Ogród biodynamiczny. Wpływ księżyca na rośliny, kalendarz ogrodnika

Ogród biodynamiczny, to ogród oparty o zasady biodynamiki, w którym stosujemy naturalne metody uprawy oraz uwzględniamy wpływ faz księżyca na rośliny, ich wzrost i rozwój. Biodynamika jest zespołem poglądów na świat ożywiony, ze szczególnym naciskiem na związek pomiędzy procesami życiowymi na Ziemi a Kosmosem. Z niej wywodzi się kalendarz biodynamiczny ogrodnika, oparty na założeniu, że układ ciał niebieskich, zwłaszcza Księżyca i planet, ma decydujący wpływ na efektywność prac wykonywanych w ogrodzie. Ale biodynamika to nie tylko kalendarz ale także zalecenia dotyczące stosowania naturalnych metod uprawy, nawożenia i ochrony roślin, a także sprawdzone przepisy na preparaty biodynamiczne wzmacniające nasze rośliny. Zobacz, co z tej wiedzy warto zastosować we własnym ogrodzie!

Ogród biodynamiczny uwzględnia wpływ faz księżyca na rośliny

Kalendarz biodynamiczny, czyli wpływ księżyca na rośliny

Odkąd człowiek stał się istotą rozumną, zaczął dostrzegać powiązania między otaczającym go światem, a jego własnym życiem. Jednym z najbardziej intrygujących zagadnień, okazały się związki ziemi i zachodzących na niej zjawisk, z sąsiadującymi planetami. Już bardzo dawno zaobserwowano wpływ, jaki wywierają na ziemię dwie najistotniejsze planety naszego układu - słońce i księżyc. Początkowe skojarzenia tych zależności wyrażały się w podaniach, legendach czy przysłowiach. Część z nich to zwykłe wierzenia i fantazje, wynikające z braku zrozumienia i wiedzy. Jednak część, oparta zapewne na obserwacji natury, jest aktualna do dziś i dobrze oddaje faktyczne relacje ziemia - kosmos.

Z czasem podjęto próby usystematyzowania wpływów kosmosu na różne dziedziny życia na ziemi, nie wyłączając uprawy roślin. Jednym z najefektowniejszych zjawisk, jakie determinują planety, są odpływy i przypływ morskie. Powodują je bowiem w znacznej mierze siły grawitacyjne słońca i księżyca. Uznano więc, że skoro te planety potrafią tak efektywnie zadziałać na stany wielkich zbiorników wodnych na naszej planecie, równie silny wpływ muszą mieć na inne aspekty życia na ziemi, w tym również na rosnące na niej rośliny. I tak powstał kalendarz biodynamiczny ogrodnika, zwany też kalendarzem księżycowym, uwzględniający wpływ księżyca na rośliny.

Kalendarz biodynamiczny ogrodnika opiera się głównie na rocznym cyklu słońca oraz miesięcznym cyklu księżyca. Obie planety przechodzą przez pełen zakres 12 faz, nazwanych znakami zodiakalnymi. Różnią się one nieco od zodiakalnego gwiazdozbioru, ale nazwy ich pozostały identyczne. Słońce w ciągu roku przechodzi przez 12 takich faz, natomiast księżyc przechodzi przez te same 12 znaków w ciągu ok. 29 dni, czyli 1 miesiąca.

W naszym kraju kalendarz biodynamiczny ogrodnika zaczął pojawiać się niedawno, bo nieco ponad 20 lat temu, a korzystają z różnych jego wydań głównie ogrodnicy-amatorzy. Jednak na świecie zainteresowanie takimi kalendarzami istnieje od dawna i prezentowane tam zasady uprawy roślin cieszą się uznaniem również u specjalistów zajmujących się hodowlą roślin uprawowych na skalę masową.

Kalendarz biodynamiczny ogrodnika koncentruje się na cyklu miesięcznym księżyca, gdyż jest on najłatwiejszy do zaobserwowania przez człowieka i pozwala w prosty sposób prowadzić wg jego wskazań ogród biodynamiczny. Rośliny zostały podzielone na 4 podstawowe grupy i podporządkowane konkretnym znakom zodiakalnym. Znaki te symbolizują bowiem pewien zespół zależności, jaki w danym okresie występuje między głównymi planetami naszego układu, a w szczególności słońcem i księżycem. Te konkretne w danym dniu układy, oddziaływają w pewien sposób na te konkretne grupy roślin pozytywnie bądź negatywnie. Dlatego właśnie dostosowanie zabiegów pielęgnacyjnych czy innych prac ogrodniczych do tych wskazówek, na pewno poprawi wygląd, plonowanie oraz inne czynniki rozwoju roślin.

