Soja - wartości odżywcze, kiedy siać, uprawa w ogrodzie
Soja jest popularną rośliną strączkową mającą szerokie zastosowanie kulinarne i przemysłowe, a dzięki wyjątkowym wartościom odżywczym stanowi wartościowy zamiennik mięsa. Pomimo wysokich wymagań cieplnych uprawa soi w Polsce nie stanowi problemu. Dowiedz się jakie wartości odżywcze ma soja oraz kiedy siać i jak uprawiać soję w ogrodzie.
Soja - Glycine hispida
Fot. pixabay
Soja - pochodzenie
Soja (Glycine hispida) należąca do rodziny bobowatych (Fabaceae) pochodzi z Azji Wschodniej, gdzie uprawiano ją już w starożytności. Dopiero w XIX w soja została sprowadzona do Europy, ale nie cieszyła się dużą popularnością. Natomiast w Ameryce Północnej doskonale się rozwijała i stanowiła wartościowy pokarm dla bydła. Rozkwit uprawy soi na świecie nastąpił w XX w gdy odkryto, że jest ona także wartościową rośliną oleistą, którą można wykorzystać w przemyśle... zbrojeniowym!
Jak wygląda soja?
Soja jest rośliną jednoroczną o palowym systemie korzeniowym sięgającym nawet do 1,2 m głębokości. Podobnie jak u innych warzyw strączkowych także na korzeniach soi występują brodawki zawierające bakterie Rhizobium wiążące azot z powietrza. Łodyga soi jest sztywna, rozgałęziona i dość długa, dorasta do 40-80 cm wysokości. Motylkowe kwiaty soi koloru białego lub fioletowego wyrastają pojedynczo lub są zebrane w grona. Owocem jest owłosiony strąk zawierający 1-4 nasiona, które są częścią jadalną rośliny.
Soja w okresie kwitnienia
Fot. pixabay
Soja - wartości odżywcze
Uprawia soi w ogrodzie staje się coraz powszechniejsza, bo to smaczne warzywo strączkowe ma szerokie zastosowanie i dużą wartość odżywczą. Ceniona już w starożytności soja jest bogatym źródłem białka oraz tłuszczy, dzięki czemu stanowi dobry zamiennik mięsa.
Wartości odżywcze soi wynikają także ze znacznej ilości witamin oraz związków mineralnych - 100 g suchego ziarna soi pokrywa 100% zapotrzebowania na żelazo, fosfor i mangan. Soja dostarcza także wszystkie potrzebne ludzkiemu organizmowi aminokwasy egzogenne czyli takie, których nasze ciała nie mogą same wytworzyć.
Czy soja jest zdrowa?
Soja, tak jak inne rośliny strączkowe, jest zdrowa i dostarcza wartościowych składników odżywczych. Ważne jest jednak, aby spożywać ją w umiarkowanych ilościach i być świadomym potencjalnych alergii - soja jest jednym z najbardziej alergennych produktów spożywczych.
Korzyści ze spożywania soi wynikają przede wszystkim z wysokiej zawartości białka roślinnego oraz zdrowych tłuszczy nienasyconych, w tym kwasów omega-3, które są korzystne dla serca. Ziarna soi są także dobrym źródłem błonnika, który wspomaga trawienie i może pomóc w obniżeniu poziomu cholesterolu.
Kontrowersyjna jest obecność w soi izoflawonów, czyli estrogenów, które mogą przynosić korzyści zdrowotne, takie jak zmniejszenie objawów menopauzy i ochrona przed osteoporozą. Niektórzy obawiają się, że izoflawony mogą wpływać na poziom hormonów, zwłaszcza u osób mających problemy z tarczycą oraz z historią nowotworów. Jednak badania nie dostarczają jednoznacznych dowodów na to, że spożywanie soi w umiarkowanych ilościach jest szkodliwe.
Nasiona soi są bogatym źródłem białka i tłuszczu
Fot. pixabay
Poza właściwościami alergennymi, soja zawiera związki odpowiedzialne za słabszą przyswajalność niektórych składników odżywczych oraz może powodować bóle brzucha i biegunki.
Przeciwnicy spożywania soi powołują się także na fakt, że znaczna część soi uprawianej na świecie jest genetycznie modyfikowana (GMO). Choć nie ma niezbitych dowodów na szkodliwość GMO dla zdrowia, niektórzy wolą unikać takich produktów.
Soja a soczewica - różnice
Zarówno soja jak i soczewica jadalna należą do tej samej rodziny roślin, pochodzą z Azji i są uprawiane prawie na całym świecie. Na tym kończą się podobieństwa. Oto różnice między soją a soczewicą:
- Liście - liście soi są złożone z trzech listków, a soczewicy pierzasto złożone i wyposażone w czepne wąsy;
- Strąki - strąki soi są cylindryczne, proste lub wygięte, przewężone między nasionami. Zawierają 1-4 żółtawych nasion owalnych lub kulistych. Natomiast strąki soczewicy są krótsze i zawierają 1-2 spłaszczonych nasion żółtych, brązowych, czerwonych lub zielonych;
- Nasiona - nasiona soi mają wyższą wartość kaloryczną i zawierają więcej białka i tłuszczy niż nasiona soczewicy.
Soja a soczewica - porównanie wyglądu nasion
Fot. pixabay
Soja - uprawa i wymagania
Uprawa soi w Polsce nie sprawia dużego problemu, mimo iż roślina ta ma wysokie wymagania klimatyczne.
