Żywokost lekarski - właściwości lecznicze, zastosowanie, uprawa

Żywokost lekarski (Symphytum officinale) to znana już w starożytności, niezwykle cenna bylina z rodziny ogórecznikowatych. Na stanowiskach naturalnych można ją spotkać niemal w całej Europie. Żywokost jest łatwy w uprawie, a cenne właściwości lecznicze żywokostu sprawiły, że znalazł on zastosowanie w medycynie i kosmetyce. Poznaj zalety i sposoby stosowania żywokostu oraz dowiedz się w jaki sposób go uprawiać. Podajemy też sprawdzone przepisy na ogrodnicze preparaty z żywokostu - gnojówkę, wyciąg i wywar.

Żywokost lekarski - Symphytum officinale
Fot. depositphotos

Żywokost lekarski - opis

Żywokost lekarski to bylina o liliowatych, dzwonkowatych kwiatach i dużych, owalnych liściach, dorastająca do 1 m wysokości. Kwitnie między kwietniem a majem. Jej wzniesiona, kanciasta łodyga jest szorstko owłosiona i pusta w środku. Polska nazwa "żywokost" wywodzi się od słów: "żywi kość", gdyż okłady z tej rośliny miały przyspieszać zrastanie kości. W Polsce żywokost lekarski rośnie pospolicie nad brzegami wód, przy rowach i kanałach oraz na podmokłych łąkach.

Żywokost lekarski - właściwości i zastosowanie

Żywokost lekarski zastosowanie znajduje głównie jako roślina lecznicza. W ziołolecznictwie stosuje się przede wszystkim korzeń żywokostu i jego ziele. W swoim składzie korzeń zawiera śluzy, garbniki, alantoinę, sole mineralne, pektyny, żywice, cukry, kwasy organiczne, cholinę, glikozydy i silnie trujące alkaloidy pirolizydynowe.

Żywokost tradycyjnie stosowany był jako okłady na siniaki, rany i złamania, gdyż z uwagi na zawartość alantoiny, pobudzającej regenerację tkanek, przyśpiesza gojenie się ran, owrzodzeń i oparzeń. Obecnie w Polsce żywokost stosowany jest prawie wyłącznie zewnętrznie z powodu podejrzenia o własności rakotwórcze.

Maść z żywokostu lekarskiego
Fot. depositphotos

Właściwości lecznicze żywokostu znajdują też zastosowanie w kosmetyce. Ze względu na łagodzące i regenerujące działanie, ziele żywokostu stanowi składnik wielu kremów pielęgnacyjnych do wrażliwej, trądzikowej cery i osłabionych włosów.

Ze względu na dekoracyjny wygląd żywokost lekarski może być również stosowany jako roślina ozdobna. Świetnie sprawdza się sadzony w grupach na rabatach lub jako roślina okrywowa. Świetnie w tej roli sprawdza się odmiana żywokostu 'Goldsmith'. Na uwagę zasługują także ozdobne odmiany zwokostu:

• żywokost 'Aureum' o złocistych liściach,
• żywokost 'Argenteum' o liściach z białym wzorem,
• żywokost 'Purpureum' o purpurowych kwiatach.

W roli rośliny ozdobnej żywokost dobrze się sprawdzi sadzony między drzewami i krzewami oraz przy ogrodzeniach.

Dawniej żywokost lekarski miał szerokie zastosowanie również w gospodarstwie domowym, a przepisy na sałatki, zupy, dżemy czy zapiekanki z liśćmi Symphytum officinale warto włączyć również do współczesnego jadłospisu.

Żywokost lekarski wykorzystywany jest w uprawach, głównie ekologicznych, do produkcji niezwykle wartościowych naturalnych nawozów oraz środków ochrony roślin. W maju i czerwcu zbieramy całe rośliny wraz z korzeniami, z których możemy przygotować gnojówkę, wyciąg lub wywar. Gnojówką z żywokostu najczęściej zasilamy warzywa, zwłaszcza takie jak papryka, pomidory, bakłażan oraz krzewy i drzewa owocowe, a także rośliny ozdobne.

Korzeń żywokostu lekarskiego
Fot. depositphotos

Gnojówka z żywokostu

Żeby przygotować gnojówkę z żywokostu należy 1 kg ziela zalać 10 litrami wody i pozostawić na okres 2-4 tygodni. Gotową gnojówkę rozcieńczamy z wodą w stosunku 1:10 i podlewamy uprawy przez cały okres wegetacji, aby pobudzić rośliny do wzrostu. Gnojówką rozcieńczoną w stosunku 1:5 pryskamy rośliny profilaktycznie bądź przy w przypadku porażeniu przez mszyce.

