Cis - odmiany, uprawa, przycinanie, rozmnażanie

Cis (Taxus) to iglaste, mało wymagające, niewielkie drzewo lub krzew, znane ze swojej długowieczności. Cechą charakterystyczną cisa jest jego wysoka wartość dekoracyjna. Poznaj popularne gatunki i odmiany cisa polecane do ogrodów. Podpowiadamy gdzie je sadzić i jak wykorzystać w ogrodowych nasadzeniach. Zdradzamy sekrety uprawy, przycinania i rozmnażania cisów rosnących w naszych ogrodach. Oto wszystko o wymaganiach i pielęgnacji cisa!

Cis pospolity - Taxus baccata
Fot. pixabay

Cis - charakterystyka

Cis (Taxus) to zimozielone, wolno rosnące drzewo lub krzew iglasty z rodziny cisowatych. Rodzaj ten obejmuje osiem gatunków, z których trzy występują w Azji, cztery na kontynencie północnoamerykańskim, a jeden w Afryce i Europie. W środowisku naturalnym cis występuje bardzo rzadko.

Cis rośnie powoli, osiągając maksymalnie 10 metrów wysokości. Pień pokryty jest cienką, łuszczącą się, szarobrązową korą. Igły są miękkie i płaskie, z wierzchu ciemnozielone, a od spodu jaśniejsze.

Cis jest rośliną dwupienną. Po zapyleniu zawiązuje niewielkie, jaskrawoczerwone jagody, które długo utrzymują się na gałęziach. Służą nie tylko jako ozdoba, ale także pokarm dla ptaków. Zaletą cisa jest jego niesamowita zdolność do regeneracji i zwiększania gęstości pędów po przycięciu.

Cis - zastosowanie

Dzięki powolnemu wzrostowi cis długo zachowuje swój kształt, dlatego może być doskonałą ozdobą ogrodów skalnych. Efektownie wygląda w kompozycjach z dowolnymi drzewami iglastymi, krzewami o jasnym, dekoracyjnym ulistnieniu. Jako soliter, cis może stać się atrakcyjnym akcentem małego ogrodu. Łatwość cięcia i formowania figur sprawia, że cis jest niezastąpionym gatunkiem dla miłośników roślinnych rzeźb tzw. topiarów. Żywopłot cisowy jest najczęściej spotykanym elementem architektonicznym w ogrodach angielskich.

Cis - właściwości trujące

W dawnych czasach wierzono, że cisy są zabójcze i nawet ich cień jest niebezpieczny. I takie ostrzeżenie jest uzasadnione, ponieważ wszystkie części drzewa, z wyjątkiem mięsistej osnówki owocu, zawierają trujące związki. Cis jest śmiertelnie niebezpieczny nie tylko dla ludzi, ale także dla wielu zwierząt domowych. Objawy zatrucia cisem to suchość w ustach, wymioty, zawroty głowy, bóle brzucha, duszności, arytmia, niedociśnienie i utrata przytomności. Dlatego wszystkie zabiegi pielęgnacyjne wokół cisów powinniśmy wykonywać w rękawiczkach.

Czy cis jest trujący?
Zanim zdecydujemy się na uprawę cisów w ogrodzie, warto sprawdzić czy cis jest trujący, a jeśli tak, to dla kogo roślina ta może być groźna. Zobacz u kogo cis może wywołać zatrucie i jakie są objawy zatrucia cisem. Podpowiadamy też jak uniknąć zatrucia tą rośliną. Więcej...

Gatunki i odmiany cisa

Spośród gatunków cisa tylko trzy są popularne w uprawie ogrodowej. Najwięcej interesujących odmian o różnych kształtach korony, ubarwieniu i szybkości wzrostu znajdziemy w obrębie gatunków: cis pospolity (Taxus baccata), cis japoński (Taxus cuspidata) i cis pośredni (Taxus x media).

