Szrotówek kasztanowcowiaczek - skutki żerowania, zwalczanie, oprysk
Motyl szrotówek kasztanowcowiaczek to groźny szkodnik kasztanowców, który w krótkim czasie opanował niemal całą Europę, powodując duże straty w populacji tych drzew. Pomimo licznych prób zwalczania szrotówka, wciąż nie udało się skutecznie zahamować jego rozprzestrzeniania. Naucz się rozpoznawać skutki żerowania szrotówka oraz poznaj sposoby na jego zwalczanie.
Motyl szrotówek kasztanowcowiaczek i skutki jego żerowania
Fot. Cybularny/Bj.schoenmakers, CC0, Wikimedia Commons
Motyl szrotówek kasztanowcowiaczek - pochodzenie
Pierwsze doniesienia o motylu szrotówku kasztanowcowiaczku (Cameraria ohridella) pochodzą z Macedonii z okolic jeziora Ochrydzkiego, gdzie został zauważony pod koniec lat 80-tych XX wieku. Pochodzenie szrotówka nie jest pewne, ale przypuszcza się, że jego ojczyzną jest Azja.
W ciągu kilkudziesięciu lat szrotówek kasztanowcowiaczek rozprzestrzenił się w Europie, czyniąc poważne szkody w drzewostanach kasztanowców. Motyl ten potrafi przemieszczać się na duże odległości dzięki wiatrowi oraz przy udziale człowieka - larwy i poczwarki mogą być przenoszone w liściach kasztanowców lub w innych materiałach roślinnych.
W Polce pierwsze doniesienia o pojawieniu się motyla szrotówka kasztanowcowiaczka pochodzą z 1998 roku z okolic Wrocławia. Dość szybko odkryto tego szkodnika także w innych częściach kraju - w Warszawie, Puławach i Poznaniu, a obecnie występuje on na terenie całej Polski.
Jak wygląda szrotówek kasztanowcowiaczek?
Ten niewielki motyl z rodziny z rodziny kibitnikowatych (Gracillariidae) ma około 4 mm długości ciała i rozpiętości skrzydeł do 8 mm. Na głowie szrotówka można dostrzec pióropusz srebrzystych włosków oraz nitkowate, długie czułki. Skrzydła owada są wąskie, jasnobrązowe z charakterystycznymi białymi i czarnymi pasmami, przednie skrzydła mają metaliczny połysk, co ułatwia jego identyfikację. W stanie spoczynku motyl zwija skrzydła wzdłuż ciała, co sprawia, że trudno go dostrzec.
Motyl szrotówek kasztanowcowiaczek - Cameraria ohridella
Fot. Bj.schoenmakers, CC0, Wikimedia Commons
Gąsienice szrotówka są jasnożółte i niewielkie, a ich obecność można dostrzec po charakterystycznych minach na liściach drzew.
Szrotówek kasztanowcowiaczek zimuje w stadium poczwarki w opadłych liściach. Pod koniec kwietnia i w maju pojawiają się dorosłe owady i składają jaja na spodniej stronie liści kasztanowców. Po kilku dniach z jaj wylęgają się larwy, które wgryzają się w tkankę liściową, tworząc charakterystyczne miny. W tych tunelach larwy żerują przez kilka tygodni, po czym przechodzą w stadium poczwarki.
Po kolejnych kilkunastu dniach wylęgają się nowe osobniki dorosłe, gotowe do składania jaj. W ciągu jednego sezonu wegetacyjnego może występować od trzech do pięciu pokoleń owada, co prowadzi do intensywnego uszkodzenia liści kasztanowców.
Uszkodzone liście kasztanowca
Fot. Cybularny, CC0, Wikimedia Commons
Szrotówek kasztanowcowiaczek - skutki żerowania i szkodliwość
Ten bardzo groźny owad żeruje przede wszystkim na kasztanowcu pospolitym (Aesculus hippocastanum). W mniejszym zakresie uszkadza także kasztanowca krwistego (Aesculus pavia), kasztanowca żółtego (Aesculus flava) i kasztanowca czerwonego (Aesculus x carnea). Zaobserwowano także obecność szrotówka na klonach.
Gąsienice szrotówka żerują na liściach drzew tworząc w nich charakterystyczne miny - tunelowate uszkodzenia, które prowadzą do przedwczesnego opadania liści. W efekcie drzewa są osłabione, co może wpływać na ich zdolność do fotosyntezy i odporność na choroby. Choć rzadko dochodzi do całkowitego obumarcia drzew, wieloletnie osłabienie sprawia, że są one bardziej podatne na inne zagrożenia, takie jak grzyby i szkodniki wtórne. Osłabione drzewa są także mniej odporne na przemarzanie.
