Bataty, słodkie ziemniaki - czy są zdrowe, wartości odżywcze, uprawa w Polsce

Bataty, czyli słodkie ziemniaki, tworzą pod ziemią smaczne i zdrowe bulwy. W polskiej kuchni i w ogrodach roślina ta staje się coraz bardziej popularna i doceniana. Z tego artykułu dowiesz się, jakie wartości odżywcze mają bataty oraz czy są zdrowsze od ziemniaków. Podpowiemy też jak uprawiać bataty w Polsce, kiedy je sadzić i kiedy zbierać.

Bataty, słodkie ziemniaki - Ipomoea batatas
Fot. depositphotos

Jak wyglądają bataty?

Batat (Ipomoea batatas), czyli wilec ziemniaczany, powszechnie nazywany jest słodkim ziemniakiem. To ciepłolubny gatunek z rodziny powojowatych, pochodzący z Ameryki Południowej i Środkowej. Ma długi okres wegetacyjny (4-6 miesięcy) i jest bardzo wrażliwy na niskie temperatury. Z tego względu w naszych warunkach klimatycznych bataty uprawiane są jako roślina jednoroczna.

Batat ma płożące się i silnie rozgałęzione pędy dorastające do około 5 metrów długości. Liście mogą mieć kształt sercowaty, trójkątny albo klapowany, są dekoracyjne i dlatego bataty często są uprawiane także dla ozdoby balkonu czy tarasu. Kwiaty w kolorze niebieskim lub fioletowym są duże (3-7 cm), dzwonkowate lub lejkowate.

Jadalne bulwy słodkich ziemniaków mają miąższ o różnej barwie, od kremowej, przez pomarańczową, różową aż po fioletową i mogą ważyć nawet do 3 kg.

• Uprawa batatów w domu. Jak wyhodować bataty w doniczce?
• Fioletowe ziemniaki truflowe - właściwości, odmiany, uprawa, ile gotować

Jak rosną bataty?

Jadalną częścią batata są bulwy korzeniowe, które rozwijają się pod ziemią. Służą roślinie do magazynowania asymilatów, głównie skrobi i cukrów. Mogą osiągać różną wielkość, kształt i barwę miąższu, zależnie od odmiany. Długie pędy można prowadzić przy podporach lub pozwolić im płożyć się po ziemi. Pędy mają tendencję do ukorzeniania się w węzłach, jeśli stykają się z wilgotną glebą.

Okres wegetacyjny batatów może trwać od 100 do 160 dni, przy czym najczęściej spotykane odmiany uprawne słodkiego ziemniaka potrzebują około 100-120 dni, aby wydać plon.

Słodkie ziemniaki wykopane z grządki. W tle widać liście batatów
Fot. depositphotos

Czy bataty są zdrowe?

Bataty uznawane są za warzywo o wysokiej wartości odżywczej i prozdrowotnej. Są cennym źródłem witamin, składników mineralnych i związków bioaktywnych.

Czy bataty są zdrowsze od ziemniaków?

W porównaniu ze zwykłymi ziemniakami bataty zawierają więcej beta-karotenu, wapnia, witaminy E, błonnika i antocyjanów. Bataty, zwłaszcza te o pomarańczowym miąższu, są bogatym źródłem beta-karotenu, czyli prowitaminy A, niezbędnej dla zdrowia wzroku i układu odpornościowego. Ziemniaki praktycznie nie zawierają tego składnika, co jest największą różnicą pomiędzy tymi warzywami.

Czy bataty są zdrowsze od ziemniaków?
Fot. pixabay

Ponadto, bataty są dobrym źródłem wapnia i witaminy E (która jest silnym antyoksydantem), natomiast w ziemniakach znajduje się więcej potasu i witaminy C. Gotowane bataty mają niższy indeks glikemiczny IG 54, natomiast ziemniaki gotowane IG 73. Oba warzywa mają cenne składniki, jednak to właśnie bataty są polecane jako zdrowszy element diety.

