Kiwi, Aktinidia - właściwości, odmiany, uprawa

Aktinidie, zwane także chińskim agrestem to pnącza dostarczające nam bogatych w witaminę C owoców znanych jako kiwi. Aktinidie są nie tylko wspaniałymi roślinami sadowniczymi ale mogą również pełnić funkcje ozdobne. Ponadto są roślinami dość mało wymagającymi i odpornymi na choroby i szkodniki. Z tych względów warto spróbować uprawy kiwi na działce, szczególnie jeśli lubimy ciekawe rośliny egzotyczne.

Owoce kiwi są bogatym źródłem witaminy C
Fot. freeimages.com

Kiwi - właściwości

Aktiniadia, popularnie określana jako kiwi, to wieloletnie pnącze o zdrewniałych pędach. Ząbkowane, zielone lub barwne liście wyrastają na pędach skrętolegle, a na zimę są zrzucane. Kwiaty pachnące, kubkowate, zazwyczaj białe, są zebrane w grona rozmieszczone wzdłuż gałęzi. Kiwi może się wspinać po płotach i ogrodzeniach, pokrywać pergole lub wspinać po pniach wyższych drzew. Dlatego też coraz częściej ogrodnicy doceniają właściwości ozdobne kiwi i sadzą je w ogrodach nie tylko dla owoców.

Owoc kiwi to mięsista, owalna lub kulista jagoda z licznymi nasionami tkwiącymi w miąższu. W zależności od gatunku owoce różnią się wielkością, a także barwą i smakiem miąższu. Cenione są właściwości odżywcze kiwi i walory smakowe tego owocu.

Owoc kiwi zawiera duże ilości witaminy C. W 100 g owoców jest jej około 90 mg. Ta właściwość kiwi pozwala włączyć te owoce do diety wspomagającej odporność, a ponieważ masa owocu kiwi może sięgać blisko 100g, to jedno duże kiwi może zaspokoić dobowe zapotrzebowanie człowieka na witaminę C. Zawartość potasu w kiwi jest nieco mniejsza od spotykanej w bananach ale również warta uwagi (312 mg potasu w 100g owocu). Owoc kiwi zawiera także witaminę A, witaminę E, witaminę K, wapń, żelazo i kwas foliowy.

Dzięki zawartym składnikom owoc kiwi posiada cenne właściwości odżywcze, odchudzające i przeczyszczające. Polecany jest na obniżenie ciśnienia, a także posiada właściwości antynowotworowe. W niewielkich ilości (1-2 owoców na dobę) kiwi może być spożywane przez cukrzyków (indeks glikemiczny kiwi wynosi 50).

Owoce aktinidii chińskiej, czyli kiwi
Fot. pixabay

Owoce kiwi mogą być spożywane na surowo i cenione są za właściwości smakowe. Zazwyczaj obiera je się ze skórki i kroi lub też kroi na pół i wyjada ze środka miąższ za pomocą łyżeczki. Choć jest to rzadko praktykowane, okazuje się że jadalna jest też skórka kiwi. Co więcej, jest ona również bogatym źródłem witamin!

Warto wiedzieć!
Surowe owoce kiwi zawierają peptydazę (aktynidinę lub papainę), która może wywoływać alergie. W szczególności spożywania owoców kiwi powinny unikać osoby ze stwierdzoną alergią na papaję lub ananasy, gdyż istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo alergii również na kiwi.

Czy kiwi owocuje w naszym klimacie?

Stosując się do odpowiednich zasad uprawy aktinidii w ogrodzie możemy doczekać się owoców kiwi w ogrodzie. Trzeba jednak pamiętać, iż z reguły aktinidie to rośliny dwupienne, co oznacza że jedna roślina zawiązuje tylko pąki kwiatowe żeńskie lub tylko pąki męskie. Konieczne jest zatem posadzenie przynajmniej jednej odmiany męskiej i jednej odmiany żeńskiej. Jeśli chcesz uprawiać większą liczbę tych pnączy, to na 8 egzemplarzy żeńskich musi przypadać przynajmniej jeden męski. Jeżeli nie mamy miejsca na posadzenie kilku roślin, należy wybrać odmianę obupłciową, samopylną.