Żerowanie szrotówka ma szczególnie negatywny wpływ na kasztanowce żyjące dziko, ponieważ siewki rozwijające się z nasion pochodzących z zaatakowanych kasztanowców charakteryzują się zmniejszoną witalnością i odpornością.
Kasztanowiec uszkodzony przez szrotówka
Fot. Cybularny, CC0, Wikimedia Commons
Szrotówek kasztanowcowiaczek - zwalczanie
Obecnie zwalcza się szrotówka kasztanowcowiaczka metodami mechanicznymi oraz chemicznymi. W ten sposób można ograniczyć występowanie szkodnika, ale nie da się go całkowicie pozbyć. Zabiegi ochronne należy powtarzać co roku.
Prostą i mało wymagająca metodą mechaniczną jest grabienie i niszczenie liści kasztanowca wraz z zimującymi poczwarkami. Liście należy usuwać, gdy tylko zaczną opadać, ponieważ gdy wyschną, poczwarki mogą się z nich osypywać na ziemię i tam przezimować. Zgrabione liście należy oddać jako odpady zielone przeznaczone do kompostowania albo kompostować samodzielnie. W tym drugim przypadku należy zadbać, żeby warstwa ziemi, którą przykrywa się liście, miała grubość co najmniej 20 cm. Wówczas motyl szrotówka nie będzie mógł się spod niej wydostać.
Motyle, wylęgające się kilka razy w ciągu roku przesiadują na pniach drzew, dlatego warto je w tym czasie wyłapywać. W tym celu w drugiej połowie kwietnia zakłada się na pniach opaski lepowe, do których przyklejają się przemieszczające się owady. Opaski lepowe na pnie drzew można zakładać prze cale lato pamiętając jednak, żeby zdjąć je jesienią. W przeciwnym razie pod taśmą lepową może rozwinąć się grzyb.
Żeby na lep nie łapały się inne owady, tym pożyteczne, zaleca się równolegle z opaskami lepowymi zakładać pułapki feromonowe wabiące samice szrotówka.
Szrotówek kasztanowcowiaczek - feromony
Pułapki feromonowe wabiące samice szrotówka kasztanowcowiaczka montuje się na najniższych gałęziach. Występują one w kilku postaciach. Mogą to być wielorazowe koszyczki, do których wkłada się lep oraz dyspenser feromonowy lub jednorazowe pułapki lepne z feromonem. Najłatwiejsze w użyciu w uprawach amatorskich w ogrodach są pułapki jednorazowe, dostępne w naszym sklepie. Jedna pułapka wystarcza na okres do 2 miesięcy.
Szrotówek kasztanowcowiaczek - szczepionka
W 2000 roku w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach opracowano szczepionkę na szrotówka. Trzy lata później rozpoczęto szczepienie drzew przeciw szrotówkowi. Szczepionkę o nazwie TREEX aplikowano przez niewielkie otwory wiercone w pniu. Środek owadobójczy przedostawał naczyniami do tkanek liści i powstrzymywał rozwój żerujących larw szrotówka. Mimo obaw wielu naukowców, szczepionka okazała się skuteczna, jednak ze względu na przepisy w 2009 preparat został wycofany z rejestru środków ochrony roślin.
Szrotówek kasztanowcowiaczek - oprysk
Zwalczanie szrotówka kasztanowcowiaczka jest trudne ze względów technicznych oraz na szkodliwy wpływ oprysków na środowisko i zdrowie ludzi. Dlatego, mimo prowadzonych badań, w chwili obecnej nie ma zarejestrowanych środków ochrony roślin wykorzystywanych do oprysku na szrotówka kasztanowcowiaczka.
Przeczytaj również:
- Kasztan jadalny - właściwości, uprawa, przepisy
- Dereń - właściwości, gatunki, odmiany, uprawa, przycinanie
- Ćma bukszpanowa - objawy, zdjęcia, zwalczanie, opryski
Opracowano na podstawie:
1. T. Baranowski, E. Dankowska, Integrowana ochrona kasztanowca białego przed szrotówkiem kasztanowcowiaczkiem (Cameraria ohridella Deschka & Dimić) w Postępy w Ochronie Roślin 4/2012, s. 807-810;
2. Baranowski T., Dankowska E., Efektywność działania pułapek feromonowych w wyłapywaniu motyli szrotówka kasztanowcowiaczka (Cameralia ohridella) w Postępy w Ochronie Roślin 2/2011, s. 783-786;
3. E. Myśkow, K. Sokołowska (pod red.), Co gryzie kasztanowce?, Wrocław 2017, s. 53-60.
