Przegorzan - odmiany, właściwości lecznicze, uprawa

Przegorzan (Echinops) to niezwykle dekoracyjna bylina o oryginalnej urodzie i do tego bardzo łatwa w uprawie. Te miododajne i lecznicze rośliny ukochali nie tylko ogrodnicy, ale również pszczelarze i farmaceuci. Poznaj najpopularniejsze gatunki i odmiany przegorzanów oraz możliwości ich zastosowania. Podpowiadamy jak wygląda uprawa i rozmnażanie przegorzanu w ogrodzie.

Przegorzan - Echinops
Fot. pixabay

Przegorzan - opis wyglądu i zastosowanie

Ojczyzną przegorzanu są stepowe rejony Europy południowej i Bałkany. Ta ciekawa bylina z rodziny astrowatych wyróżnia się oryginalnymi kulistymi kwiatostanami w różnych odcieniach niebieskiego, aż po białe. Kwiaty przegorzanu pojawiają się już w lipcu na wysokich (do 200 cm wysokości), sztywnych, owłosionych łodygach. Nierozwinięte kwiatostany przypominają nastroszonego jeża. Liście przegorzanów są głęboko powcinane i przybierają odcienie zieleni oraz szarości. Przegorzany są roślinami ekspansywnymi i obficie się rozsiewają. Należy to uwzględnić przygotowując dla nich stanowisko uprawy.

W ogrodach ozdobnych przegorzan zastosowanie znajduje na rabatach żwirowych, u podnóża skalniaków oraz jako soliter. Dobrze prezentuje się w towarzystwie innych roślin o podobnym terminie kwitnienia jak np. szałwia omszona, floks wiechowaty, nachyłki, nawłoć, słonecznik szorstki, aster, jeżówka purpurowa, krwawnik ogrodowy, dzielżan ogrodowy czy rudbekia.

Przegorzan w towarzystwie jezówki purpurowej
Fot. depositphotos

Przegorzany wspaniale odznaczają się na tle roślin iglastych, traw ozdobnych (owsica wiecznie zielona, palczatka, kostrzewa sina) i krzewów o czerwonych liściach, takich jak: perukowiec, pęcherznica kalinolistna, tawuła japońska, czy berberys Thunberga. Doskonałymi partnerami dla tych roślin będą również róże, powojniki czy hortensje.

Przegorzan zastosowanie ma także na kwiat cięty oraz na suche bukiety.

Przegorzan - właściwości lecznicze

Przegorzan, poza swoją niewątpliwą funkcją dekoracyjną, posiada też cenne właściwości lecznicze. W gospodarstwie domowym wykorzystywany jest niezwykle cenny miód z przegorzanu, któremu przypisuje się właściwości przeciwzapalne. Stosowany jest przy infekcjach skórnych i dolegliwości mięśniowych.

Olej z nasion przegorzanu
Fot. depositphotos

Kuliste kwiatostany przegorzanu, zawierające duże ilości witaminy C, bywają spożywane jak karczochy. Olej z nasion przegorzanu wykorzystywany jest w przemyśle technicznym. Farmaceuci zaś cenią sobie zawarty w owocach przegorzanu alkaloid - echinopsynę. Ma on właściwości zbliżone do strychniny. Stosuje się go w celu zwiększenia ciśnienia krwi oraz przewodnictwa mięśni szkieletowych.

Udowodniono lecznicze działanie przegorzanu w schorzeniach związanych z zanikiem mięśni i różnych niedowładach. Stosowanie wywaru z przegorzanu opóźnia rozwój stwardnienia rozsianego.

Uwaga!
Przegorzan zaliczany jest do roślin lekko trujących, a zawarta w nim echinopsyna podawana w zbyt dużych dawkach wywołuje m. in. drgawki. Dlatego stosowanie wszelkich preparatów z przegorzanu powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza.

Przegorzan - gatunki i odmiany

Przegorzan kulisty (Echinops sphaerocephalus) to roślina dwuletnia dorastająca nawet do 200 cm. Jest najwyższy wśród przegorzanów. Najczęściej można go spotkać na nieużytkach, wśród zarośli i na poboczach dróg. Uwagę zwracają duże stalowo-niebieskie lub białe kwiaty i kolczaste liście, pokryte białym kutnerem. Ma głęboki i silnie rozgałęziony system korzeniowy. Przegorzan tego gatunku latem wytwarza duże ilości nektaru wabiącego owady, stąd częsta obecność tych roślin w sąsiedztwie uli.