Zapamiętaj!
Większość kiwi to rośliny dwupienne. Aby owocowały, konieczne jest posadzenie zarówno odmiany żeńskiej, jak i odmiany męskiej. Jeżeli chcesz posadzić tylko jedną roślinę, wybierz odmianę samopylną.

Kiwi, Aktinidia - gatunki i odmiany

Do uprawy w naszym klimacie nadaje się głównie aktinidia ostrolistna i aktinidia pstrolistna. Oba te gatunki są wystarczająco mrozoodporne, dają jednak mniejsze owoce niż typowe kiwi. Stąd często spotykana ich nazwa mini kiwi. Owoce znane nam ze sklepów warzywniczych pochodzą z aktinidii chińskiej, która niestety gorzej znosi nasze warunki klimatyczne.

Aktinidia ostrolistna (Actinidia arguta)
Aktinidia ostrolistna to pnącze dorastające do kilkunastu metrów (roczne przyrosty nawet do 2 m). Pędy są pokryte grubymi, jajowatymi, błyszczącymi liśćmi, atrakcyjnie przebarwiającymi się jesienią. Niewielkie kwiaty barwy białej pojawiają się od maja, zaś owoce rozwijają się z kwiatów żeńskich, dojrzewają od września i pozostają na pędach aż do końca listopada.

Owoce aktinidii ostrolistnej 'Issai'
Fot. depositphotos

Owoce kiwi ostrolistnego w smaku są podobne do tradycyjnego kiwi, lecz mają mniejsze rozmiary (długośc 2 do 3 cm, waga do 10g) i nie nadają się do przechowywania. Są natomiast doskonałe do sałatek i ciast.

Te aktinidie po raz pierwszy owocują w 3 lub 4 roku po posadzeniu, a z jednej rośliny można uzyskać do 15 kg owoców. Najbardziej mrozoodporne są odmiany 'Weiki' (strefa mrozoodporności roślin 5A) oraz 'Jumbo' (strefa 5B), do uprawy w wielu rejonach Polski nadaje się samopylna odmiana 'Issai' (strefa 6B), nieco gorzej jest w przypadku odm. 'Ken's Red' (strefa 7).

Odmiany aktinidii ostrolistnej:

• Odmiany żeńskie - Genewa, Rogów, Jumbo, Ken's Red - te odmiany owocują w obecności odmiany męskiej,
• Odmiany męskie (nieowocujące): Gibrida M,
• Odmiany obupłciowe (samopylne): Issai.

Owoce aktinidii pstrolistnej - Actinidia kolomikta
Fot. pixabay

Aktinidia pstrolistna (Actinidia kolomikta)
Aktinidia pstrolistna to pnącze rosnące nieco słabiej od aktinidii ostrolistnej (długość pędów do 5 m) ale za to bardziej odporne na mróz. Jest to roślina o ciekawych, wielobarwnych, zielono-biało-różowych liściach (najlepiej wybarwiają się egzemplarze męskie i posadzone na stanowisku słonecznym) i jadalnych, wydłużonych, zielonkawych lub żółtych jagodach, przypominających agrest. Owoce występują na roślinach żeńskich lub obupłciowych, osiągają wagę od 1,5 do 4 g. Owoce tego gatunku dojrzewają już w sierpniu. Należy je zbierać zanim w pełni dojrzeją, gdyż dojrzałe owoce kiwi pstrolistnego szybko opadają i łatwo się psują.

Polecamy!
Najbardziej przydatną w warunkach uprawy amatorskiej jest aktinidia pstrolistna 'Dr Szymanowski', zwana też pstrym kiwi. Jest obupłciowa i samopylna, owocuje od 4 lub 5 roku po posadzeniu. Z jednej rośliny można zebrać do 15 kg owoców. Dzięki wysokiej mrozoodporności (strefa 4) może być uprawiana na terenie całej Polski.

Aktinidia chińska (Actinidia chinensis)
Aktinidia chińska to pnącze osiągające do 10 m wysokości, w drugiej połowie lata tworzy białe kwiaty o średnicy 4 cm, liście o sercowatym kształcie z czerwonobrązowymi włoskami, to właśnie ten gatunek daje dobrze nam znane, brązowe i owłosione owoce kiwi o opisanych wyżej właściwościach zdrowotnych i cenionych walorach smakowych. Nie jest jednak wystarczająco mrozoodporny do uprawy w ogrodach w naszym klimacie.