Bataty - wartości odżywcze

Bataty mają wysoką wartość odżywczą i niewiele kalorii - 100 g gotowanej bulwy dostarcza ok. 76 kcal, 18 g węglowodanów, 1,4 g białka i 2,5 g błonnika pokarmowego. Zawierają dużo cennych minerałów takich jak: wapń, potas, siarkę, magnez, jod, żelazo oraz witamin: C, E, beta karoten, witaminy z grupy B i kwas foliowy. Bataty są również bogate w antocyjany i likopen, które są silnymi antyoksydantami.

Źródło: USDA

Bataty - właściwości lecznicze

Bataty, dzięki zawartości cennych składników wykazują właściwości prozdrowotne:

• Wysoka zawartość beta-karotenu (organizm człowieka przekształca go w witaminę A) korzystnie wpływa na wzrok i układ immunologiczny;
• Antyoksydanty (witamina C, beta-karoten, polifenole) neutralizują wolne rodniki i przeciwdziałają nowotworom.

Bataty wykazują także działanie wspomagające w stanach zapalnych, korzystnie wpływają na układ pokarmowy, gospodarkę lipidową, stan skóry (łuszczyca, trądzik, atopowe zapalenie skóry). Pomimo słodkiego smaku, gotowane bataty korzystnie wpływają na regulację poziomu glukozy, wspierają pracę trzustki i wspomagają leczenie insulinooporności. Dlatego zalecane są osobom z cukrzycą.

Bataty pieczone i puree z batatów
Fot. pixabay

Czy bataty można jeść na surowo?

Choć najlepiej smakują pieczone, gotowane lub duszone, bataty można jeść także na surowo. W przeciwieństwie do zwykłych ziemniaków, bataty nie są trujące i są jadalne bez obróbki termicznej. Surowe bataty można dodawać do smoothie, surówek lub jeść jako chrupiącą przekąskę.

Bataty - uprawa w Polsce

Bataty można uprawiać w Polsce, pod warunkiem, że zapewni się im odpowiednio ciepłe i słoneczne stanowisko. Dobrze rosną w uprawie pod osłonami ale też w pojemnikach (o głębokości około 50 cm).

Jak sadzić bataty?

Bataty mają długi okres wegetacji, dlatego zazwyczaj sadzi się je z sadzonek. Sadzonki batatów można pozyskać z bulw albo przez ukorzenianie pędów.

Jak zrobić sadzonkę z ukorzenionych pędów batata?

Aby przygotować sadzonkę z batata, w okresie od lutego do marca, należy wykonać następujące czynności:

1. W bulwę batata wbijamy wykałaczki (do podparcia na brzegach naczynia) i umieszczamy ją w naczyniu w taki sposób, by zanurzyła się w wodzie na głębokość 1 cm;
2. Naczynie ustawiamy w jasnym i ciepłym miejscu;
3. Wodę zmieniamy co kilka dni;
4. Gdy pojawią się pędy i osiągną wysokość ok. 20-30 cm, należy je oderwać od bulwy i ukorzenić w wodzie;
5. Ukorzenione sadzonki przenosimy do pojemników.

Jak zrobić sadzonkę z ukorzenionych pędów batata?
Fot. depositphotos

Jak zrobić sadzonkę z bulwy batata?

Sadzonki batata z bulw uzyskamy krojąc batata na fragmenty (każdy musi mieć oczko, z którego wyrośnie pęd). Można też posadzić całą bulwę. Sadzimy je do doniczki z przepuszczalną, stale wilgotną ziemią, na głębokość 2-3 cm. Temperatura kiełkowania wynosi 18°C, dlatego doniczkę ustawiamy w jasnym i ciepłym miejscu. Można ją okryć woreczkiem foliowym, który zdejmuje się po ukazaniu się pędów. W razie potrzeby stosuje się podpory do pędów.

Bataty ukorzenione w wodzie na parapecie okiennym
Fot. depositphotos

Możliwe jest również ukorzenianie batatów w wodzie ale metoda ta jest mniej polecana. Bataty w wodzie ukorzeniają się bardzo dobrze ale po przesadzeniu ukorzenionych roślin do ziemi doznają one szoku i znacząco osłabia się ich wzrost. Z tego względu bulwę lepiej od razu ukorzeniać w ziemi.