Jak fazy księżyca wpływają na wzrost i rozwój roślin

W znacznym skrócie spróbuję przybliżyć podstawowe cechy poszczególnych faz księżyca oraz znaków zodiakalnych w odniesieniu do prowadzenia ogrodu biodynamicznego. Księżyc w ciągu miesiąca wykonuje pełny obrót wokół ziemi, a to, jak wygląda w czasie tej podróży, określają cztery podstawowe cykle. Jest to nów, pierwsza kwadra, pełnia i ostatnia kwadra. Bardzo obrazowo można je określić, patrząc na tarczę zegara. Przykładowo godz. 12:00 to nów, 12:15 to 1 kwadra (czyli 1/4 drogi), 12:30 to pełnia, 12:45 to 3/4 drogi i zamykająca krąg 12:00, czyli ponownie nów.

Kalendarz biodynamiczny zakłada, że rośliny najwrażliwsze są 1 dzień przed i 1 dzień po nowiu oraz pełni - wtedy należy wstrzymać się od wszelkiej ingerencji w ich rozwój. W czasie od nowiu do pełni, rośliny intensywnie rosną i rozwijają się, ich soki życiowe dążą do góry (księżyc przyrasta). Wtedy należy siać i sadzić rośliny jedno- oraz dwuletnie, szczególnie owocujące ponad ziemią (I kwadra), a także wieloletnie, w tym trawiaste (II kwadra). To dobry czas również na szczepienia, zbiór nadziemnych plonów warzyw, owoców, kwiatów oraz liści ziół. Uważa się, że owoce zebrane w tym okresie są bardziej soczyste i lepiej się przechowują. Wtedy też możemy przesadzać drzewka owocowe.

Kalendarz księżycowy ogrodnika 2015, czyli wpływ księżyca na rośliny wg Witolda Czuksanowa (16.10.2014)
Na rynku księgarskim pojawił się już kalendarz księżycowy ogrodnika "Wpływ Księżyca 2015" autorstwa Pana Witolda Czuksanowa, zaś do naszej redakcji trafił egzemplarz do zrecenzowania. W zasadzie kalendarz to nieprecyzyjne określenie, bo tak naprawdę to bogaty poradnik ogrodnika wsparty kalendarzem księżycowym na cały rok. Co ciekawego znajdziemy w tegorocznym wydaniu? Więcej...

W kolejnym okresie, czyli od pełni do nowiu, soki roślin idą w dół do ziemi (księżyca ubywa) i lepiej rozwijają się podziemne części roślin. Ten okres ma szczególne znaczenie dla dobrego owocowania. Powadząc ogród biodynamiczny w III kwadrze starajmy się zatem siać i sadzić drzewa, krzewy i rośliny okopowe, głównie te, które owocują pod ziemią. Wtedy zbieramy również podziemne plony warzyw oraz korzenie ziół. Dla przykłady, marchew zebrana w tym terminie powinna być bardziej soczysta. Przesadzamy też rośliny wieloletnie (cebulowe i byliny). Ale już ostatnia, IV kwadra, to czas, w którym nie powinniśmy ingerować w rozwój roślin, gdyż wtedy najintensywniej rozwijają one system korzeniowy. Uszkodzenie go podczas przesadzania, na pewno odbije się na kondycji całej rośliny. Jedyne, co możemy kontynuować w tym czasie, to zbiór plonów.

