Rodzaje sałat jadalnych. Która odmiana sałaty jest najlepsza?

Sałaty to popularne warzywa liściowe, chętnie uprawiane w ogrodach. Cenione są za smak oraz wartości odżywcze. Do odmian botanicznych sałaty siewnej należą między innymi: sałata głowiasta masłowa i sałata głowiasta krucha, sałata rzymska, sałata batawska oraz sałata łodygowa. Poznaj najpopularniejsze rodzaje sałat jadalnych i dowiedz się, która odmiana sałaty jest najlepsza!

Różne rodzaje sałat jadalnych
Fot. depositphotos

Sałata siewna - właściwości, typy sałat

Sałata siewna (Lactuca sativa) należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae) jest rośliną jednoroczną o jadalnych liściach, główkach lub łodygach liściowych. Możemy także już po 2-3 tygodniach od siewu zbierać młode liście sałaty, tzw. baby leaves, które zawierają najwięcej składników odżywczych.

W uprawie wyróżniamy odmiany botaniczne sałaty siewnej, które możemy uprawiać w gruncie, pod osłonami lub w doniczkach. Sałaty mają krótki okres wegetacji, więc doskonale nadają się jako przedplon, poplon oraz do uprawy współrzędnej z warzywami takimi jak: marchew, rzodkiewka czy warzywa kapustne.

Uprawa współrzędna sałaty ze szczypiorkiem i pietruszką
Fot. pixabay

Sałata jest zaliczana do nowalijek, jej nasiona można wysiewać już w marcu pod osłonami albo w kwietniu do gruntu. Co prawda sałata jest rośliną chłodnego klimatu i w wyższych temperaturach szybko wybija w pędy kwiatostanowe, ale powstają nowe odmiany, które można uprawiać także latem.

Sałata siewna - wartości odżywcze

Wysiewana co dwa tygodnie sałata przez cały okres wegetacyjny może nam dostarczać składników odżywczych takich jak: witamina A, E, B1, B2, B6, luteina oraz mikroelementy. Sałata jest przy tym niskokaloryczna, bo w 100 g zawiera tylko 15 kalorii.

Sałata głowiasta masłowa
Fot. freeimages

Rodzaje sałat jadalnych

W obrębie gatunku sałata siewna możemy wyodrębnić kilka popularnych form botanicznych, które potocznie są określane jako typy, rodzaje lub odmiany sałaty.

Sałata głowiasta

Sałata głowiasta (Lactuca sativa var. capitata) jest źródłem wielu witamin i minerałów oraz jednym z pierwszych wiosennych warzyw. Popularnymi odmianami botanicznymi sałaty głowiastej są:

• sałata masłowa o luźnej rozecie, miękkich liści. Duże liście sałaty masłowej tradycyjnie wykorzystuje się jako dodatek do kanapek lub jako surówkę z dodatkiem śmietany. Sałata masłowa jest nietrwała, szybko traci jędrności zwłaszcza w kontakcie z innymi warzywami oraz sosami. Słabo się przechowuje, w lodówce może wytrzymać najwyżej 2 dni. Sałata masłowa ma krótszy okres wegetacji niż sałata krucha oraz szybciej tworzy pędy kwiatostanowe;
• sałata lodowa, zwana także sałatą kruchą, tworząca zwarte główki, kruchych liści. Postrzępione na brzegach, sztywne i soczyste liście o lekko słodkawym smaku są świetne na kanapki i do sałatek. W lodówce sałata krucha może być przechowywana nawet do 2 tygodni.

Sałata lodowa, sałata krucha
Fot. depositphotos

Sałata liściowa

Sałata liściowa (Lactuca sativa var. Crispa), nazywana też rozetową, nie tworzy główki, ale rozetę liści. To właśnie pojedyncze liście, będące częścią jadalną tego warzywa, regularnie ścinamy najlepiej tuż przed wykorzystaniem.

Ze względu na kształt liści można wyróżnić kilka typów sałaty liściowej. Do najpopularniejszych należą:

• sałata bowl - o dużej, puszystej rozecie w kolorach od jasnozielonego aż do purpurowego. Do najpopularniejszych odmian zaliczamy tutaj: sałata liściowa 'Red Bowl' i sałata liściowa 'Flamenco';
• sałata dębolistna - tworzy gęstą, płaską rozetę złożoną z liści w kształcie dębu. Odmiany wstępują w kolorach zielono-czerwonym lub czerwonym. Polecane są odmiany: sałata dębolistna 'Crispita', 'Model' i 'Regalice' o jasnozielonych liściach;
• sałata lollo - tworzy rozetę średniej wielkości złożoną z lekko pomarszczonych liści o mocno powcinanych brzegach. Polecane odmiany to: sałata karbowana 'Lollo Rossa' o zielono-czerwonych liściach, sałata liściowa 'Crimson' o zielono-czerwonych liściach, sałata liściowa 'Lollo Bionda' o liściach jasnozielonych oraz sałata liściowa 'Apache' o bordowych liściach.