Przegorzan kulisty - Echinops sphaerocephalus
Fot. Aung, domena publiczna, Wikimedia Commons

W sklepach ogrodniczych dostępne są ciekawe odmiany przegorzanu kulistego polecane do ogrodów:

Przegorzan kulisty 'Artic Glow' - to odmiana przegorzanu o szarozielonych liściach i dużych białych kwiatach, pojawiających się na czerwono wybarwionych łodygach. Kwitnie do początku września. Dorasta do 80-100 cm wysokości.

Przegorzan kulisty 'Niveus' - osiąga wysokość 200 cm i wyróżnia się ciemnozielonymi liśćmi i białymi, dużymi kwiatami.

Przegorzan pospolity (Echinops ritro) - ten gatunek przegorzanu, w zależności od odmiany, osiąga od 60 do 100 cm wysokości. Pojawiające się w lipcu stalowoniebieskie, główkowate kwiatostany osiągają do 4 cm średnicy. Pierzastodzielne, zielone, kolczaste liście na spodzie blaszki liściowej pokryte są białym kutnerem.

Bardzo ciekawie prezentuje się odmiana przegorzanu pospolitego 'Veitch’s Blue', której sztywne, silne łodygi zwieńczone są kwiatami o intensywnej niebiesko-granatowej barwie.

Przegorzan pospolity - Echinops ritro
Fot. Grey Geezer, CC0, Wikimedia Commons

Przegorzan węgierski (Echinops exaltatus) to gatunek dorastający do wysokości 160 cm. Jego kwiatostany przybierają kolor fioletowo-niebieski. Przegorzan węgierski ma liście, które przypominają liście ostu. Są kolczaste oraz całe porośnięte włoskami. Gatunek należy do wysoce miododajnych. Kwitnie od lipca do sierpnia, wabiąc pszczoły i motyle.

Przegorzan węgierski - Echinops exaltatus
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons

Przegorzan banatycki/tauryjski (Echinops bannaticus) to efektowna, mało wymagająca bylina o ozdobnych, kulistych kwiatostanach. Dorasta do 120 cm wysokości. Liście pierzastosieczne, z wierzchu szarozielone, pod spodem pokryte białym kutnerem. Łodygi grube, słabo rozgałęzione, owłosione. Kwiaty niebieskie, rurkowate, zebrane w główkowate kwiatostany o średnicy do 5 cm. Kwitnie od lipca do sierpnia.

Najłatwiejsze do pozyskania są odmiany przegorzanu banatyckiego 'Star Frost' o białych kwiatach, 'Taplow blue' o niezwykłych szaro-zielonych liściach i pudrowo-niebieskich kwiatach oraz przegorzan banatycki 'Blue glow' wyróżniający się ciemnoniebieskimi kulami kwiatostanowymi.

Przegorzan banatycki - Echinops bannaticus
Fot. depositphotos

Przegorzan - uprawa

Przegorzany preferują stanowiska słoneczne i ciepłe, a gleby suche, przepuszczalne i zasadowe. Rośliny potrzebują dużo słońca, aby zachować zwarty pokrój i obfite kwitnienie, więc wschodnia lub południowa wystawa będzie dla nich najkorzystniejsza. Dobrze znoszą suszę, ale nie tolerują, szczególnie w okresie zimowym, wilgotnego podłoża.

Pielęgnacja przegorzanów w ogrodzie opiera się przede wszystkim na regularnym, ale umiarkowanym podlewaniu. Na terenie o podłożu ciężkim i gliniastym można rośliny sadzić na podwyższonych rabatach. Zabieg ten powinien poprawić stosunki wodne. Można również uprawiać rośliny w pojemnikach. Przegorzany nie potrzebują nawożenia, preferują stanowiska ubogie w składniki pokarmowe.