A jak te zależności mają się do poszczególnych znaków zodiakalnych, związanych z ruchem księżyca? Otóż na potrzeby ogrodnictwa biodynamicznego podzielono rośliny na cztery podstawowe grupy: liściowe, kwiatowe, korzeniowe i owocowe. Dobre do ich pielęgnacji dni, oznaczone są w kalendarzu właściwymi symbolami. Dodatkowo wszystkie 12 znaków dzieli się na dwa rodzaje: urodzajne i niepłodne. Do znaków urodzajnych należą te z grup ziemnych (Byk, Panna, Koziorożec) oraz wodnych (Rak, Skorpion, Ryby). Natomiast niepłodne, to znaki ognia (Baran, Lew, Strzelec) oraz powietrza (Bliźnięta, Waga, Wodnik). W okresie znaków niepłodnych nie jest wskazane sadzenie roślin, gdyż niedobory wody i inne czynniki, powodują osłabienie ich wzrostu i rozwoju. Ten czas warto poświęcić na inne zajęcia. Przekopywanie gleby, odchwaszczanie (osłabienie rozwoju dotyczy również chwastów), walkę ze szkodnikami i chorobami, czyszczenie roślin z części uszkodzonych lub chorych, zbiór owoców i nasion to najlepsze prace dla znaków ognia. Okopywanie i napowietrzanie gleby, cięcia sanitarne drzew i krzewów czy zbiór kwiatów oraz roślin zielnych - to zajęcia wskazane w okresie znaków powietrza.

Czas znaków urodzajnych w kalendarzu biodynamicznym to dobry okres na sadzenie i siew. Dla posadzonych wtedy roślin są duże szanse na obfite plony, utworzenie solidnego systemu korzeniowego oraz dobry rozwój. Unikać jednak należy zbiorów, głównie roślin zielnych (znaki wody). Uwagę warto też zwrócić na szczegółowe przynależności pewnych roślin do znaków zodiakalnych. I tak kiedy to znak Byka dobry jest dla większości roślin, to Koziorożec preferuje te, u których istotna jest silna bryła korzeniowa, a Panna jest najlepsza dla krzewów ozdobnych. Ponadto każdy znak kładzie nacisk na inny rodzaj wykonywanych prac ogrodniczych. Tak więc, o ile zmiany w układzie księżyca możemy bez kłopotu w bezchmurne noce zaobserwować samodzielnie, o tyle znaki zodiakalne przypadające na dany dzień umieszczone są właśnie na poszczególnych dniach kalendarza.

Dla ułatwienia kalendarz biodynamiczny ogrodnika zawiera też też dodatkowe oznaczenia, które ułatwiają nam planowanie prac, np. miniaturki narzędzi, przekreślone nasiona lub specjalna kolorystyka. Do każdego kalendarza, jest dołączona legenda, w której znajdziemy wyjaśnienia dla tych oznaczeń. Jedną z ciekawostek jest fakt, iż bardzo negatywny wpływ na rośliny mają dni poprzedzające Wielkanoc, wskazane jest wtedy powstrzymanie się od wszelkich prac ogrodniczych.

Naturalne metody uprawy i preparaty biodynamiczne

Jednak ogród biodynamiczny, to nie tylko wpływ faz księżyca na rośliny. W takim ogrodzie zasady uprawy powinniśmy jak najbardziej zbliżyć do naturalnego cyklu rozwoju roślin i ekologii. Należy unikać stosowania chemii na rzecz naturalnych preparatów ochrony i zasilania. Szczególnie ważna jest też profilaktyka, a zatem należy stosować płodozmian, wysiewać rośliny na nawozy zielone (np. łubin żółty, lucerna chmielowa, koniczyna biała, facelia) oraz użyźnianie gleby naturalnym kompostem. Nawozy mineralne mają zastosowanie głównie jako niewielki dodatek do kompostu i raczej nie powinny one być wytworem przemysłu chemicznego, a pochodzić ze źródeł naturalnych, jak np. bogaty w makro- i mikroelementy popiół drzewny powstały w wyniku spalania naturalnego drewna.

Płodozmian warzyw na działce - przykłady
Płodozmian warzyw, czyli sadzenie kolejno na tej samej grządce różnych gatunków roślin warzywnych, poprawia ich wzrost i plonowanie oraz pomaga uniknąć przenoszenia chorób i szkodników. Warto zatem wiedzieć jakie warzywa sadzić po sobie żeby były zdrowe i smaczne. Oto 3 doskonałe przykłady na płodozmian warzyw na działce. Więcej...

Nawozów mineralnych nie stosujemy bezpośrednio na glebę, gdyż łatwo możemy ją przenawozić i doprowadzić do jej nadmiernego zasolenia. Zostaje wtedy nie tylko zaburzony cykl rozwojowy pozytywnych mikroorganizmów, ale również mogą doznać uszkodzeń same rośliny. Takiego niebezpieczeństwa nie ma w przypadku kompostu, o ile jest przygotowywany z właściwych składników (zdrowe części roślin, bezmięsne i organiczne odpadki kuchenne, wolne od substancji chemicznych).