Owoce kiwi chińskiego - Actinidia chinensis
Fot. freeimages.com

Uprawa kiwi w ogrodzie

Zanim przeczytasz o warunkach uprawy aktinidii, należy się słowo komentarza. W różnych źródłach można znaleźć dość różne zalecenia dotyczące uprawy kiwi. Wynika to być może z tego, że wiele dostępnych książek jest tłumaczeniami z zagranicznych autorów, bez uwzględnienia odmiennych wymagań roślin w naszym klimacie. Dlatego też w niniejszym opracowaniu, w sprawach spornych, opierałem się na informacjach napisanych w miesięczniku Działkowiec, traktując go jako najbardziej kompetentne źródło informacji o uprawie roślin w warunkach panujących w naszych ogrodach. Przejdźmy jednak do rzeczy.

Kwiaty żeńskie aktinidii ostrolistnej - Actinidia arguta
Fot. depositphotos

Stanowisko uprawy kiwi
Aktinidii powinieneś zapewnić stanowisko ciepłe i słoneczne. Rośliny te wymagają gleb żyznych, lekkich i dobrze zdrenowanych (ale nie przesychających), o odczynie pH 5 do 6,5. Ze względu na walory dekoracyjne, kiwi warto sadzić w miejscach dobrze wyeksponowanych, przy tarasach, pergolach czy nasłonecznionych ścianach bydynków. Możesz także puścić po pniu starego drzewa z wysoko osadzoną koroną.

Sadzenie kiwi
Do sadzenia najlepiej nabyć 2 lub 3 letnie sadzonki aktinidii. Miejsce sadzenia koniecznie wzbogać w nawóz organiczny (np. kompost), a po posadzeniu podstawę rośliny wyściółkuj korą sosnową. Roślinie powinieneś również zapewnić podporę o wysokości co najmniej 1,5 m.

Podlewanie, nawożenie kiwi
Rośliny te są wrażliwe na susze dlatego też w okresach wolnych od opadów, nie zapominaj o regularnym podlewaniu kiwi. Od drugiego roku po posadzeniu zasilaj roślinę nawozem bogatym w azot. Jjedna roślina wymaga dawki 30g azotu, którą najlepiej podać w 3 równych dawkach od kwietnia do czerwca. Dawki azotu zwiększamy wraz z wiekiem i rozrostem rośliny (ostatecznie do około 150 g azotu w piątym roku po posadzeniu).

Liście aktinidii pstrolistnej
Fot. depositphotos

Jak przycinać kiwi?

Jeżeli aktinidia ma pełnić w Twoim ogrodzie przede wszystkim rolę ozdobną, aby zbytnio się nie rozrosła, możesz przycinać zbyt długie pędy. Jeżeli jednak chcesz zbierać dużo owoców, konieczne będzie specjalne cięcie i prowadzenie kiwi.

Aby kiwi uprawiane w ogrodzie obficie owocowało, przy cięciu musisz brać pod uwagę, że owoce dają pędy 2 i 3 letnie, a pąki kwiatowe najczęściej zawiązują się przy 7-8 liściu zeszłorocznego przyrostu. W okresie od stycznia do lutego skróć na 8 do 10 pąków najsilniejsze pędy boczne (z tych pędów wyrosną pędy owocujące w następnym roku). Od 30% do nawet 70% owocujących pędów wytnij następnej zimy, pozostawiając u ich podstawy nowe rozgałęzienia. W okresie letnim natomiast usuwaj pędy zbytnio zagęszczające krzew.

Nabierz pewności w przycinaniu roślin owocowych

Jeżeli nie masz pewności jak wykonać cięcie lub po prostu boisz się to robić, pomoże Ci fantastyczna książka „Szkoła cięcia 2” poświęcona przycinaniu drzew i krzewów owocowych.

