Zasolenie gleby

Zasolenie gleby to termin oznaczający nadmierną kumulację w glebie soli mineralnych. Problem zasolenia gleb dotyczy zarówno ogrodów w miastach, jak i terenów wiejskich oraz poprzemysłowych. Proces ten, w dłuższym okresie czasu, prowadzi do obumierania roślin na skutek zakłócenia ich gospodarki wodnej. Wyjaśniamy jak powstaje zasolenie gleb, jaki jest wpływ zasolenia gleb na rośliny oraz jak zmniejszyć zasolenie gleby we własnym ogrodzie.

Zasolenie gleby. Pobieranie próbek ziemi do badania
Fot. depositphotos

Zasolenie gleby - co to jest i jak powstaje?

Zasolenie gleby to określenie nadmiernej akumulacji sodu, potasu, magnezu, chloru, siarczanów, węglanów i dwuwęglanów. Szacuje się, że zasolenie gleb dotyczy 7% powierzchni Ziemi, zaś w Polsce wskaźnik zasolenia gleb może być jeszcze wyższy. Miara zasolenia gleb to wagowa zawartość soli w jednostce objętości wody glebowej. Wyrażana jest w gramach na litr wody.

Zasolenie gleby może być spowodowane naturalnym nagromadzeniem się soli w glebie lub efektem niewłaściwej działalności człowieka prowadzącej do powstawania gleb słonych.

Główne przyczyny zasolenia gleb w Polsce to:

• stosowanie zbyt dużych dawek nawozów mineralnych na terenach rolniczych oraz w uprawach szklarniowych
• podlewanie roślin wodą z nadmierną zawartością kationów i anionów: Na, Cl, NO2, K, SO4,
• stosowanie soli (chlorku sodu) do odśnieżania i usuwania lodu w okresie zimowym,
• dewastacja gleb na terenach poprzemysłowych.

Zasolenie gleby - wpływ na rośliny

Na glebach nadmiernie zasolonych dochodzi do zakłócenia gospodarki wodnej roślin. Z gleby zasolonej roślinom jest trudno pobierać wodę i składniki mineralne, mimo iż te składniki w glebie się znajdują. Powstały stres oksydacyjny, czyli tzw. susza fizjologiczna, skutkuje brunatnieniem, zasychaniem i przedwczesnym opadaniem liści. Prowadzi również do obniżenia zdolności kiełkowania, asymilacji CO2, a w rezultacie do obniżenia zawartości chlorofilu w liściach i zahamowania wzrostu roślin.

Najwrażliwsze na zasolenie gleby są młode siewki
Fot. depositphotos

Wrażliwość roślin na zasolenie gleby zależy od wielu czynników, między innymi od gatunku, a nawet odmiany rośliny, fazy rozwojowej, czy warunków klimatycznych i glebowych. Najwrażliwsze na zasolenie gleby są młode siewki. Z czasem roślina tworzy mechanizmy obronne.

Za rośliny odporne na zasolenie podłoża uważa się między innymi: rokitnik, berberys, sumak, klon polny, głóg, ligustr pospolity, karaganę syberyjską, irgi, tamaryszek, buraka pastewnego i cukrowego, koniczynę i jęczmień.

Szczególnie wrażliwe na zawartość soli w glebie są paprocie ogrodowe, iglaki, azalie, różaneczniki, a także wiele drzew i krzewów owocowych oraz warzyw.

Pomiar zasolenia gleby

Zasolenie gleby oznacza się w laboratoriach metodą konduktometryczną czyli mierząc elektryczną konduktywność pasty glebowej, otrzymanej przez zmieszanie gleby z wodą destylowaną. Dla celów ogrodniczych do pomiarów stosuje się przenośny miernik przewodności, a stężenie soli w glebach i podłożach podawane jest w g NaCl na 1 dm³ gleby.

Właściwości gleby. Jak zbadać glebę w ogrodzie?
Właściwości gleby w naszych ogrodach są jednym z najważniejszych czynników decydujących o powodzeniu upraw. Zobacz jak zbadać glebę w ogrodzie aby ocenić jej właściwości i przydatność do uprawy roślin, a nastęnie dobrać odpowiednie metody uprawy i nawożenia. Więcej...

Jak zapobiegać zasoleniu gleby?

Aby zapobiec nadmiernemu zasoleniu gleby należy przede wszystkim w racjonalny sposób stosować nawożenie mineralne, unikać używania soli w zimowym utrzymaniu dróg i ścieżek, a także stosować nawozy organiczne w celu poprawy struktury gleby. Do zalecanych nawozów organicznych możemy zaliczyć kompost, obornik (zarówno świeży, przekompostowany, jak i dostępny w sklepach ogrodniczych obornik granulowany bydlęcy oraz obornik kurzy), a także biohumus.