Wysokie odmiany przegorzanu warto palikować, aby nie połamały się na wietrze. Po ustaniu kwitnienia część nadziemną dobrze ściąć ok. 10 cm nad gruntem, przez co w kolejnym sezonie roślina odpowiednio się rozrośnie, a kuliste kwiatostany będą pełniejsze. Przegorzan nadaje się do sadzenia na rabatach, w małych grupach po 3-10 sztuk. Liczba roślin na 1 m² to 3 - 5 sztuk. Co prawda przegorzany są mrozoodporne (zaliczane do strefy mrozoodporności roślin 4), ale podczas wilgotnych zim zaleca się okrywać je świerkowymi gałązkami.

Przegorzan - rozmnażanie

Rozmnażanie przegorzanów jest możliwe na kilka sposobów.

Najłatwiejszy jest siew nasion przegorzanu w marcu lub kwietniu w inspekcie. Siewki pojawiają się po 14 dniach. Ponieważ pikowanie nie jest potrzebne, można od razu wysiać pojedynczo do doniczek. Przegorzan można także wysiać w sierpniu na lekko ocienionym rozsadniku. Stanowisko odchwaszczamy, wyrównujemy i wytyczamy rzędy, co 10 cm. Ziemię w rzędzie wybieramy na 2-3 cm głębokości. Podczas wysiewania przegorzanu uważajmy, aby nasiona nie stykały się ze sobą. Nasiona podlewamy i zasłaniamy ciemna folią, która zapobiegnie wyrastaniu chwastów zanim pojawią się wschody. Kiedy siewki osiągną wysokość 4-6 cm możemy przesadzić je na miejsca stałe.

Przegorzan w ogrodzie
Fot. pixabay

Odmiany ozdobne przegorzanu rozmnażamy przez sadzonki korzeniowe, gdyż wysiane z nasion zazwyczaj nie powtarzają cech rośliny matecznej. Sadzonki o długości 8-10 cm pobieramy pod koniec jesieni i ukorzeniamy je w inspekcie przez zimę. Na miejsce stałe sadzimy przegorzany w terminie od kwietnia do września, po 3-4 sadzonki na 1 m². Zalecana rozstawa sadzenia przegorzanu wynosi 50-60 cm. Niestety nie wszystkie sadzonki się ukorzenią.

Przegorzan można też rozmnażać przez podział. Dojrzałe rośliny możemy podzielić jesienią lub wczesną wiosną. Zwykle podział wykonuje się od razu po wykopaniu byliny. Roślinę dzielimy na części, w taki sposób, aby każda z nich miała kilka wierzchołków wzrostu. Następnie skracamy liście oraz korzenie i sadzimy bezpośrednio na miejsce stałe, po czym obficie podlewamy.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. Lewandowski K. Przegorzan w Pasieka 4/2010;
2. Narkiewicz M. Ostom podobne w Kwietnik 11/2007 s. 30-32;
3. Marcinkowski J. Byliny ogrodowe, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 2002 s. 205;
4. Katalog Bylin - Kwiaty Trawy I Paprocie, praca zbiorowa pod red. Joanny Filipczak, Agencja Promocji Zieleni, Warszawa 2018, s. 76-77.

Przeczytaj również:

Kwiaty ogrodowe łatwe w uprawie
Łącząc ze sobą mało wymagające kwiaty jednoroczne i byliny, przy minimum pielęgnacji, możemy stworzyć pięknie i długo kwitnący ogród. Oto 10 łatwych w uprawie kwiatów ogrodowych, które sprawdzą się na każdej rabacie. Wystarczy je posiać lub posadzić i gotowe! Więcej...

Byliny wieloletnie długo kwitnące - całe lato i jesienią
Szukając roślin do ogrodu chcemy, by efekt dekoracyjny z ich zastosowaniem był jak najdłuższy, a rośliny nie wymagały wielu zabiegów pielęgnacyjnych. Oto zestawienie 20 najciekawszych wieloletnich bylin kwitnących całe lato i jesienią! Więcej...

Kwiaty ogrodowe wieloletnie niskie
Kwiaty ogrodowe wieloletnie stanowią w ogrodzie przysłowiową "kropkę nad i", bowiem dopełniają kompozycje na rabatach. Wśród ogromnej ilości ciekawych gatunków można znaleźć rośliny, które są niskie i świetnie będą prezentować się na brzegu rabaty lub na skalniaku. Oto 10 najciekawszych wieloletnich niskich kwiatów ogrodowych! Więcej...