Jest to druga część bestsellerowej książki „Szkoła cięcia”, w której Autorki Lucyna i Alicja Grabowskie w prosty i jasny sposób wyjaśniały tajniki cięcia roślin ozdobnych. Pierwszą książkę "Szkoła cięcia" za prosty język i wyraźne, dokładne rysunki pokochali posiadacze ogrodów w całej Polsce. Książka szybko stała się bestsellerem - 20 tysięcy sprzedanych egzemplarzy!

„Szkoła Cięcia 2” sprawi, że nabierzesz pewności w przycinaniu drzew i krzewów owocowych i nauczysz się tak ciąć rośliny, aby rosły zgodnie z Twoimi oczekiwaniami oraz obficie owocowały. Po lekturze tej książki prawdopodobnie całkowicie zmieni się Twoje podejście do cięcia roślin!

Rozmnażanie kiwi

Najłatwiej aktinidię rozmnożyć poprzez odkłady poziome wykonywane w okresie zimowym. W lipcu i sierpniu można także pobierać sadzonki zielne z trzema listkami i ukorzeniać je w tunelu w warunkach półcienia i zamgławiania lub zraszania.

Możesz także spróbować rozmnażania kiwi poprzez wysiew nasion wiosną lub jesienią. Nasiona nie wymagają stratyfikacji ale przed siewem konieczne jest moczenie ich w ciepłej wodzie przez 24-48 godzin. Potem nasiona kiwi wysiej na głębokość do 1 centymetra (najlepiej do specjalnej ziemi do wysiewu nasion) oraz przykryj lekko piaskiem lub perlitem. Pojemnik z nasionami umieść w jasnym i ciepłym pomieszczeniu o temperaturze 25°C. Staraj się utrzymywać podłoże lekko wilgotne ale nie mokre. Teraz się uzboić w cierpliwość, gdyż zdaża się że nasiona kiwi kiełkują nawet dopiero po 3 miesiącach.

Uzyskane w ten sposób siewki kiwi będą mieszaniną roślin żeńskich i męskich - ich rozpoznanie będzie możliwe dopiero w czasie pierwszego owocowania. Niestety w przypadku roślin wysianych z nasion na pierwsze owoce trzeba poczekać nawet do 10 lat.

Opracowano na podstawie: C. Brickell, Wielka Encyklopedia Ogrodnictwa, MUZA SA, Warszawa 1994, s. 406 - 407; Wielka ilustrowana encyklopedia roślin ogrodowych, Reader's Digest Przegląd Sp. z o.o., Warszawa 2004, s. 22, oraz E. Gudarowska, Aktinidia czyli kiwi, Działkowiec, Nr 6/2004, s. 32 - 33. Fot. sxc.hu

Przeczytaj również:

Cytryniec chiński - właściwości, uprawa, przepisy na przetwory
Cytryniec chiński to wieloletnie pnącze o dekoracyjnych owocach. Zazieleniając mury i pergole stwarza osłonę od wiatru, kurzu czy słońca. Jego efektowne owoce bogate są w cukry i aminokwasy, a medycyna od lat wykorzystuje właściwości lecznicze cytryńca. Zobacz jak wygląda uprawa cytryńca chińskiego w Polsce oraz poznaj najlepsze przepisy na przetwory z owoców cytryńca. Więcej...

Rośliny sadownicze mało znane - ciekawe drzewa i krzewy owocowe
Planując nasadzenia w przydomowych sadzie warto zwrócić uwagę na rośliny sadownicze mało znane, które rodzą smaczne, bogate w składniki odżywcze owoce. W większości te ciekawe drzewa i krzewy owocowe posiadają też liczne walory ozdobne, wiele z nich jest mało wymagających i wysoce mrozoodpornych. Oto jak stworzyć niezwykły sad, pełen cennych, nietypowych owoców. Więcej...

Krzewy ozdobne o jadalnych owocach
Wiele krzewów ozdobnych, sadzonych w naszych ogrodach, rodzi także jadalne owoce, których walorów często nie doceniamy. Owoce te mogą mieć zastosowanie kulinarne, będąc doskonałym surowcem na nalewki, wina, soki, dżemy, konfitury czy herbaty. Co więcej, rośliny te występują też w stanie dzikim i z pozyskaniem ich owoców nawet poza ogrodem nie będziemy mieć problemu. Dowiedz się jak wykorzystać w kuchni te owoce. Więcej...