Kaktusy i sukulenty. Gatunki i odmiany

Kaktusy i sukulenty to bardzo odporne i mało wymagające rośliny nadające się do większości mieszkań. Odporne na susze, o dekoracyjnych formach i różnych rozmiarach, od dawna goszczą w naszych domach. Dowiedz się, jakie cechy charakterystyczne mają sukulenty, a czym wyróżniają się kaktusy. Poznaj także ciekawe gatunki kaktusów i sukulentów do uprawy w domu i... w ogrodzie!

Kaktusy i sukulenty
Fot. depositphotos

Co to są sukulenty?

Czy kaktusy i sukulenty to jedno i to samo? Nie do końca. Prawie wszystkie kaktusy można uznać za sukulenty, ale nie wszystkie sukulenty są kaktusami. Jakie są zatem różnice?

Sukulenty nie są pojęciem taksonomicznym. Sukulenty (succulentus - soczysty, mięsisty) to pojęcie ogólne. Jest to nazwa grupy wieloletnich roślin odpornych na suszę, które posiadają zdolność gromadzenia wody w silnie rozwiniętej wyspecjalizowanej tkance oraz są przystosowane do jej oszczędnego wykorzystania w okresie suszy. Te mięsiste rośliny mogą zatrzymywać wodę w liściach, łodydze i korzeniach.

Specyficzna budowa, czyli mięsiste łodygi, niewielkie liście pokryte gruba skórką, a często woskowym nalotem lub włoskami, ma pomóc sukulentom maksymalnie ograniczyć straty wody. Do sukulentów zaliczamy gatunki należące do bardzo wielu rodzin roślin, np.: gruboszowatych, pryszczyrnicowatych, liliowatych, astrowatych czy wilczomleczowatych.

Co wyróżnia kaktusy?

Kaktusy zaliczamy do sukulentów. Wszystkie przynależą do jednej rodziny: kaktusowatych (Cactaceae). Kaktusy odróżniają się od innych sukulentów obecnością aureoli, czyli miejsca, z którego wyrastają ciernie, pędy boczne i kwiaty. Często są pokryte kępkami wełnistych włoskami. Większość kaktusów pokryta jest kolcami, które są przekształconymi w toku ewolucji liśćmi.

Kaktusy i sukulenty - gatunki i odmiany

Zarówno kaktusy, jak i inne sukulenty są bardzo popularne zarówno w uprawie domowej, jak i w ogrodach. Większość sukulentów rośnie powoli i nie wymaga szczególnej pielęgnacji, dlatego nadają się do tworzenia kompozycji roślinnych, wszelkiego rodzaju ogrodów pustynnych, miniaturowych krajobrazów. Poniżej przedstawiamy najczęściej spotykane w uprawie kaktusy i sukulenty.

Aporokaktus

Aporokaktus (Aporocactus flagelliformis) to roślina pochodząca z górskich rejonów Meksyku. Jest to gatunek zwisający, kwitnący, dorastający do ponad 2,5 m długości.

Aporokaktus - Aporocactus flagelliformis
Fot. Captain-tucker, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Aporokaktus wymaga stanowiska półcienistego i przewiewnego. Zimą temp. 13-18°C, latem zwykła temp. pokojowa. Podlewać latem umiarkowanie, zimą bardzo skąpo. Nawozić nawozem do kaktusów raz na 3 miesiące z przerwą w okresie letnim. Przesadzać w lutym, tylko gdy doniczka jest za mała. Rozmnażanie z nasion przez cały rok lub z sadzonek pędowych latem.

Cefalocereus, Głowa starca

Cefalocereus, Głowa starca (Cephalocereus senilis) to roślina pochodzenia meksykańskiego, posiadająca charakterystyczne białe "włosy" i trąbkowate kwiaty.

Cefalocereus, Głowa starca - Cephalocereus senilis
Fot. Daderot, Public Domain, Wikimedia Commons

Sukulent ten preferuje stanowisko jasne, w pełnym słońcu. Latem temp. 22°C, zimą 15°C. Podlewać latem po wyschnięciu podłoża, zimą tylko gdy roślina się marszczy. Nawozić raz w sezonie, wiosną, nawozem do kaktusów. Przesadzać co 2 lata lub rzadziej. Rozmnażanie wiosną z importowanych nasion lub latem z sadzonek wierzchołkowych.

Ceropegia

Ceropegia (Ceropegia woodii), określana też jako lampion chiński, to bardzo dekoracyjny sukulent pochodzący z Afryki Południowej. Należy do rodziny trojeściowatych. Z mocno zgrubiałej bulwy roślina wypuszcza delikatne, nitkowate pędy pokryte drobnymi, skórzastymi liśćmi o nerkowatym kształcie.