Cis japoński - Taxus cuspidata

Cis japoński - Taxus cuspidata
Opis: występuje w Japonii, Korei, wschodnich Chinach. Igły ciemnozielone, żółtozielone od spodu, w okresach mrozów brązowiejące. Wolno rośnie, może osiągać nawet 15 m wysokości. W formie krzewu jest rozłożysty, szeroki, o stożkowatym lub owalnym kształcie. Obficie owocuje
Zastosowanie: pełni funkcje osłonowe i nadaje się na żywopłoty
Wymagania: dość żyzna i przepuszczalna gleba
Mrozoodporność: całkowicie mrozoodporny, strefa mrozoodporności roślin 5A

Cis japoński 'Nana'
Opis: zwarty, rozłożysty, wolno rosnący krzew o ciemnozielonych igłach. Po 10 latach osiąga 0, 5m wysokości i 0, 6m szerokości
Zastosowanie: pojemniki, rosnące pojedynczo (soliter), skalniaki, wrzosowiska, obwódki
Wymagania: średnio żyzna, przepuszczalna gleba, stanowisko od słonecznego do cienistego
Mrozoodporność: całkowicie mrozoodporny, strefa 5A

Cis japonski 'Dwarf Bright Gold'
Fot. depositphotos

Cis pospolity - Taxus baccata

Cis pospolity - Taxus baccata
Opis: gatunek krajowy, w naturze pod całkowitą ochroną, uprawiany z reguły jako krzew, jest rośliną zimozieloną, długowieczną, posiadającą ciemnozielone igły o długości do 3 cm, rośnie powoli, osiąga do 15 m wysokości, jest rośliną dwupienną, na okazach żeńskich pojawiają się ozdobne czerwone owoce
Zastosowanie: doskonale znosi cięcie, dzięki czemu nadaje się na formowane żywopłoty
Wymagania: stanowisko zarówno słoneczne i cieniste (w młodości preferuje więcej cienia), gleby żyzne, wymaga dużej wilgotności powietrza, dobrze znosi warunki miejskie
Mrozoodporność: może wymarzać w czasie ostrych zim, szczególnie w północno-wschodniej części Polski, doskonale natomiast rośnie na Pomorzu (strefa 6B),

Cis pospolity - uprawa, odmiany, rozmnażanie
Cis pospolity ceniony jest za bardzo elegancki wygląd, wyraziste ciemno-zielone zabarwienie igieł oraz powolny wzrost, sprawiający że łatwo tę roślinę okiełznać. Zobacz jak wygląda uprawa cisa pospolitego w ogrodzie, wybierz najpiękniejsze odmiany ogrodowe oraz poznaj sposoby na rozmnażanie cisów, które już rosną w Twoim ogrodzie! Więcej...

Cis pospolity 'David'
Opis: wolnorosnący krzew o wąskim, kolumnowym pokroju i złocisto-zielonej barwie igieł. Młode igły mają odcień jasnożółty, z seledynowym paskiem na środku, starsze są ciemnozielone
Zastosowanie: soliter, niewielkie grupy
Wymagania: odmiana o wysokiej odporności na mróz i silne nasłonecznienie
Mrozoodporność: strefa mrozoodporności 6A

Cis pospolity 'Aurea Decora'
Opis: odmiana żeńska wyhodowana w Polsce, tworzy szeroki, rozłożysty krzew, o długich, lekko pofalowanych pędach głównych, pędy, pokryte długimi igłami, ustawione są skośnie, wiosenne przyrosty barwy złocistożółtej, późnym latem przebarwiają się na zielono
Zastosowanie: cis 'Aurea Decora' polecamy jako jasno zabarwione wiosną i zielone w okresie zimowym tło dla niższych odmian
Wymagania: jak u gatunku, cis 'Aurea Decora' dobrze znosi cięcie, dzięki któremu wyraźnie się zagęszcza, polskie warunki klimatyczne znosi dobrze,

Cis pospolity - Taxus baccata

Cis pospolity 'Elegantissima'
Opis: odmiana żeńska, pochodząca z Anglii, dość silnie rosnąca, tworzy szeroki, gęsty krzew, o prostych gałęziach wzniesionych skośnie ku górze, młode przyrosty zabarwione na słomianożółty kolor, w trakcie sezonu w na stanowiskach mocno nasłonecznionych jeszcze bardziej jaśnieją, a na stanowiskach lekko ocienionych - zazieleniają się
Zastosowanie: doskonałe jako jasno wybarwione tło dla zimozielonych, niższych odmian
Wymagania: podobnie jak u gatunku, zaletą jest jednak fakt, iż dość dobrze znosi okres zimowy
Mrozoodporność: strefa 6A

Cis pospolity irlandzki - Taxus baccata fastigiata
Opis: odmiana żeńska, tworząca nasiona, drzewo o zwartej koronie i kolumnowej budowie, pędy skierowane silnie ku górze, igły ciemnozielone, rośnie stosunkowo szybko (około 10 cm rocznie), osiąga wysokość od 3 do 5 m
Wymagania: miejsca półcieniste, ciepłe, zaciszne, klimat wilgotny
Mrozoodporność: strefa 6B, nie polecany na wschodzie Polski ze względu na wrażliwość na mróz i wysuszające, mroźne zimowe wiatry.