Soja - wymagania klimatyczne
Soja jest rośliną ciepłolubną. W okresie wegetacyjnym średnia temperatura dobowa musi przekraczać 15°C. Znaczący wpływ na plonowanie soi ma temperatura w okresach krytycznych:
- w okresie od siewu do pełnych wschodów spadek temperatury poniżej 10-15°C powoduje, że nasiona gniją zamiast kiełkować;
- w fazie kwitnienia spadek temperatury poniżej 22-25°C przyczynia się do znacznego opóźnienia kwitnienia.
Soja - wymagania glebowe
Natomiast wymagania glebowe soi nie są wysokie. Roślina poradzi sobie na każdej glebie z wyjątkiem ciężkiej która ma tendencje do zaskorupiania - soja kiełkuje epigeicznie i liścienie mogą się nie przebić przez stwardniałą powierzchnię gleby. Dlatego najlepsza do uprawy soi jest gleba przepuszczalna, dobrze zatrzymująca wilgoć i szybko się nagrzewająca. Soja nie toleruje kwaśnej gleby, dlatego odczyn podłoża powinien wynosić pH 5,5-7,0, w takich warunkach symbioza rośliny z bakteriami korzeniowymi przebiega najsprawniej.
Soja - wymagania wodne
Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu oraz włoskom pokrywającym roślinę soja dobrze sobie radzi z niedoborami wody. Wymagania wodne soi są wysokie tylko w okresach krytycznych - kiełkowania i wschodów, kwitnienia oraz zawiązywania i wypełniania strąków. W tym czasie należy soję uprawianą w ogrodzie podlewać, żeby uzyskać obfity plon.
Młode rośliny soi
Fot. pixabay
Soja - wymagania pokarmowe, nawożenie
Soja ma średnie wymagania pokarmowe. Najlepiej uprawiać ją w II roku po oborniku, a na glebach żyznych - w III roku po oborniku. Dobrym przedplonem dla tej rośliny strączkowej są: pomidory, ogórki i warzywa kapustne.
Nawożenie soi jest kluczowym elementem uzyskania wysokich plonów oraz zapewnienia prawidłowego wzrostu roślin. Nawet na dość żyznej glebie przed siewem soi warto zastosować nawożenie mineralne stosując na 1m²:
- 15 g siarczanu amonu lub saletrzaka
- 20 g superfosfatu potrójnego
- 20 g siarczanu potasu.
Kiedy najlepiej siać soję?
Uprawiając soję w ogrodzie nasiona siejemy wprost do gruntu, gdy temperatura gleby podniesie się do 8-10°C. Zazwyczaj termin siewu soi przypada na 20-25 kwietnia, a nie później niż 5-10 maja. Opóźnienie wysiewu nasion wypływa na obniżkę plonu. W uprawie soi stosuje się rozstawę 25x5 cm.
Aby przyspieszyć wschody soi można po siewie osłonić grządkę folią perforowaną albo agrowłókniną. Przy optymalnej temperaturze nasiona kiełkują w ciągu 7-10 dni a przy niższej - po około 14 dniach. Młode rośliny znoszą krótkotrwałe spadki temperatury nawet do -4°C.
Wschody soi na polu
Fot. pixabay
Soja - odchwaszczanie
Soja jest uprawiana z siewu nasion wprost do gruntu. Z tego wzglęu powschodowe odchwaszczanie soi jest ważnym zabiegiem w uprawie tej rośliny. Zwłaszcza w okresie od siewu do wschodu, aż do czasu, gdy młode rośliny osiągną wysokość około 10 cm.
Prawidłowy płodozmian warzyw może pomóc w ograniczeniu rozwoju chwastów specyficznych dla soi (chwastnica jednostronna, włośnica zielona, rdest ptasi, perz właściwy), a prawidłowa gęstość siewu sprawi, że rośliny szybciej zamykają międzyrzędzia, ograniczając przestrzeń dla rozwoju chwastów.
Soja - zbiór
Termin zbioru strąków soi uprawianej w ogrodzie jest uzależniony od sposobu jej użytkowania:
- gdy nasiona w strąkach są jeszcze niedojrzałe zbiór przypada na 35-45 dni od siewu (czyli na lipiec). Zielone, młode nasiona soi nazywane są edamame i stanowią popularną przekąskę w krajach azjatyckich;
- gdy nasiona w strąkach są w pełni wyrośnięte, ale jeszcze zielone (tzw. zbiór na zielone ziarno), termin zbioru przypada po 85-100 dniach (zazwyczaj będzie to sierpnień);
- gdy nasiona są już dojrzałe i twarde strąki zbiera się, kiedy stają się żółtobrązowe, czyli po 100-115 dniach od siewu. Jest to najczęściej stosowany termin zbioru soi, przypadający na okres od września do października, w zależności od terminu siewu i warunków pogodowych.
Przeczytaj również:
- Groch siewny, zwyczajny - wartości odżywcze, odmiany, uprawa
- Fasola szparagowa - kiedy siać, uprawa, odmiany
- Bób - właściwości odżywcze i lecznicze, uprawa, odmiany
- Ciecierzyca - właściwości, wartości odżywcze, uprawa
Opracowano na podstawie:
1. A. Nowak, Nasiona soi zwyczajnej - cenny surowiec dietetyczny i leczniczy w Kosmos 1/2011, s. 179-187;
2. T. Praczyk (pod red.), Instrukcja uprawy soi, Instytut Ochrony Roślin, Poznań 2015, s. 6-7, 14-15;
3. M. Wilk, Soja źródłem cennych składników odżywczych w Food Science Technology Quality 2/2017, s.16-25.