Ceropegia - Ceropegia woodii
Fot. depositphotos

Ceropegia potrzebuje stanowiska o dużej ilości rozproszonego światła oraz temperatury w przedziale 22- 27°C. Zimą powinniśmy zapewnić roślinie chłodne miejsce, w którym temperatura nie spadnie poniżej 17°C. Nie toleruje przeciągów. Podłoże powinno być przepuszczalne i żyzne.

Delosperma

Delosperma (Delosperma echinatum) należy do rodziny gruboszowatych, a pochodzi z Afryki Południowej. Jej mięsiste, szorstkie łodygi o intensywnie zielonej barwie pokryte są jasnymi włoskami. Roślina szybko rośnie i tworzy gęste poduchy.

Delosperma - Delosperma echinatum
Fot. depositphotos

Sukulent ten preferuje stanowiska jasne, pełne rozproszonego światła. Podlewamy ją oszczędnie - nie znosi przelania. Gleba dla delospermy musi być sucha i bardzo dobrze zdrenowana. Przesadzamy ją bardzo rzadko, dopiero wtedy, gdy korzenie wypełnią już całą doniczkę.

Eonium drzewiaste

Eonium drzewiaste (Aeonium arboreum) jest sukulentem z rodziny gruboszowatych o zdrewniałych, rozgałęziających się łodygach i drzewiastym pokroju. Zimą zakwita trąbkowatymi, żółtymi kwiatami zebranymi w stożkowate kwiatostany.

Eonium drzewiaste - Aeonium arboreum
Fot. ©PoradnikOgrodniczy.pl

Najlepszym miejscem do hodowli eonium jest bardzo słoneczny parapet okienny. Roślina preferuje niską wilgotność powietrza i temperatury latem 20°C, zimą ok. 16°C. Podlewamy ją oszczędnie, po wyschnięciu podłoża, i nawozimy skąpo raz w miesiącu. Przesadzamy co 3 - 4 lata.

Epifilum

Epifilum (Epiphyllum) pochodzi z Meksyku i Ameryki Południowej. Ma długie spłaszczone łodygi i okazałe czerwone lub białe kwiaty. Preferuje stanowisko jasne (ale nie nasłonecznione) i przewiewne.

Kaktus zygzak - Epiphyllum anguliger
Fot. ©Agnieszka Lach

Latem temp. 20°C, zimą 10°C. Latem utrzymywać wilgotne podłoże, zimą podlewać skąpo. Nawozić od III do XI co 14 dni nawozem z małą zawartością azotu. Przesadzać na wiosnę w ziemię z dodatkiem piasku. Rozmnażanie epifilum można wykonać latem z sadzonek przygotowanych ze starszych łodyg, które ukorzenia się w suchym piasku.

Kleistokaktus

Kleistokaktus (Cleistocactus baumannii) to roślina pochodząca z górskich rejonów Ameryki Południowej. Łodygi pokryte żółtymi cierniami i włosami dochodzą do 2 m wysokości. Mogą wymagać podpory.

Kleistokaktus - Cleistocactus baumannii
Fot. Montréalais, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Kaktus ten nadaje się do uprawy hydroponicznej. Wymaga stanowiska jasnego do słonecznego. Latem może przebywać w ogrodzie. Latem temp. 20°C, zimą 10°C. Podlewać latem po wyschnięciu podłoża, zimą gdy roślina się marszczy. Nawozić nawozem do kaktusów latem co 14 dni. Przesadzać na wiosnę, tylko gdy doniczka jest zbyt mała. Rozmnażanie wiosną z sadzonek lub latem z nasion.

Koryfanta

Koryfanta (Coryphanta clavata) to roślina pochodząca z Meksyku. Dochodzi do 35 cm wysokości i 12 cm średnicy, wytwarza żółte kwiaty.

Koryfanta - Coryphanta clavata
Fot. Michael Wolf, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Koryfanta wymaga stanowiska w pełnym słońcu. Latem temp. 25°C, zimą 10-18°C. Podlewać latem po wyschnięciu podłoża, a zimą dopiero gdy roślina się marszczy. Nawozić nawozem do kaktusów latem co 8 tygodni. Przesadzać co 2-3 lata. Rozmnażanie jest trudne (tylko przez szczepienie) i nie wykonuje się go w uprawie amatorskiej.

Notokaktus

Notokaktus (Notocactus haselbergii) w naturze zamieszkuje stepowe rejony Ameryki Południowej. Posiada efektowne, żółte kwiaty.