Cis pospolity 'Fastigiata Aureomarginata'
Fot. ©PoradnikOgrodniczy.pl

Cis pospolity 'Fastigiata Aureomarginata'
Opis: odmiana męska, pochodząca ze szkółek angielskich, tworzy krzewy o pokroju kolumnowym, główne pędy wyprostowane, ułożone gęsto, skierowane ku górze, igły długośći 2 do 3 cm, złociście obrzeżone
Zastosowanie: doskonałe jako jasno wybarwione tło dla zimozielonych, niższych odmian
Wymagania: stanowiska lekko ocienione, wilgotne, gleby żyzne
Mrozoodporność: strefa 6B, w bezśnieżne i mroźne zimy młode egzemplarze warto osłonić

Cis pospolity 'Summergold'
Opis: krzaczasty pokrój, wysokość do 1m, wolno rosnąca. Igły złocistożółte
Zastosowanie: jako soliter oraz w kompozycjach z kwitnącymi bylinami
Wymagania: wysoka mrozoodporność, wymaga gleb żyznych i wilgotnych
Mrozoodporność: strefa mrozoodporności 6A

Cis pośredni - Taxus media

Cis pośredni 'Hessego'
Opis: cisy pośrednie to mieszańce cisa pospolitego i cisa japońskiego, odmiana Hessego jest odmianą żeńską, wyhodowaną w Niemczech, tworzy gęsty, zwarty krzew, o licznych pionowych pędach głównych, w zarysie jajowato-stożkowaty, igły długości 2-2,5 cm, proste lub lekko wygięte, w pierwszym roku jasnozielone
Wymagania: stanowiska zarówno słonecznych jak i cieniste, wymaga gleb żyznych i dostatecznie wilgotnych
Mrozoodporność: strefa 5B, znacznie lepsza mrozoodporność niż u cisa pospolitego

Cis pośredni 'Hicksa'
Opis: krzew rosnący szybko (10 do 15 cm rocznie), początkowo rośnie luźno i krzywo, potem gęstnieje, staje się wyprostowany i zwarty, w dalszym okresie ponownie objawia tendencję do rozszerzania się, igły długie, szerokie, ciemnozielone, błyszczące, odmiana żeńska, obficie owocuje
Zastosowanie: polecany na strzyżone, nie wysokie żywopłoty, silne przycinanie powoduje nasilenie wzrostu oraz zagęszczenie pokroju
Wymagania: niewymagający, odporny na niesprzyjające warunki klimatyczne, stanowisko słoneczne lub półcieniste, wilgotne
Mrozoodporność: strefa 5B

Cis pośedni 'Hicksa'
Fot. depositphotos

Cis pośredni 'Hatfieldii'
Opis: krzew kolumnowy o krótkich, ciemnozielonych igłach. Często wykorzystywany na żywopłoty. Rozrasta się na szerokość 2 m. Wolno przyrasta na wysokość - po 15 latach osiągają zaledwie 2 m
Zastosowanie: odmiana polecana na szpalery i strzyżone żywopłoty
Wymagania: dobrze znosi cięcie oraz polskie warunki klimatyczne
Mrozoodporność: wysoka, strefa 6A

Cis pośredni 'Viridis'
Opis: krzew o pokroju kolumnowym, gęsty, dość silnie rosnący. Pędy ustawione pionowo, dosyć sztywne igły w kolorze intensywnej zieleni
Zastosowanie: polecany do małych ogrodów, na cmentarze i wąskie żywopłoty
Wymagania: wymaga dosyć żyznych i wilgotnych gleb
Mrozoodporność: wysoka, strefa mrozoodporności: 6A