Sałata liściowa
Fot. pixabay

Sałatę liściową wykorzystuje się podobnie jak sałatę głowiastą, ale uprawia się nieco wcześniej. Można ją hodować w gruncie, pod osłonami oraz w donicach na balkonie.

Sałata batawska, batawia

Sałata batawska (Lactuca sativa var. Batavia), określana też jako sałata batawia, powstała w wyniku skrzyżowania sałaty liściowej z sałatą głowiastą. Liście o postrzępionych brzegach i kolorze od żółtozielonego aż po purpurowy tworzą dużą główkę, początkowo luźną, z czasem bardziej zwartą. Częścią jadalną sałaty batawii w początkowej fazie wzrostu są pojedyncze liście a następnie całe główki.

Sałata batawska, sałata batawia
Fot. pixabay

Sałata batawska, choć mało znana, jest warta uwagi. Jej chrupiące liście są aromatyczne o lekko pikantnej nucie i długo zachowują jędrność. Doskonale nadają się surówek i sałatek.

Optymalny termin uprawy batawii to wczesna wiosna, ale odmiany takie jak sałata batawia 'Magenta' czy sałata batawia 'Manade' można tez hodować latem. Sałata batawska jest uprawiana tak jak inne odmiany botaniczne sałaty siewnej, dobrze rośnie zarówno w gruncie, pod osłonami jak i w pojemnikach.

Sałata łodygowa, głąbik krakowski

Sałata łodygowa (Lactuca sativa var. augustana), nazywana też głąbikiem krakowskim lub sałatą szparagową, jest wyjątkiem wśród sałat - jej częścią jadalną są wydłużone, mięsiste pędy długości 20-30 cm oraz liście tworzące szczytową rozetę. Jadalne pędy sałaty spożywa się surowe, gotowane lub kiszone a liście jako dodatek do sałatek. Głąbiki krakowskie, poza witaminami i związkami mineralnymi, zawierają także znaczące ilości białka. Szczególnie polecamy polską odmianę o czerwonawych pędach sałata łodygowa 'Karola'.

Sałata łodygowa, głąbik krakowski - Lactuca sativa var. angustana
Fot. depositphotos

Sałata łodygowa ma wymagania uprawowe mniejsze od sałaty głowiastej, ale potrzebuje regularnego podlewania. Nasiona wysiewa się w marcu pod osłonami a rozsadę sadzi do gruntu w kwietniu. Jako że od siewu nasion do zbioru łodyg upływa około 14 tygodni, zaleca się uprawiać sałatę łodygową w przedplonie lub poplonie.

Sałata rzymska

Sałata rzymska (Lactuca sativa var. longifolia) tworzy zwarte, wydłużone główki, które osiągają wysokość od 20-40 cm i wagę do 1 kg. Soczyste i grube liście sałaty rzymskiej z dobrze widocznym nerwem głównym mają wygięty kształt. Zewnętrzne liście mają gorzkawy posmak. W porównaniu z innymi sałatami, sałata rzymska zawiera więcej witaminy A, C oraz suchej masy.

Sałata rzymska - Lactuca sativa var. longifolia
Fot. depositphotos

Ze względu na mięsiste, grube liście sałata rzymska doskonale nadaje się na wszelkiego rodzaju sałatki, dobrze smakuje i długo zachowuje jędrność. W lodówce może być przechowywana do 2 tygodni.

Sałatę rzymską można uprawiać zarówno w gruncie jak i w doniczkach. Wymagania glebowe i termiczne sałaty rzymskiej są takie jak sałaty głowiastej, ma ona jednak nieco wyższe wymagania wodne. W sklepie naszego poradnika można nabyć nasiona ciekawych odmian sałaty rzymskiej, takie jak: Sałata rzymska 'Xanadu' oraz Sałata rzymska Paris Island Cos.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

• Warzywa łatwe w uprawie, o krótkim okresie wegetacji
• Warzywa odporne na suszę
• Ogród warzywny w skrzyniach

Opracowano na podstawie:
1. K. Bychowiec, Kolorowe sałaty w Działkowiec 7/2017, s. 46-47;
2. E. Kąkol, Sałata łodygowa w Działkowiec 6/2018, s. 53;
3. J. Majkowska-Gadomska, Sałata rzymska w Działkowiec 7/2011, s. 64-65;
4. A. Nowicka-Połeć, Sałata Batawia w Działkowiec 2/2018, s. 48;
5. Orłowski M., Kołota E., Strychacz I., Uprawa warzyw w gruncie, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988, s. 164-166.