 m wysokości w przeciągu 10 lat. Wiąz holenderski nie ma dużych wymagań i dobrze rośnie zarówno w pełnym słońcu jak i w półcieniu. Preferuje dość żyzne, wilgotne i zasadowe gleby chociaż poradzi sobie także w gorszych warunkach. Drzewo to jest wytrzymałe na suszę, zanieczyszczone powietrze oraz mróz (strefa mrozoodporności roślin 5A).

Wiąz holenderski 'Wredei'
Fot. Wilhelm Zimmerling PAR, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Najczęściej spotykane odmiany wiązu holenderskiego to:

wiąz holenderski 'Wredei' o żółtej barwie młodych liści. Wiązy tej odmiany są często polecane jako drzewa kolumnowe do ogrodu,
wiąz holenderski 'Jacqueline Hillier' wyróżniający się krzewiastym i gęstym pokrojem, nadaje się do uprawy w donicy.

Wiąz pospolity

Wiąz pospolity, określany też jako wiąz polny (Ulmus minor) to drzewo dorastające do 25 m wysokości o wąskiej, cylindrycznej koronie. Prosty, gładki pień z czasem pokrywa się licznymi spękaniami. Tworzy liczne odrosty korzeniowe. Wiąz polny preferuje półcieniste stanowiska oraz żyzne, zasadowe gleby. Jest odporny na suszę i przelanie, ale wrażliwy na holenderską chorobę wiązów.

Wiąz pospolity - Ulmus minor
Fot. Ronnie Nijboer, CC0, Wikimedia Commons

Najczęściej spotykane odmiany wiązu pospolitego to:

wiąz pospolity 'Umbraculifera' o kulistej koronie,
wiąz pospolity 'Webbiana' o nietypowych, wiotkich liściach,
wiąz pospolity 'Variegata' o pstrych, zielono-białych liściach.

Wiąz szypułkowy

Wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) dorasta do 35 m wysokości tworząc szeroką, kopulastą koronę. Gruby pień jest pokryty łuszcząca się korą. Charakterystyczne dla tego gatunku są deskowato rozszerzone nasady głównych korzeni (tzw. korzenie szkarpowe) tworzące jakby wsporniki.

Wiąz szypułkowy - Ulmus laevis
Fot. HermannSchachner, CC0, Wikimedia Commons

Wiąz szypułkowy preferuje wilgotne, nawet podmokłe tereny a dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu dobrze znosi susze. Można go sadzić w miejscach słonecznych oraz lekko ocienionych. Jest całkowicie mrozoodporny. Wiąz szypułkowy jest dość odporny na holenderską chorobę wiązów.

Wiąz turkiestanu, wiąz syberyjski

Wiąz syberyjski, okreśłany też jako wiąz Turkiestanu (Ulmus pumila) to niewysokie drzewo o grubym pniu, szerokiej koronie i cienkich, łukowato wygiętych pędach. Pochodzi z Mongolii, Tybetu i Syberii, gdzie porasta kamieniste i suche doliny rzek. Może przybierać formę krzewu.

Wiąz syberyjski jest odporny na suszę, mróz, zanieczyszczone powietrze oraz holenderską chorobę wiązów. Preferuje miejsca słoneczne oraz gleby lekkie, przepuszczalne i niezbyt żyzne. Ten odporny gatunek doskonale nadaje się na tereny zieleni publicznej oraz do ogrodów. Bardzo dobrze znosi cięcie i bywa wykorzystywany na żywopłot. Ciekawą odmianą jest szybko rosnący wiąz turkiestanu 'Aurea' o jasnożółtych liściach.

Wiąz Turkiestanu - Ulmus pumila
Fot. Bogomolov, Public domain, Wikimedia Commons

Wiąz - uprawa i wymagania

Wiązy dobrze rosną na żyznych, wilgotnych glebach. Wyjątkiem jest tutaj wiąz syberyjski, który preferuje suche i mało zasobne stanowiska. Wiązy można sadzić w słońcu, niektóre także w półcieniu. Są całkowicie odporne na mróz oraz zanieczyszczenia i dobrze przystosowują się do trudnych, miejskich warunków.

Wiązy są także odporne na choroby i szkodniki. Wyjątkiem jest powszechnie występująca holenderska choroba wiązów opisana po raz pierwszy w 1922 roku. W Polsce odnotowano po raz pierwszy jej występowanie w 1932 r. W wyniku grzybiczej infekcji porażone wiązy przedwcześnie tracą liście i zamierają. Obecnie choroba jest mniej powszechna. Mimo to warto sadzić w ogrodach odmiany wiązów odporne na holenderską chorobę wiązów oraz wiązy syberyjskie i holenderskie, które są mało podatne na tę infekcję.

Wiąz - przycinanie

Wiązy bardzo dobrze znoszą cięcie. Wiąz Turkiestanu nadaje się na żywopłoty a wiąz chiński na drzewka bonsai. Cięcie wiązu przeprowadzamy w okresie zimowym, gdy drzewo znajduje się w stanie uśpienia, a soki przestają krążyć. Usuwamy przede wszystkim chore, uszkodzone oraz uschnięte pędy. Skracamy także te nadmiernie wybujałe wykonując cięcie nad pąkiem skierowanym na zewnątrz korony.

Sporym powodzeniem cieszą się cudowne żywopłoty z wiązu Turkiestanu. Żywopłot ten przyrasta do 2 m rocznie. Dlatego, aby się dobrze zagęścił, przycinamy go nawet trzy razy w sezonie. Wiosną, w pierwszym roku po posadzeniu, tniemy pędy na wysokości 10-15 cm nad ziemią, żeby uzyskać gęsty pokrój. We wrześniu po raz kolejny skracamy pędy, chociaż już nie tak radykalnie. Dodatkowe cięcie formujące można wykonywać także połowie lata.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

Opracowano na podstawie:
1. Czekalski M., Drzewo roku 1999 - Wiąz cz.1., w Szkółkarstwo 1/1999 s.31-33;
2. Kremer B., Leksykon przyrodniczy. Drzewa., Świat Książki, Warszawa 1996, s.142-146;
3. Bachofer M., Mayer J., Drzewa, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2007, s. 60-63.