Cis pośredni 'Książę'
Opis: polska odmiana, gęsty, szybko rosnący krzew o kolumnowym pokroju. Osiąga 2-3 m wysokości. Młode przyrosty są jasnozielone z żółtawym refleksem. Ładnie kontrastują ze starszymi, ciemnozielonymi igłami
Zastosowanie: polecany do sadzenia w ogrodach przydomowych oraz na terenach zieleni publicznej, pojedynczo lub w grupach, w formie szpalerów lub żywopłotów
Wymagania: krzew tolerancyjny i odporny na niskie temperatury
Mrozoodporność: wysoka odporność, strefa mrozoodporności 5b

Cis pośredni 'Stefania'
Opis: polska odmiana, krzew o pokroju kolumnowym i dość silnym wzroście. Dorasta do 3-5 m wysokości. Młode igły złocistożółte, później kremowe z zielonym paskiem w środku
Zastosowanie: jako soliter lub w niewielkich grupach, dobra na żywopłot
Wymagania: odporna na mróz, tolerancyjna co do rodzaju podłoża. Najładniej wybarwia się na słonecznym stanowisku
Mrozoodporność: wysoka, strefa mrozoodporności 5b

Cis - uprawa

Cis jest bardziej odporny niż wiele innych drzew iglastych, jednak preferuje miejsca ciepłe, osłonięte od wiatru. Najlepiej czuje się w pełnym słońcu, ale dobrze toleruje umiarkowane zacienienie. Jedynie odmiany cisa o jasnym, złocistym wybarwieniu, potrzebują dużo słońca żeby zachować atrakcyjny wygląd.

Cis wymaga gleb żyznych, wilgotnych i przepuszczalnych o odczynie pH gleby zbliżonym do obojętnego lub lekko kwaśnego. Nie toleruje stojącej wody.

Cisy sprzedawane w doniczkach można sadzić w dowolnym momencie sezonu wegetacyjnego, natomiast sadzonki z odkrytym systemem korzeniowym sadzi się wczesną jesienią lub w połowie wiosny.

Jeśli planuje się wykorzystać drzewa lub krzewy do stworzenia żywopłotu, cisy sadzi się w jednym rzędzie w odległości 50-70 cm od siebie (w zależności od szerokości korony danej odmiany) lub w dwóch rzędach naprzemiennie.

Cis pospolity - sadzenie na żywopłot
Fot. depositphotos

Przed zasadzeniem cisa na dnie dołka należy ułożyć warstwę drenażową. Sadzonki należy dobrze podlewać i ściółkować w obrębie strefy korzeniowej kompostem lub rozdrobnioną korą sosnową, aby utrzymać optymalną wilgotność gleby. Ściółkowanie jest też doskonałym sposobem na zahamowanie wzrostu chwastów, pomaga zapobiegać przegrzaniu korzeni i dostarcza składników odżywczych w miarę rozkładu ściółki. System korzeniowy cisa jest silny i zwarty, dlatego nawet stare okazy można w razie potrzeby przesadzić na nowe miejsce.

Cis - pielęgnacja

Pielęgnacja cisa polega na okresowym nawożeniu, podlewaniu raz w tygodniu (jeśli nie pada deszcz) oraz spulchnianiu gleby przy młodych drzewkach przez pierwsze 2-3 lata od posadzenia.

Cisy preferują umiarkowanie wilgotne podłoże i dobrze znoszą krótkotrwałą suszę. Nadmierna wilgoć nie jest natomiast korzystna dla cisów. Na początku należy podlewać tylko młode rośliny, dorosłe zazwyczaj nie wymagają podlewania.

Cisy nie mają dużych wymagań pokarmowych. Dobrze reagują na nawożenie organiczne, kompostem lub biohumusem. Nawozy mineralne wieloskładnikowe aplikujemy 2 razy w czasie sezonu wegetacyjnego – wiosną i latem.

Cis - przycinanie

Cisy bardzo dobrze reagują na cięcie formujące, a nawet silne przycinanie, co pozwala na kształtowanie korony w taki sposób, aby komponowała się z całością krajobrazu. Pierwsze formujące cięcie będzie konieczne dopiero w trzecim lub czwartym roku po posadzeniu. Ważne by nie przycinać więcej niż jedną trzecią długości pędów, ale całkowicie usunąć uszkodzone lub martwe gałęzie. Cięcie sanitarne i formujące cisa najlepiej wykonywać wiosną przed rozpoczęciem sezonu wegetacyjnego. Drugie przycinanie należy powtórzyć na początku lipca, jeśli wymagane jest formowanie korony.