Notokaktus - Notocactus haselbergii
Fot. Michael Wolf, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Kaktus ten preferuje stanowisko jasne, słoneczne. Latem temp. 26°C, zimą 16°C. Podlewać latem po wyschnięciu podłoża, zimą gdy roślina się marszczy. Nawozić nawozem do kaktusów wiosną i latem co 4 tygodnie. Przesadzać wiosną co 3-4 lata. Rozmnażanie wiosną z nasion.

Opuncja

Opuncja (Opuntia) - pochodzi z suchych rejonów Ameryki Południowej. Tworzy charakterystyczne walcowate, płaskie lub kuliste człony. Wśród opuncji możemy znaleźć wrażliwe na mróz rośliny doniczkowe, takie jak opuncja figowa (Opuntia ficus-indica) i mniejsza od niej opuncja drobnokolczasta (Opuntia microdasys), a także ciekawe kaktusy mrozoodporne, takie jak opuncja zimotrwała (Opuntia hybride), która doskonale nadaje na ogrodowy skalniak.

Opuncja mrozoodporna - Opuntia hybride
Fot. ©PoradnikOgrodniczy.pl

Stanowisko uprawy opuncji powinno być jasne, w pełnym słońcu. Latem temp. 20°C, zimą 8°C. Podlewać latem po wyschnięciu podłoża, zaś zimą gdy roślina się marszczy. Zasilać nawozem do kaktusów raz na wiosnę i raz w lecie. Przesadzać co 2 lata wczesnym latem w ziemię z dodatkiem piasku. Rozmnażanie wykonuje się wiosną poprzez oddzielanie członów łodygi lub z podkiełkowanych uprzednio w wodzie nasion.

Kaktus patyczak

Patyczak zwisający (Rhipsalis cassutha) to kaktus, który rośnie w Ameryce Północnej i Południowej oraz na Karaibach. Wałeczkowate, zwisające, miękkie pędy patyczaka tworzą gęste kępy w soczystym odcieniu zieleni.

Patyczak zwisający - Rhipsalis cassutha
Fot. Tangopaso, Public Domain, Wikimedia Commons

Kaktus ten wymaga stanowiska o rozproszonym świetle. Toleruje także półcień. Najlepiej rośnie w podłożu przepuszczalnym. Kaktus Rhipsalis dobrze czuje się w temperaturze pokojowej, ale na zimę trzeba zapewnić mu miejsce chłodniejsze o temperaturze w przedziale 15-17°C.

Portulacaria afra

Portulacaria afra to pochodzący z Afryki sukulent o drewniejących pędach, należący do rodziny portulakowatych (Portulacaceae). Ceniony jest za dekoracyjny wygląd i niewielkie wymagania.

Portulacaria afra
Fot. depositphotos

W swoim naturalnym środowisku sukulent ten przybiera postać niewielkiego drzewka lub krzewu, ale uprawiany w doniczce osiąga zazwyczaj 30-50 cm wysokości. Wymaga stanowiska ciepłego i jasnego, z dużą ilością rozproszonego światła. Na lato doniczkę z rośliną można wystawić na taras zabezpieczony przed opadami deszczu. Roślinę podlewamy i nawozimy oszczędnie. Dla zachowania regularnego, zwartego kształtu portulacaria wymaga przycinania.

Rozchodnik ostry

Rozchodnik ostry (Sedum acre) - należący do rodziny gruboszowatych świetnie nadaje się do uprawy w ogrodzie. Tworzy gęste kępy wzniesionych łodyg pokrytych mięsistymi liśćmi. Latem na szczytach pędów pojawiają się gwiazdkowate kwiaty o intensywnie żółtej barwie.

Rozchodnik ostry - Sedum acre
Fot. Roquai, Public Domain, Wikimedia Commons

Rozchodnik świetnie sprawdza się w ogrodach skalnych i donicach - uwielbia słońce i ubogie, suche podłoże. Jest mrozoodporny. Rozmnażamy przez podział kęp, sadzonki i wysiew nasion.

Róża pustyni

Róża pustyni (Adenium obesum) - pochodzi z półpustynnych rejonów Półwyspu Arabskiego oraz płd.-zach. Azji. W naturze osiąga do 2 m wysokości. Roślina o ciekawej, nieforemnej podstawie łodygi, przypominającej pień. Rzdęta podstawa łodygi może być bardzo niska, częściowo zagłębiona w ziemi lub może wyrastać wyżej i nabierać butelkowatego kształtu. Kwiaty w odcieniach czerwieni są dość duże, o wydłużonej rurce korony i szeroko rozłożonych płatkach.

Róża pustyni - Adenium obesum
Fot. depositphotos

Róża pustyni wymaga stanowiska słonecznego. Gleba dobrze zdrenowana. Podlewać oszczędnie, tak aby nie dopuścić do przesuszenia korzeni. Gdy jest zbyt zimno roślina szybko traci liście.