Ważne!
Bulwy zakupione w sklepie często są pokryte środkiem, który zapobiega kiełkowaniu bulw w transporcie, dlatego przed rozmnażaniem/sadzeniem należy je delikatnie umyć.

Kiedy sadzić bataty do gruntu?

Bataty do gruntu sadzimy w drugiej połowie maja, gdy minie ryzyko przymrozków. Rozstawa sadzenia batatów, czyli odległości pomiędzy roślinami, powinny wynosić 50-60 cm w rzędzie, a odległości między rzędami 50-100 cm. Ziemię można okryć wcześniej agrotkaniną lub folią, dzięki czemu szybciej się ogrzeje.

Bataty - wymagania

• Stanowisko uprawy - słoneczne, ciepłe i osłonięte od wiatru, przy temperaturze poniżej 10°C rośliny przestają rosnąć;
• Gleba - żyzna, próchnicza, lekka i przepuszczalna o odczynie 5,5-6,5 pH. Przed sadzeniem warto wzbogacić ją dojrzałym kompostem lub granulowanym obornikiem;
• Podlewanie - bataty wymagają stale wilgotnego ale nie mokrego podłoża (nadmiar wody grozi gniciem bulw). Trzeba je regularnie podlewać, najlepiej rano lub późnym wieczorem, zwłaszcza w upalne dni i unikać moczenia liści. W uprawie w pojemnikach, w których woda szybko wysycha, do podłoża można dodać perlit lub hydrożel;
• Ściółkowanie - w uprawie batatów warto stosować ściółkowanie, np. skoszoną, podsuszoną trawą lub słomą, aby ograniczyć wysychanie gleby;
• Odchwaszczanie - rośliny bardzo źle rosną w zachwaszczonej uprawie, dlatego ważne jest usuwanie chwastów, szczególnie w okresie gdy rośliny są małe;
• Nawożenie - na rozwój batatów korzystnie wpływa zasilanie roślin co 2-3 tygodnie nawozami na bazie biohumusu;
• Podpieranie - podpory w postaci tyczek czy drabinek wskazane są w uprawie pojemnikowej. Rośliny lepiej będą się prezentowały na balkonie czy tarasie.

Dojrzała bulwa bata
Fot. pixabay

Kiedy zbierać bataty?

Zbiór bulw batatów następuje jesienią, gdy większość liści zaczyna żółknąć i więdnąć. Zwykle ma to miejsce przed pierwszymi jesiennymi przymrozkami (koniec września - październik). Przy temperaturze niższej niż 10°C rośliny przestają rosnąć. Bataty są wrażliwe na mróz a uszkodzenie rośliny przez przymrozek obniża jakość bulw, które nie będą nadawały się do przechowywania.

Jak przechowywać bataty?

Po wykopaniu bulw, jeśli pogoda jest bezdeszczowa, można je pozostawić na kilka dni na grządce, aby obeschły. Bulwy batatów przechowuje się w ciemnym, suchym miejscu, w temperaturze 12−14°C (np. w piwnicy lub chłodnym garażu). W optymalnych warunkach zachowają świeżość przez kilka miesięcy. Nie należy przetrzymywać ich w lodówce ani w temperaturze poniżej 10°C, ponieważ się zepsują.

Zapamiętaj!
Surowych batatów nie wkładaj do lodówki. Temperatura poniżej 10°C uszkadza bulwy.

Monika Chwała

Przeczytaj również:

• Uprawa ziemniaków w worku
• Choroby i szkodniki ziemniaka - objawy, zwalczanie
• Przechowywanie ziemniaków. Jak i gdzie przechowywać ziemniaki?

Opracowano na podstawie:
1. P. Czikow, J. Łaptiew, Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1983, s. 60-62;
2. T. Sabat, Bataty z działki, Działkowiec 3/2023, s. 46-47;
3. E. Rönnblom, Owoce egzotyczne, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2006, s. 32.