Wyciąg z żywokostu

Aby przygotować wyciąg z żywokostu 1 kg świeżego ziela lub 150 g suszu z tej rośliny zalewamy 10 litrami wody i pozostawiamy na 24 godziny. Wyciąg żywokostowy stosujemy do podlewania upraw, a także do oprysków w celu dostarczenia uprawom potasu.

Wywar z żywokostu

Wywar z żywokostu to naturalny preparat owadobójczy, którym możemy zwalczać między innymi miodówki oraz mszyce. Aby go przygotować 1 kg ziela żywokostu zalewamy 10 litrami wody i pozostawiamy na 12 godzin. Następnie gotujemy przez godzinę na małym ogniu, a po wystudzeniu możemy już stosować do oprysku.

Żywokost lekarski - Symphytum officinale
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Żywokost lekarski - uprawa i zbiór

Żywokost lekarski jest rośliną łatwą w uprawie i ma stosunkowo nieduże wymagania co do podłoża i ilości światła. Najlepiej rośnie na glebach gliniasto-próchnicznych, wilgotnych, blisko zbiorników wodnych, na stanowisku cienistym. Jeżeli zagwarantujemy roślinom dostateczne nawodnienie, uprawę można prowadzić także na stanowisku słonecznym.

Żywokost możemy rozmnożyć generatywnie poprzez nasiona, a także wegetatywnie poprzez podział oraz sadzonki korzeniowe. Odmiany o dekoracyjnych liściach rozmnażamy wyłącznie wegetatywnie.

Przed sadzeniem żywokostu korzystnie jest podłoże wzbogacić kompostem. Warto pamiętać, że uprawa żywokostu lekarskiego wymaga dużo miejsca ze względu na rozmiary jakie osiąga ta roślina. Należy zapewnić co najmniej 50 cm odległości pomiędzy roślinami.

Żywokost lekarski do celów leczniczych wykopuje się (z upraw lub stanowiska naturalnego) jesienią w drugim roku wegetacji lub wiosną w trzecim roku wegetacji. Oddziela się organy podziemne, oczyszcza z resztek liści, odcina pojedyncze zdrowe korzenie i suszy w temp. 40-50°C. Wysuszony korzeń żywokostu - Radix Symphyti - należy przechowywać w miejscu suchym i chłodnym.

Uprawa żywokostu w ogrodzie może stanowić wyzwanie, gdyż jest on rośliną ekspansywną, która może rozprzestrzenić się w sposób niekontrolowany po całym terenie. Nasiona żywokostu łatwo się rozsiewają, zaś późniejsze usuwanie roślin może być trudne do wykonania.

Również na stanowiskach naturalnych żywokost lekarski bywa problematyczny. Zachwaszczając uprawy roślin okopowych, ze względu na szybki rozwój, stanowi sporą konkurencję o wodę i składniki. Jego system korzeniowy może uszkadzać bulwy zmniejszając ich wielkość i jakość.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. Wielka Księga Ziół Reader's Digest, 2009, s.133;
2. Trąba Cz., Rogut K., Wolański P., Rośliny dziko rosnące i ich występowanie. Przewodnik po wybranych gatunkach. ProCarpathia, Rzeszów 2012, s.193;
3. Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987, s. 392-393.

Przeczytaj również:

Szałwia lekarska - uprawa, zastosowanie, właściwości
Szałwia lekarska jest znaną od dawna rośliną zielarską o cennych właściwościach leczniczych. Cenione są także jej walory kulinarne i wspaniały aromat, jaki nadaje potrawom. Ogrodnikom zaś przydaje się do odstraszania szkodników oraz jako dobry sąsiad dla niektórych warzyw. Więcej...

Nagietek lekarski - właściwości, zastosowanie, uprawa
Nagietek lekarski ceniony jest ze względu na urokliwe kwiaty, które są nie tylko ładne ale i jadalne. Stanowią cenny surowiec zielarski, zaś obecność nagietka w ogrodzie pomaga walczyć ze szkodnikami roślin i... przewidywać pogodę! Poznaj więcej ciekawostek i sekrety uprawy nagietka. Więcej...

Rumianek pospolity - uprawa, zastosowanie, właściwości lecznicze
Rumianek pospolity to niezwykle pożyteczna roślina, kwitnąca na biało od wiosny do końca lata. Może rosnąć jako chwast lub roślina uprawna. Rumianek jest łatwy w uprawie i często wykorzystywany w zielarstwie. Posiada bardzo szerokie zastosowanie i ceniony jest za swoje właściwości lecznicze. Więcej...