Jak zmniejszyć zasolenie gleby w ogrodzie?

Zasolenie gleby można obniżyć zaczynając od wapnowania gleby przy zastosowaniu nawozów wapniowo-magnezowych. Można stosować np. granulowane wapno kredowe z magnezem lub dolomit.

W przypadku występowania zasolonych gleb na małych głębokościach wystarczy wykonanie głębokiej orki.

Rekultywację gleby silniej zdegradowanej rozpoczyna się od sadzenia roślin odpornych na zasolenie, aż do stopniowej poprawy przepuszczalności gleby. W szczególnie ciężkich przypadkach używa się rozcieńczonego kwasu siarkowego w celu rozpuszczenia węglanu wapnia zawartego w glebie. W praktyce zwiększa to przepuszczalność i agregację gleby, a powstały w roztworze glebowym siarczan sodu jest wypłukiwany.

W rolnictwie prowadzi się modyfikację metod upraw na glebach zasolonych. Na przykład na nawadnianych polach rośliny, uprawiane dotychczas na szczytach bruzd, sadzi się w połowie wysokości. Dzięki temu korzenie wykorzystują wodę, podczas, gdy akumulacja soli jest najsilniejsza w górnej części grzbietu, z dala od systemu korzeniowego.

Nawadnianie upraw nie tylko zaspokaja potrzeby roślin, ale także utrzymuje grawitacyjny przepływ wody w glebie i usuwa nadmiar soli ze strefy korzeniowej. Jeśli wody będzie dużo, szkodliwe związki zostaną wypłukane w głąb ziemi, czyli tam, gdzie nie będą dostępne dla korzeni roślin. Nie jest to jednak proste do wykonania, gdyż potrzebne są bardzo duże ilości wody - nawet 100-250 litrów na 1 m². Dlatego też najczęściej stosuje się tę metodę w profesjonalnych szklarniach.

Na glebach o gorszej przepuszczalności zasolenie można zmniejszyć przez dodanie substancji organicznej ubogiej w przyswajalne formy składników mineralnych. Takim dodatkiem może być torf ogrodniczy, nieprzekompostowana kora ogrodowa, trociny z drzew iglastych, kompost z kory bukowej, słoma lub mieszaniny różnych frakcji węgla brunatnego. W zależności od stopnia zasolenia gleby należy stosować w przeliczeniu na 20-centymetrową warstwę ziemi około 10-50% substancji organicznej.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. Jakubiak M., Śliwka M., Zagospodarowanie i rekultywacja terenów o podwyższonym zasoleniu zdegradowanych w wyniku działalności górniczej, Gospodarka surowcami mineralnymi, 2008, s. 42, z. 3/3;
2. Widłak M., Przyrodniczy wskaźnik zasolenia gleb, Proceedings of ECOpole, 2016; 10 (1);
3. Gliniak M., Sobczyk W., Antropogeniczne procesy zasolenia gleb, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Edukacja - Technika - Informatyka 4/1 2-13271-277;
4. Kochanowska K., Kusza G., Wpływ zasolenia na właściwości fizyko-chemiczne gleb Opola w latach 1994 i 2009, Inżynieria Ekologiczna 2010/23, s. 14-21;
5. Zawadzki S., Gleboznawstwo, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1999 s. 303-313.

Przeczytaj również:

Pomiar pH gleby. Jak zmierzyć odczyn pH gleby w ogrodzie?
Odczyn pH gleby silnie wpływa na wzrost i rozwój roślin, dostępność składników pokarmowych oraz aktywność mikroorganizmów glebowych. W zależności od odczynu pH, może istnieć konieczność zakwaszenia gleby lub jej odkwaszenia gleby aby spełniała ona wymogi posadzonych roślin. Więcej...

Nawozy zielone - kiedy siać, jakie rośliny na zielony nawóz
Nawozy zielone pełnią ważną rolę w rolnictwie ekologicznym, a amatorsko powinniśmy je stosować głównie w uprawie warzyw na działce. Wysiewając rośliny na zielony nawóz w naturalny sposób poprawiamy strukturę i żyzność gleby w ogrodzie. Więcej...

Humus - bezcenny składnik gleby
Humus, inaczej próchnica, to organiczne szczątki, głównie roślinne, nagromadzone w glebach. Zawartość humusu jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na prawidłowy wzrost roślin oraz jakość i wielkość plonów z ogrodu. Jak się jednak okazuje sam humus nie wystarczy dla zdrowego wzrostu roślin. Czego jeszcze potrzeba w glebie? Więcej...