Stapelia

Stapelia (Stapelia) to rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae), do którego zalicza się ponad 35 gatunków sukulentów pędowych pochodzących z Afryki. Te popularne rośliny doniczkowe dorastają zazwyczaj do 30 cm wysokości a ich wzniesione lub pokładające się pędy są grube, mięsiste i kanciaste czasami wyposażone w ciernie.

Stapelia variegata
Fot. depositphotos

Kwiaty stapelii rozwijają się od sierpnia do października i są zazwyczaj duże, spłaszczone, talerzowate i pięciopłatkowe, często nakrapiane lub ozdobione marmurkowym wzorem. Kwiaty gatunków zapylanych przez muchówki (Orbea Variegata) wydzielają woń przypominającą zepsute mięso.

Stapelię najlepiej uprawiać w miejscu bardzo jasnym, ale osłoniętym przez promieniami słonecznymi w temperaturze 20-25°C w okresie wegetacji a 10-15°C w porze spoczynku. Wrażliwa na przelanie roślina najlepiej rośnie w dobrze przepuszczalnym podłożu takim jak gotowa mieszanka dla storczyków.

Starzec zwisający, Starzec Rowleya

Starzec zwisający, Starzec Rowleya (Senecio rowleyanus) to jeden z najmodniejszych obecnie sukulentów. Ten ciekawy gatunek pochodzi z południowej Afryki i należy do rodziny astrowatych. Długie, delikatne pędy starca pokryte są drobnymi, kulistymi, mięsistymi listkami. Przypominające sznury pereł wiotkie pędy pięknie prezentują się w wiszących donicach.

Starzec zwisający - Senecio rowleyanus
Alberto Salguero, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons

Starzec Rowleya wymaga jasnego stanowiska oraz przepuszczalnego podłoża. Zimą potrzebuje niższych temperatur w przedziale 13-16°C. Nie toleruje przelania, natomiast dobrze znosi okresowy brak wody.

Zygokaktus, Szlumbergera

Szlumbergera, Zygokaktus (Schlumbergera) to roślina pochodzenia brazylijskiego o liściowatych członach i przepięknych różnobarwnych kwiatach.

Zygokaktus, grudnik - Schlumbergera

Zygokaktus wymaga stanowiska jasnego lub półcienistego. Latem może przebywać również w ogrodzie. Wymaga temp. 20°C przez cały rok. Utrzymywać lekko wilgotne podłoże, nawozić co 4 tygodnie nawozem do kaktusów, po przekwitnięciu podlewać skąpo i nie nawozić przez 2 miesiące. Przesadzać co 3-4 lata. Rozmnażanie latem z sadzonek ukorzenianych w piasku w temp. 22°C.

Żywe kamienie, Lithops

Żywe Kamienie (Lithops) to długo żyjący sukulent, pochodzący z Afryki Południowej. Dorasta do zaledwie 5 cm wysokości. Tworzy napęczniałe liście wyrastające parami z krótkich podziemnych łodyg. Liście mogą przybierać różne barwy, często upodobniają się do kamieni (stąd nazwa rośliny). Po 2 lub 3 latach uprawy w okresie jesiennym mogą pojawić się jasnożółte kwiaty z wieloma owłosionymi płatkami.

Żywe kamienie - Lithops
Fot. Abu Shawka, Public Domain. Wikimedia Commons

Żywe kamienie najlepiej uprawiać po kilka sztuk w dużej doniczce. Stanowisko jasne, słoneczne, doskonały jest parapet okienny. Ziemia uniwersalna z gruboziarnistym piaskiem dla polepszenia drenażu. Od wiosny do jesieni utrzymywać glebę ledwie wilgotną, górna warstwa gleby pomiędzy kolejnymi podlewaniami powinna przeschnąć do połowy. Gdy roślina przekwitnie, nie podlewać aż do wiosny. Temp. zimą nie może spaść poniżej 10°C. Rozmnażanie na początku lata poprzez podział kęp lub z nasion wysiewanych wiosną.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. J. Courtier, G. Clarke, Kwiaty w domu. Jak dobierać i pielęgnować rośliny doniczkowe, Reader's Digest, Warszawa 1998;
2. J. Scott-Macnab, Wielka ilustrowana encyklopedia roślin ogrodowych, Reader's Digest, Warszawa 2004;
3. K. Mynett, Rośliny doniczkowe w mieszkaniu, Chemil, Warszawa 1990.

Przeczytaj również:

Kaktusy i sukulenty. Gatunki i odmiany

Co to są sukulenty?

Co wyróżnia kaktusy?