Kompost - co to jest, jak zrobić, zastosowanie
Dzięki kompostowaniu unikniemy konieczności wyrzucania lub palenia resztek roślinnych i niemal za darmo uzyskamy bardzo cenny nawóz, wzbogacający glebę w materię organiczną. Zobacz jak zrobić kompost i jakie odpadki z ogrodu nadają się do kompostowania, czym się różni kompostowanie na pryzmie od kompostowania w kompostowniku, kiedy wiadomo że kompost już dojrzał i jest gotowy, a także jakie jest zastosowanie kompostu w ogrodzie. Więcej...

Ważne, aby przy tych zabiegach starać się nie przekopywać gleby zbyt głęboko, a raczej ją wzruszać. Wtedy bowiem unikniemy wepchnięcia pożytecznych organizmów glebowych w głębokie warstwy, a tym samym pojawienia się na powierzchni tak zwanej "martwej gleby". Ponadto możemy zasilić rośliny gnojówkami wykonanymi samodzielnie na bazie roślin, takich jak: mniszek lekarski, skrzyp polny, pokrzywa. Poza tym, takie gnojówki lub wyciągi możemy zastosować do oprysku roślin. I tak gnojówka ze skrzypu zwalcza choroby grzybowe (np. mączniaki, pleśnie) i dostarcza roślinie związków mineralnych (krzem, potas, wapń). Doskonały również jest wyciąg z czosnku, który działa antyseptycznie i pomaga w zwalczaniu mszyc, mączlików, przędziorków oraz chorób grzybowych i bakteryjnych. Możemy się tu ewentualnie posłużyć gotowymi biopreparatami na bazie czosnku oraz innych roślin pomocnych przy ochronie przed chorobami lub szkodnikami (Bioczos, Biosept Active).

Dodatkowym ważnym elementem w ogrodzie biodynamicznym jest ściółkowanie gleby materiałem organicznym (kompost, trawa bez nasion, liście, kora ogrodowa), co ma znaczny wpływ na ograniczenie parowania i rozwoju chwastów oraz szkodników glebowych. Warto jest też unikać nadmiernego zagęszczenia roślin, gdyż cyrkulacja powietrza zapewnia im lepszą ochronę przed chorobami grzybowymi.

Istotne jest również dobre sąsiedztwo roślin i warzyw. Niektóre z nich podczas rozwoju, produkują rozmaite substancje chemiczne. Znając poszczególne gatunki oraz ich cechy szczególne, możemy z powodzeniem wykorzystać je dla poprawy funkcjonowania całego ogrodu biodynamicznego. Przykładowo sadzenie szachownic lub czosnku w pobliżu roślin cebulowych, to doskonały sposób aby pozbyć się nornic z ogrodu. Natomiast chcąc odstraszyć mszyce, pomyślmy o mięcie, której zapachu szkodniki te nie lubią. Warto też w sąsiedztwie warzyw, sadzić rośliny zielarskie (np. szałwię, hyzop lekarski). Kwitnący mniszek lekarski wydziela etylen wspomagający kwitnienie i przyspieszający dojrzewanie owoców (polecany w sadach). Łubin natomiast przywabia owady zapylające rośliny.

Niektóre z roślin wydzielają jednak związki, wpływające niekorzystnie na inne gatunki. Na przykład w sąsiedztwie krzewów owocowych nie sadzimy zawilców, orlików czy piwonii. W bliskim towarzystwie orzecha włoskiego, większość roślin raczej nie będzie rozwijała się dobrze lub zupełnie wyginie.

Złe sąsiedztwo roślin
Bardzo często nie zdajemy sobie sprawy, iż uprawiając niektóre gatunki roślin w bliskim sąsiedztwie ułatwiamy rozwój chorobom i szkodnikom. Chodzi tu o choroby i szkodniki, które w swoim cyklu życiowym potrzebują dwóch żywicieli. Z chorób roślin najczęściej złe sąsiedztwo wykorzystują rdze, zaś ze szkodników - mszyce. Poznaj przykłady na złe sąsiedztwo roślin oraz metody zwalczania chorób i szkodników wykorzystujących dwa gatunki roślin. Więcej...