Nie zaleca się przycinania cisów w późniejszym terminie, ponieważ pojawiające się młode pędy, nie zdążą zdrewnieć przed zimą i mogą przemarznąć.

Cięcie cisa pospolitego. Jak i kiedy przycinać cisy?
Cięcie cisa pospolitego powinno być prowadzone regularnie, aby roślina prawidłowo się zagęszczała i wyglądała okazale. Zobacz jak i kiedy przycinać cisy, aby wyglądały zdrowo i reprezentacyjnie! Więcej...

Cis - rozmnażanie

Najłatwiej rozmnożyć cisy przez sadzonki pędowe, ale można także spróbować pozyskać nowe egzemplarze z nasion. Rozmnażanie cisów przez sadzonki - sadzonki pobieramy z pędów 3-5 letnich. Najlepiej pobierać je na przełomie września i października. Sadzonka powinna mieć długość 15-20 cm. Usuwamy igły z dolnej części sadzonki, a jej koniec zanurzamy w ukorzeniaczu. Następnie umieszczamy w skrzynkach wypełnionych mieszanką torfu i perlitu w stosunku 1:1. W czasie ukorzeniania temperatura podłoża nie powinna przekraczać 10°C. Po 3-4 miesiącach rośliny przesadzamy do pojedynczych doniczek. Jesienią możemy je posadzić na miejsce stałe.

Rozmnażanie cisa przez nasiona - rozmnażanie cisa przez nasiona jest dość skomplikowane i czasochłonne, a rośliny nie powtarzają cech rodzicielskich. Dlatego w ten sposób można rozmnażać jedynie czysty gatunek. Jeśli jednak decydujemy się na ten sposób rozmnażania, zbieramy owoce na przełomie września i października. Pozbawione miąższu nasiona przechowujemy przez 3 miesiące w temperaturze 20°C. Następnie stratyfikujemy nasiona umieszczając je w torebce z wilgotnym mchem lub wermikulitem i przechowując przez 2 miesiące w lodówce w temperaturze 3-5°C.

Tak przygotowane nasiona cisów wysiewamy wiosną do skrzynek wypełnionych wilgotną mieszanką zakwaszonej ziemi torfowej z piaskiem i przykrywamy szkłem lub folią, po czym ustawiamy w lekko ocienionym miejscu. Optymalna temperatura powietrza to 20-25°С. Powinniśmy zadbać o stale wilgotne podłoże i częste wietrzenie sadzonek. Siewki powinny pojawić się po około 4 tygodni od siewu nasion.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. Katalog roślin - drzewa, krzewy byliny polecane przez Związek Szkółkarzy Polskich, Praca Zbiorowa, Agencja Promocji Zieleni, Warszawa 2016, s. 89-92;
2. Zagórska I., Encyklopedia ogrodnictwa. Iglaki, Skarbnica Wiedzy s. 18-20;
3. Bugała W., Drzewa i krzewy iglaste, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2003, s. 217;
4. Bloom A., Iglaki. Ozdoba ogrodu, Elipsa, Warszawa, 2002, s. 156-160.

Przeczytaj również:

Choroby i szkodniki cisów. Dlaczego cis brązowieje i gubi igły?
W ogrodach często zdarza się, że cis brązowieje i gubi igły. Zobacz jakie choroby cisów są najgroźniejsze i które szkodniki mogą pojawiać się na tym drzewie. Oto najlepsze sposoby na choroby i szkodniki cisa! Więcej...

Nawóz do iglaków. Kiedy i czym nawozić iglaki?
Pięknie wybarwione iglaki to niezastąpiona ozdoba ogrodu przez cały rok. Aby jednak zachowały intensywny kolor i zdrowy wygląd ważne jest prawidłowe nawożenie iglaków, przeprowadzone w odpowiednim terminie. Więcej...

Pielęgnacja iglaków wiosną. Jak zadbać o iglaki po zimie?
Iglaki po zimie często nie zachwycają swoim wyglądem. Gdy obejrzymy je dokładniej, okazuje się że pędy straciły swój soczyście zielony kolor, a niektóre gałązki całkowicie uschły. Co wówczas robić? Więcej...