Bardzo ważny jest też płodozmian. Unikamy sadzenia po sobie roślin z tej samej grupy. Istotne jest to z kilku powodów, między innymi następuje wyjałowienie gleby z tych substancji odżywczych, których szczególnie potrzebuje dany gatunek oraz mogą w niej też pozostać patogeny groźne dla danej grupy roślin. Można spróbować ułożyć plan na kilka lat, w którym uwzględnimy właściwości kolejnych nasadzeń i ich wzajemnego wpływu na siebie.

Podlewanie to kolejna ważna czynność. Dobrze jest, by woda do tego celu była odstała, najlepiej deszczówka (z czyszczonych rynien). Rośliny podlewamy rano, tak aby zdążyły przeschnąć zanim nadejdzie pełne słońce. Unikamy również wieczornego podlewania, gdyż wilgoć utrzymuje się wtedy długo i sprzyja rozwojowi chorób grzybowych.

Jako dodatkowa pomoc w naszych uprawach w ogrodzie biodynamicznym, może służyć również kalendarz fenologiczny. Zasady w nim zawarte zostały stworzone na podstawie obserwacji przyrody. Pory roku wyznaczają okresy zakwitania roślin-wskaźników, a każda pora roku (związana z wegetacją, czyli z wyłączeniem zimy) podzielona jest na trzy części np. wczesne lato, pełnia lata, późne lato. Kalendarz ten przewiduje np. że podczas kwitnienia jabłoni i wiśni, siejemy rośliny wrażliwe na przymrozki, a kiedy zakwitają brzoskwinie, możemy wysiewać sałatę.

W zasady biodynamiki możemy wierzyć lub nie. Na pewno jednak warto zastosować metody naturalnej uprawy roślin i unikać stosowania chemii w ogrodzie. Nawozy mineralne warto zastąpić nawozami organicznymi (kompost, obornik). Chemiczne środki ochrony roślin warto zastąpić preparatami roślinnymi, przygotowanymi samodzielnie (wywary, wyciągi, gnojówki) oraz dostępnymi w sklepach biopreparatami. A każdemu, kto nie ma jeszcze doświadczenia w uprawie roślin, kalendarz księżycowy pomoże wyznaczyć właściwe terminy wykonania poszczególnych prac w ogrodzie.

Katarzyna Józefowicz

Przeczytaj również:

Gnojówka, wywar, napar - ekologiczne środki ochrony roślin
Wiele roślin na działkach, w tym również powszechnie występujące chwasty, takie jak pokrzywa, mniszek lekarski czy skrzyp polny, możemy wykorzystać do samodzielnego przygotowania gnojówek i wywarów roślinnych, przydatnych do nawożenia i ochrony roślin. Dobre przykłady to wywar ze skrzypu na mączniaka czy gnojówka z pokrzyw na mszyce. Poznaj najlepsze przepisy na ekologiczne środki ochrony roślin i nawozy naturalne oraz dowiedz się jak je stosować. Więcej...

Nawozy organiczne - rodzaje, zastosowanie
Nawozy organiczne, czyli nawozy naturalne uzyskane z substancji organicznej, powinny stanowić podstawę nawożenia w ogrodach przydomowych i działkowych. Najpopularniejszymi tego typu nawozami są kompost oraz obornik, jednak w sklepach pojawia się coraz większy wybór nawozów organicznych. Jakie są wady i zalety tych nawozów, które z nich warto wybrać i jak stosować nawozy organiczne? Więcej...

Domowe sposoby na mszyce
Naturalne domowe sposoby na mszyce to rozwiązanie dla wszystkich tych osób, które unikają stosowania chemicznych środków ochrony roślin. Mszyce to uciążliwe i bardzo powszechne szkodniki. Występują w ogrodach ozdobnych, na warzywach, a nawet na kwiatach domowych. Mszyce wysysają soki z roślin, zanieczyszczają je spadzią i przenoszą groźne wirusy. Dlatego ważna jest szybka reakcja i zwalczenie mszyc, gdy tylko się pojawią. Więcej...

Opracowano na podstawie: "Mój piękny ogród", Kalendarz Ogrodniczy 2007, wydanie specjalne 4/2006, strony 14-18, praca zbiorowa; H. Legutowska, J. Szymona, J. Wiland, Kalendarz Biodynamiczny 2011, Działkowiec; C. Witold, Wpływ Księżyca 2011 - Poradnik Ogrodniczy z Kalendarzem na Cały Rok , Zysk i S-ka Wydawnictwo.